بناهای تاریخیمعماری اسلامیمعماری جهانمقالات معماری

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

بنا های مذهبی

 

مساجد

مساجد مهم ترین بناهای مذهبی هرشهر و روستا هستند که همواره نقش مهمی

در زندگی مسلمانان داشته اند .

مسجد مهمترین مکان برای انجام مراسم و مناسک عبادی و مذهبسی مسلمین بشمار می رود .

اغلب مساجد در مرکز شهرها ، نزدیک بازار ها و محدوده دارالحکومه ساخته می شدند .

اهمیت مساجد در شهر ها به حدی بود ک اگر شهری مسجد جامع یا آدینه نداشت ،

اهمیت شهری هم نداشت . در صدر اسلام مساجد  نقشه های ساده ای داشتند ،

ولی در طول زمان با طرح های کوناگون و تزیینات مختلف ، نقشه ها پیچیده شدند .

در نقشه مساجد ، از قرن چهارم هجری دگرگونیهایی به وجود آمد و بر اساس آن ،

مساجد متفاوت در شهر ها احداث شد . مهم ترین نقشه هایی که در مساجد به کار گرفته شده ،

شامل یک ایوانی ، دو ایوانی ، چهار ایوانی ، و ترکیب چهار طاق و ایوان بوده که معماران دوره اسلامی

آنها را از شیوه های معماری عهد اشکانی  وساسانی اقتباس کرده اند .

نقشه چهار ایوانی – در ساخت بسیاری از بنا ها – الهام گرفته شده

از نقشه کاخ آشور ، متعلق به زمان اشکانیان است .

معماران دوره اسلامی مسجد را به شیوه های گوناگون می آراستند .

در هر دوره یکی از عناصر تزیینی در آراستن مساجد متداول بوده است ،

برای مثال در عهد سلجوقیان آجرکاری ، در عهد ایلخانان گچبری و در عهد تیموریان

و صفویان کاشی کاری رواج بیشتری داشته است و در مواردی نیز

تزیینات آجرکاری ، گچبری و کاشی کاری با هم    به کار گرفته می شد .

مدارس

در صدر اسلام تدریس علوم مذهبی در مساجد انجام می شد .

به تدریج با توسعه علوم اسلامی ، فضای آموزشی از مساجد جدا گشت .

در قرن پنجم هجری ( هم زمان با حکومت سلجوقیان ) به تشویق خواجه نظام الملک ،

مدارس متعددی در شهر های معروف اسلامی مانند بغداد ، ری ، نیشابور ساخته شد .

بعد ها نقشه چهار ایوانی ، که مورد توجه معماران قرار گرفت ، برای فضاهای آموزشی طرحی متعارف شد .

مدارس نیز مانند مساجد با آجرکاری ، گچبری و کاشی کاری تزیین می شد

( مانند مدارس غیاثیه ، چهارباغ  و مطهری ) .

آرامگاهها و زیارتگاهها

به طورکلی آرامگاه به بنایی گفته می شود که یک یا چند شخصیت مذهبی یا سیاسی

در آن دفن شده باشد . این نوع بنا ها را به دو گروه مقبره های مذهبی ( زیارتی )

و مقبره های غیرمذهبی می توان تقسیم کرد .

مقبره های مذهبی در بیشتر شهرها و روستا ها به امامزاده معروف شده اند

و در مقایسه با سایر بنا های اسلامی ( بجز مساجد ) از اعتبار ویژه ای برخوردارند .

امامزاده ها بیش از دیگر بنا های دوره اسلامی مورد احترام و علاقه مسامانان به ویژه شیعیان هستند .

بنا های فوق در طول زمان توسعه یافته و از یک ارامگاه معمولی به مجموعه های بسیار باشکوهی

تبدیل شده اند ( مانند مرقد اسماعیل سامانی در بخارا  و گنبد قابوس در دشت گرگان ) .

تنها دردوره اسلامی است که ایجاد مقبره ها و زیارتگاهها از چنین سابقه طولانی و ویژگیهای

معماری منحصر بفرد و تزیینات باشکوه برخوردار است .

اینگونه بنا ها به نام های  برج ، گنبد ، بقعه و مزار نیز معروف شده اند

( مانند برج رادکان ، گنبد قابوس ، بقعه شیخ صفی ) .

حسینیه ، تکایا و مصلی ها

در بسیاری از شهرهای اسلامی در مواقع خاصی مانند محرم ، صفر و رمضان ، مراسم دعا ،

روضه و سوگواری برگزار می شده است .

این مراسم بیشتر در مکان هایی معروف به تکیه و حسینیه برقرار بوده است .

به طور کلی تکایا و حسینیه ها مکان های محصوری بودند که در مسیر گذرگاههای اصلی شهر ها قرار داشتند . از این مکان ها به ویژه در ایام سوگواری – خصوصا محرم – برای مراسم تعزیه خوانی ، شبیه خوانی و سینه زنی استفاده می شد . اینگونه بنا ها دارای طرح و نقشه خاصی نبودند و با توجه به مکان های شهری و عمومی در گذرگاهها ، میدان ها و راسته بازارها ساخته می شدند .همچنین این مکاه ها فاقد تزیینات معماری بودند ( مانند امیر چخماق یزد ، پهنه و ناسار سمنان و گذر حاجی محله کاشان ) .

بنا های غیر مذهبی

پل ها

پل ها و آب بند ها از بنا های غیر مذهبی هستند که از ادوار گذشته در مسیر جاده های کاروانی ، راهها و روی رودها ایجاد شده اند .

معماران ایