عوامل آسبی رسان و مخرب:
عوامل اجتماعی و سوانح عوامل طبیعی تخریب های ایجاد شده توسط مردم جامعه و حکام وقت تخریب های ایجاد شده ناشی از شیوه های خاص زندگی ماشینی زیر گروه های دیگر شامل:لرزش ها و طنین ها بارهای اضافی و زائدی که بر بنا وارد میشود نوسانات دمایی عامل مخرب باد یخ زدگی فساد و تخریب بیولوژیکی که خود شامل عوامل مختلف است:خزه ها -لیکن ها و گیاهان سطحی
عوامل اجتماعی و سوانح:
منظور از عوامل اجتماعی رویداد هایی مثل مهاجرت و جنگ میباشد که میتواند بر ساختمان ها و عمر آنها تاثیر گذار باشد .در این زمینه متخصصان امروزه واژه وندالیسم را نیز به کار میبرند.وندالیسم نیز جزء عوامل اجتماعی است که میتوند بر بنا ها خسارت وارد کند.این اصطلاح به طور خلاصه به رفتار های روانی ای گفته میشود که منجر به تخریب اموال عمومی و تاریخی میشود.رفتارهایی چون نوشتن یادگاری ،شکستن درختان و …البته باید توجه داشت که منشاء وندالیسم فقط مشکلات شخصیتی نیست بلکه ضعف فرهنگی و تربیتی و همچنین اطلاع رسانی ناکافی نیز در این زمینه بسیار تاثیر گذار است.
عوامل طبیعی:
عواملی مثل سیل و طوفان و زلزله و عوامل بیولوژیک و برف و باران و ….و هر نوع عامل طبیعی.
تخریب های ایجاد شده ناشی از شیوه های خاص زندگی ماشینی:
مثل احداث فاضلاب های شهری و کانال کشی ها و احداث ریل قطار و احداث متر و از این قبیل
تخریب های ایجاد شده توسط مردم جامعه و حکام وقت:
مثل حفاری ها ی غیر مجاز جهت گنج یابی،تخریب بناهای سنتی جهت مجتمع های مسکونی یا احداث خیابان ها و میادین،ایجاد سد در نزدیکی مجموعه های تاریخی،تخریب به علت عقاید مذهبی حکام وقت مثل تخریب مجسمه های بودا در بامیان توسط طالبان!
لرزش ها و طنین ها:
لرزش هایی که در مواد و مصالح ایجاد میشود (به هر دلیلی)میتواند مخرب باشد چون بنا به نوسان درآمده و تعدل نیروهای داخلی و خارجی بهم میریزد . در این قبیل موارد پدیده ای به نام تشدید رخ میدهد که این پدیده به برخی از بناها آسیب کلی وارد کرده است.
بارهای اضافی و زائدی که بر بنا وارد میشود:
امروزه این روند کاملا بدیهی است که بناهای سنتی پس از مرمت و استحکام بخشی در معرض دید عموم قرار بگیرد و همه بتوانند از آن بازدید کنند اما در این بین باید به این مطلب هم توجه داشته باشیم که سازه این ساختمان ها ظرفیت محدودی دارد و به طور مثال سازه نمیتواند در آن واحئ وزن 60 بازدید کننده را تحمل کرده به زمین منتقل کند .طبیعی است که در این حالت با گذشت زمان خسارات زیادی به بنا وارد میشود.در این زمینه میتوان به کاخ عالی قاپو اشاره کرد.
نوسانات دمایی:
همانطور که میدانیم در اثر گرما مواد و مصالح دچار افزایش حجم میشوند و بعد از قطع شدن عامل گرما زا به حالت اولیه برمیگردند.سرمان یز اثری عکس گرما دارد.حال اگر جسمی را که در اثر گرما منبسط شده به یکباره سرد کنمی ،جسم به سرعت تغیییر حجم میدهد و کوچک میشود که این امر منجر به بروز ترک هایی در جسم میشود.پدیده فوق در نواحی که دارای آب وهوای خشک هستند به صورت حادتری مطرح است چون بین شب و روز اختلاف دما بسیار است(چون هوا رطوبت ندارد تا در طول روز گرما را در خود ذخیره کندو شب به محیط پس دهد)به همین دلیل در بناهای سنتی این نواحی وجود ترک های متعدد امریعادی است.همچنین اگر در بناها تنوع در مصالح مصرفی وجود داشته باشد چون ضریب انبساط مصالح با هم فرق میکند لذا تاثیر نوسانات دمایی در این حالت نیز مخرب تر خواهد بود .امروزه با تعبیه درز انبساط در فواصل استاندارد و تعیین شده تاثیر نوسانات دمایی را تا حدودی خنثی کرده اند.شاید بروز ترک های ناشی از نوسانات دمایی را بتوان به نوعی کنترل کردو با آنها کنار آمد اما مسئله اینجاست که در علم مرمت اثبات شده که وقتی عامل مخربی در بنا نفوذ میکند عوامل مخرب دیگر هم با آن همسو و هماهنگ میشوند و بدین ترتیب تخریب بنا شدت میابد.در مورد ترک ها هم باید گفت که وقتی ترکی ایجاد میشود رطوبت در آ« نفوذ کرده با رشد جلبک ها،قارچ ها،کپک ها و همچنین یخ زدگی و افزایش حجم آب روند آسیب دیدگی تسریع میشود.
فساد وتخریب بیولوژیکی:(لیکن ها)
این موجودات نیز در فضاهای مرطوب میتوانند وجود داشته باشند و اثر تخریبی آنها به صورت تدریجی میباشد.برخی لیکن ها میتوانند به راحتی به داخل مصالح نفوذ کنندو با تولید اسید های ارگانیک به آنها آسیب وارد کنند(مثل اسید اوزالیک).لازم به ذکر است که رشد لیکن ها در مصالح معمول است و نمیتوان آنها را به راحتی پاک کرد.پس اقدامات پیشگیرانه بسیار موثر تر است.
باد:
قبل از توضیح این عامل باید به این نکته توجه داشت که سه عامل طبیعی همواره سعی میکنند سطح زمین را تخریب و هموار کنند و به عنوان مهم ترین عوامل مخرب مطرح هستند.این سه عامل عبارتند از:باد،سیل،زلزه.این سه عامل به شدت تمایل دارند که ارتفاعات را از بین ببرند و سطح زمین را صاف کنند.اگر به بناهای تاریخی موجود در کشور های مختلف توجه کنیم روشن میشود که تعداد بسیار زیادی ازین بناها تحت تاثیر این سه عامل از بین رفته اند و امروزه فقط اسم انها در کتب تاریخی موجود است.عامل باد به علت نیروی زیادی که وارد میکند (و به تبع آن ممان یا گشتاور زیاد ایجاد میشود)به راحتی میتواند تنش های داخلی وخارجی را برهم بزند و خرابی به بار آورد.هرچقدر ساختمان مد نظر مرتفع تر باشد تاثیر مخرب باد بیشتر خواهد بود و لازم است تدابیر لازمه اندیشیده شود .همچنین با وزش باد ،رطوبت نفوذ کرده در ترک ها و …تبخیر شده و نتیجتا نمک های نفوذ کرده متبلور شده باعث ایجاد ترک های جدید و همچنین عمیق تر شدن ترک های قدیمی میشود.
یخ زدگی:
آب(رطوبت)به طرق مختلفی بر بناها اثز گذاشته و به آنها آسیب میرساند از جمله فراهم کردن شرایط مساعد برای رشد قارچ ها،کپک ها و حشرات موذی و…یا سست وضعیف کردن مصالح مصرفی یا شستن مصالحی که در برابر آب حساسیت دارند اما آب خاصیتی دارد که به وسیله آن سخت ترین سنگ ها آسیب میبینند و دچار ترک خوردگی میشوند.این ویژگی از این قرار است که وقتی آب یخ بزند دچار افزایش حجم میشود و بعد از نفوذ در ترک ها به دلیل همین افزایش حجم باعث باز تر شدن ترک ها شده خرابی بیشتری به بار می اورد.به طور کلی بین عوامل مختلف آسیب رسان ،جلوگیری از نفوذ آب به ساختمان همواره مورد توجه و دارای اهمیت بوده است.اگر به بناهای آسیب دیده تاریخی دقت کنیم متوجه میشویم که بخش زیادی از آسیب ها مربوط به عامل رطوبت میباشد.اساسا بنایی که آب بتواند به آن نفوذ کند نه تنها نا امن و ناسالم است بلکه محکوم به مرگ است.در ساختمان از قسمت هیی چون درزهای در و پنجره،ترک ها،خرابی های بام،چکه کردن لوله ها و شیر هاو…رطوبت میتواند وارد ساختمان شود.آب به دلیل خواص منحصر به فردی که دارد به راحتی میتواند در ساختمان نفوذ کرده و به دلیل خاصیت مئینگی در بنا بالا برود.لذا لازم است هم در بناهای جدید و هم در بناهای سنتی این عامل مخرب را از ساختمان دور کنیم.برای این منظور روش هایی وجود دارد که به بررسی آنها در قسمت های دیگر میپردازیم(زه کشی و کانال کشی ،گربه رو های سنتی و…)
فساد و تخریب بیولوژیکی:
تمام عواملی مثل باکتری ها ،کپک ها ،خزه ها و…برای رشد و گسترش خود به آب نیازمندند.این عوامل هر کدام به نوعی میتواند بر ساختمان آسیب وارد کند.به طور مثال تحقیقات انجام شده نشان داده که برخی از باکتری ها این توانایی را دارند که سولفورها را به اسید سولفوریک تبدیل کنند که بسیار اسید مخربی است.
نکاتی که مرمت گران به عنوان نکات اولیه باید مد نظر داشته باشند :
نکات بسیار مهمی است که در این امر بسیار حیاتی است تا پایان کار مطلوب و رضایتبخش باشد.اول اینکه تا زمانی که شخص مرمت گر مشغول مطالعه و تحقیق است حق ندارد هیچگونه دخل و تصرف در وضع موجود بنا انجام دهد.
اگر بنای مد نظر از لحاظ ایستایی و استحکام وضعیت بسیار نامناسبی داشت(مثل نشست پی و دیوار و…)لازم است با اقدامات مناسبی ایستایی از دست رفته دوباره به بنا بازگردانده شود تا مطالعه و بررسی ها تمام شد.
بهطور کلی مجموعه اقداماتی که جهت مذرمت و باززنده سازی بناهای تاریخی انجام میشود به سه گروه قابل تقسیم است:
1)بررسی و شناخت وضع موجود بنا.
2)تهیه وتدوین طرح های متنوع و آنالیز و سنجش آنها و در نهایت انتخاب یکی از آنها
3)جمع بندی و تهیه طرح و نقشه های اجرایی مرمت
عوامل گوناگونی که باید مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد:
1)بررسی های زیبایی شناسانه و هنری
2)مطالعه وضع اقتصادی موجود در پیرامون بنا و خود بنا
3)مطالعات باستان شناسی در پیرامون بنا و همچنین شناخت وضع کلی ساختمان و کالبد بنا
4)بررسی ارزش های فرهنگی و مذهبی و اعتقادی در دوره های مختلف تاریخی همچنین مردم شناسی و مطالعات اجتماعی.
مرمت حفاظتی:
تقویت و استحکام بخشی استخوان بندی بناست که به نقش و اهمیت بنا میپردازد.از مهم ترین انواع مرمت است که هدف آن حفاظت و نگهداری بناست.درواقع مرمت حفاظتی نوعی تعمیر است و در برخی بناها انقدر ضروری است که نمیتوان از آن صرفه نظر کرد.
دخالت مرمت گر در این نوع از مرمت تا اندازه ای است که بنای مرمت شده شبیه وضعیت موجود و اصلی خود باقی بماند.
پاکسازی سبکی:
این نوع مرمت در باره بناهایی مطرح است که معمولا چندین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته اند.اگر درین قبیل بناها مرمت گر تشخیص دهد که قسمت ها و عناصری که به بنا الحاق شده اضافه و بی مورد است حتی لازم است آنها را برداشته بنا را به حالت اولیه برگرداند.انگیزه اصلی از این نوع مرمت فراهم کردن شرایط مناسب جهت برداشت های مستند و همچنین جلب رضایت علاقه مندان اصالت بناست.
مرمت تاریخی :
این شیوه بیشتر مورد توجه مرمت گرانی است که کمتر به مسائل روز و پویایی ساختمان توجه دارند و بیشتر تمایل به حفظ موجودیت و تاریخ بنا دارند.این روش از روش های غیر مطلوب است.
درین روش تاریخ نگاری ،بررسی نقش تاریخی و زمینه های سیاسی و ملی و فرهنگی بسیار حائز اهخمیت است ولی به مسائلی چون روابط بنا با محیط اجتماعی و با فضای کالبدی و اقتصادی کمتر توجه میشود.به طور خلاصه حفاظت و بازسازی و تکمیل بنا با توجه به زمان و تاریخ صورت میگیرد.
مرمت تکمیلی:
این نوع از مرمت یکی از پیچیده ترین و ظریف ترین روش ها محسوب میشود چون شخص مرمت گر تصمیم میگیرد که قسمت های از دست رفته بنای تاریخی را بازسازی کند که این امر یکی از مشکل ترینم امور مرمتی میباشد و در صورت بی دقتی هویت و اصالت بنا خدشه دار میشود باید دقت داشت که مرمت تکمیلی در مواردی مورد توجه است که بخش هایی از بنای تاریخی تخریب شده باشد و بنا دارای کمبود هایی باشد.
مرمت استحکامی:
همیانطور که از اسم این نوع مرمت پیداست هدف ازآن تقویت و استحکام بخشی بنای تاریخی میباشد تا بدین ترتیب بتوان اقدامات دیگر بازسازی و درمان را انجام داد.استحکام بخشی به روش های مختلفی انجام میشوداما چیزی که حادز اهمیت است اینست که عمل استحکام بخشی و تقویت استخوان بندی بنا هم در برابر نیروها و بارهای داخلی و هم عوامل و نیروهای خارجی انجام میشود.منظور از عوامل خارجی عواملی مثل باران و برف و نیروی باد و زلزله است.شایان توجه است که گاها به دلیل سست و ضعیف شدن بنا جهت انجام مرمت استحکامی لازم است مداخله های موضعی در بنا انجام شود
برای دیدن پروژه های بیشتر مرمت ابنیه سایر کشور اینجا را کلیک کنید.
توجه :این فایل به صورت پاورپوینت word قابل دانلود میباشد.
دانلود مستقیم از سایت معماری بنا:
