مرمت ابنیه
دانلود مقاله لزوم احیای خانه های تاریخی در بافت قدیمی
لزوم احیای خانه های تاریخی در بافت قدیمی
نمونه موردی خانه خواجه باروخ
چکیده:
بافت و مراکز با ارزش تاریخی و فرهنگی شهرهای ایران مملو از بناهای ارزشمندی است که متاسفانه به علت عدم توجه کافی در حال فرسودگی و زوال هستند. شناخت و احیاء خانه و خانه های سنتی به عنوان بخشی از معماری کشورمان ضمن آنکه از وجهه اقتصادی و رفاه عمومی واجد اهمیت است،در عین حال باعث برقراری پیوند با مواریث گذشته و آموزش مجدد از تجارب گرانبهای آنان می گردد . خانه های تاریخی شواهد زنده ای از دوران بسیار مهم و تاریخی در ایران هستند. وجود این سرمایه های فرهنگی و تهدیداتی که با توسعه جدید مورد توجه آنها است ، واکنشی سریع را ملزم می کند.
موضوع مورد مطالعه ( طرح احیاء خانه خواجه باروخ در کرمانشاه ) که یک خانه دوره قاجاری است وبه صورت دو بخش اندرونی و بیرونی در سه طبقه زیرزمین, همکف و اول ساخته شده است, به رقم آنکه در نزدیکی مرکز شهرکرمانشاه واقع شده , تا کنون اقدامات مهمی برای شناساندن , حفظ و نگهداری و بازگرداندن حیات مجدد به طور صحیح به آن انجان نشده است. اینک بسیار حیاتی است که ارزش آن شناسایی و جهت استفاده مجدد مورد بررسی قرار گیرد.
مقدمه :
از جمله آثار تاریخی شهر کرمانشاه , خانه های به جا مانده از دوران قاجار می باشد که بیانگر ارزش های منطقه ای و ملی هستند که متاسفانه بسیاری از آنها در دوران های مختلف از بین رفته اند و هم اکنون تعدادی از آنها بر جا مانده که نیاز مبرم به احیای آنها احساس می شود. یکی از این بناها خانه خواجه باروخ می باشد که در محله فیض آباد کرمانشاه و حریم درجه یک بافت قدیم قرار دارد و از نمونه های زیبای خانه های سنتی در اقلیم سرد می باشد و بسیاری از الگوهای معماری ایرانی را در خود نهفته دارد که متاسفانه دچار آسیب های بسیاری شده و تا کنون اقدام مرمتی خاصی روی آن صورت نگرفته و همچنان در معرض تهدید و زوال قرار دارد . به همین دلیل ارائه طرح های مرمت و احیاء,بعد از طی شدن مطاله دقیق و درک بنا بر پایه ی تجزیه و تحلیل کالبدی مستند,بررسی مدارک و شواهد , نقشه های مناسب و …. باعث حفظ این میراث گرانقدر می شود.
هم اکنون اقداماتی که برای تعریض گذرگاه های محله فیض آباد کرمانشاه در حال انجام می باشد, سبب آسیب دیدن بناهای تاریخی موجود در آن شده است . بنابر این پیش از آنکه روند تخریب این بناها در اثر تعریض گذر، بنای مذکور را مورد تهدید و احیانا تغیرات غیر کارشناسانه قرار دهد، ضروری است که نسبت به مطالعه، شناخت و بررسی راهکارهای حفاظتی جهت بقاء و دوام این خانه ارزشمند اقدام نمود .
هدف از این پژوهش عبارت است از مطالعه و بررسی دقیق بنا. از این رو در این پژوهش در زمینه شناخت و مستند سازی اثر، در مرحله ی اول، مورد نظر است که در نتیجه ی آن همه پیشنهادات و اقدامات احیاء و نگهداری از بنا در مراحل بعدی، به صورت فنی و علمی پیش رود. پس از مرحله ی شناخت همه جانبه ی اثر، آسیب شناسی و آسیب نگاری انجام خواهد شد. با ارائه ی طرح احیاء برای خانه خواجه باروخ با توجه به آسیب های وارده بر آن و همچنین با ارائه طرح احیاء مناسب و سازگار با بنا و محیط آن می توان الگویی موفق به ساکنین بافت معرفی نمود تا سایر مالکین خانه های مشابه در بافت، برای حفاظت و احیای بنای خود پیش قدم شوند.
بافت کرمانشاه:
استان کرمانشاه با مساحتی معادل 23622 کیلومتر مربع در میانه ضلع غربی بین 36 و 33 تا 15 و 35 درجه عرض شمالی و تا 24و 45 تا 30 و48 درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان از شمال به کردستان و ازجنوب به لرستان و ایلام، از شرق به همدان و از غرب به کشور عراق ( 330 کیلومتر مرز مشترک) محدود شده است . مرکز استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه است و شهرستان های این استان عبارتند از : اسلام آباد غرب، پاوه، ثلاث باباجانی، جوانرود، دالاهو، روانسر، سرپل ذهاب، سنقر، صحنه، قصرشیرین، کرمانشاه، کنگاور، گیلانغرب و هرسین.( ماخذ : مرکز آمار ایران)
عکس تقسیمات استان کرمانشاه به تفکیک شهرستان:
تاریخچه پیدایش شهر:
کرمانشاه از دیرباز از لحاظ ارتباطی دارای ارزش و اهمیت فوق العاده ای بوده است؛ چنانکه دو راه مهم و پر آوازه ی راه شاهی و جاده ابریشم از این سو می گذشته است و بعد از اسلام نیز جاده معروف بغداد به خراسان که به راه بزرگ خراسان مشهور است نیز از این سو می گذشته و این ناحیه به دروازه آسیا معروف گردیده است ( سلطانی، 1373، ص36 )
به دلیل موقیت خاص جغرافیایی و سیاسی، این شهر در طول تاریخ مورد توجه دولت مردان و همواره صحنه تاخت و تازها و تهاجمات بوده است. شهر پس از هر ویرانی، در نقطه دیگری با فاصله ای نه چندان دور از محل قبلی خود ساخته می شده است که آخرین آن در عهد زندیه اتفاق می افتد. پایه های شهر جدید کرمانشاه با تهاجم امرای زندیه به شهر قبلی کرمانشاه، انهدام و تخریب و سوزاندن و کوچ دادن ساکنان شهر، پی ریزی شد. ساکنان شهر پس از ویرانی شهر قدیم کرمانشاه به مناطق اطراف مهاجرت کرده و گروهی به سه دهکده چنانی، فیض آباد و برزه دماغ در کناره ی رودخانه ی آبشوران روی آوردند و در آنجا شهر جدید را بنا کردند. شهر جدید نیز کرمانشاه نامیده شد و نام دهکده های مذکور نیز همچنان بر محلات شهر باقی ماند. ( برومند، 1388،ص 167)
گسترش تاریخی شهر:
همانطور که گفته شد شهر کرمانشاه پس از ویرانی توسط امرای زندیه که در کنار رود قره سو قرار داشت رها گشته و چند کیلومتر آن سو تر در کناره رود آبشوران از نو بنا گردید. مسجد جامع، مسجد فیض آباد، مسجد آل آقا و مقبره ملاعباسعلی یادگار این دوره اند. در 1221 ه.ق، محمد علی میرزا دولتشاه فرزند ارشد فتحعلیشاه به حکومت کرمانشاه منصوب گردیده و با احداث بازار، سربازخانه، کارخانه توپ سازی، میدان ها، مساجد و حمام ها این شهر را در عداد شهرهای مهم و آباد ایران قرار داد. ( خدیوی، 1379، ص555)
موقعیت جغرافیایی شهر در مسیر کاروان های تجاری، بیشترین نقش در پایداری و توسعه شهر داشته است. ولی ساختار طبیعی محیط در جانمایی هسته اولیه شهر سهم خاص خود را ایفا کرده است. وجود ارتفاعات در شمال و جنوب و دشت های وسیع در شرق و غرب که شهر را در بر گرفته است، بستر طبیعی جهت دهنده شکل گیری و توسعه آن در ادوار مختلف بوده است. بر این اساس هسته اولیه و توسعه آتی آن بیشتر تحت تاثیر عوامل جغرافیایی بوده و اقلیم و اصول اعتقادی، بیشتر در جهت گیری و فرم مجموعه ها و عناصر جزیی تر یا به عبارتی تک فضاها و بناها موثر بوده است.(برومند،1388،ص174) توسعه های پیرامون هسته اولیه شهر ابتدا به سمت جنوب و سپس از رشد شعاعی برخوردار بوده است؛ رشد بخش شمالی نیز حاصل توسعه های سالهای اخیر است.
مورفولوژی شهری:
ویژگی های شهرهای ایرانی که در دوره های استیلای اعراب با فرهنگ مسلمانان تلفیق گردیده بود، در بافت کهن کرمانشاه به وضوح خود را نشان میدهد. ارگ حکومتی با خصوصیات و عملکرد اداری و سیاسی، در ساختار شهر جایگاه خاص خود را دارا بود. عناصر دیگر شهری از جمله بازار، میدانها، مساجد، محله ها، کاروانسراها، مدرسه ها و حمامها کالبد شهر را تشکیل میدهند. مسجد جامع که اواخر دوره زندیه بنا گردید، طبق الگوی ساماندهی شهرهای بعد از دوره اسلام، در ارتباط مستقیم با سبزه میدان، بازار و ارگ حکومتی جانمایی شده است.کاروانسراها مطابق عملکرد خود جنب دروازه ها و بطن بازار بنا گردیده بودند. در پیرامون این مجموعه عظیم که شامل عناصر شهری دوره کهن است، محله ها قرار گرفته اند. جاده معروف ابریشم نیز از میان شهر گذشته و توسط بازار از دروازه پل سید جمعه (دروازه بالا اصفهان) وارد شده و از دروازه شاه نجف یا چقا سرخ به طرف بغداد کشیده میشود.(برومند،1388،ص179-181)
فیض آباد، چنانی و برزه دماغ محلات شهر کرمانشاه را تشکیل میدادند و در عهد دولتشاه محله علاف خانه نیز به آن افزوده شد. (خدیوی،1379،ص558)
1-محله علاف خانه:
این محله در جنوب بافت قدیم واقع شده که بعد از به روی کار آمدن دولتشاه به محلات دیگر اضافه شد.
محله علاف خانه توسط نهر آبشوران و انتهای بازار و تپه و دروازه قلعه چقا سرخ (کیا سرخ) محدود بوده و ورودی و خروجی کاروانهای تجاری از جوار این محله انجام میگرفته است. (خدیوی،1379،ص190)
2-محله برزه دماغ(آبشوران):
این محله در جنوب شرق شهر قدیم قرار داشته است.دروازه پل سید جمعه در این محله واقع بوده که یکی از دو دروازه مهم شهر در مسیر کاروان های بزرگ تجاری بوده است. به دلیل وجود نهر آبشوران در این محله و محله فیض آباد خانه های اعیان در این دو محله شکل گرفته اند. (همان، ص 191)
3-محله چنانی (شترگلو):
این محله در بخش شمال غربی بافت قدیم واقع شده و از طریق دروازه چنانی با خارج شهر در ارتباط بوده است.این محله به واسطه وجود کاروانسراهای متعدد درب طویله نیز نامیده میشده است. (همان، ص 196)
4-محله فیض آباد:
این محله در شمال شرقی بافت قدیم واقع است و به دلیل تجمع چند عامل عمده مانند وجود نهر آبشوران ، همجواری با بازار تاریخی و نوع ساختار بافت، بیشتر خانه های اعیانی در این محله واقع شده اند.
نیم نگاهی به خانه های تاریخی کرمانشاه:
با توجه به مطالعاتی که تا کنون بر روی بافت تاریخی کرمانشاه و بناهای آن صورت گرفته است، خانه های تاریخی موجود در کرمانشاه عموما متعلق به دوره قاجار میباشند که در ادامه معماری ایران و بر اساس ویژگی های بومی و محلی شکل گرفته اند. در ادامه دو نمونه از خانه های تاریخی موجود در بافت مورد نظر،
معرفی شده و ویژگی های مشترک آنها را بر میشماریم؛ همچنین مطالعاتی که تا کنون در ارتباط با خانه های تاریخی این شهر صورت گرفته است، منحصرا ذکر میشود.
معرفی دو نمونه از خانه های تاریخی در بافت قدیم کرمانشاه:
خانه فیض مهدوی:
خانه تاریخی فیض مهدوی که در محله علاف خانه در بافت قدیم کرمانشاه قرار دارد، متعلق به خاندان فیض مهدوی، از مراجع مذهبی شهر کرمانشاه در دوران قاجار است. بنای مذکور بخشی از یک مجموعه بناها شامل مسجد، حسینیه، حمام و خانه فیض مهدوی میباشد که علاوه بر ارزشهای تاریخی دارای ارزشهای خاص معماری میباشد که آنرا منحصر به فرد ساخته است. معمار آن بصورت هنرمندانه ای از عوارض زمین برای ایجاد محرمیت در بنا استفاده کرده است و از نمونه های بارز معماری درونگرا محسوب میگردد. تفکیک حیاط اندرونی و بیرونی از طریق ایجاد اختلاف سطح صورت گرفته و قسمت اعظم مصالح استفاده شده در آن آجر میباشد و بام آن نیز بصورت شیروانی است.
این فایل دارای 34 صفحه به صورت wordمی باشد.
دانلود مستقیم از سایت معماری بنا:
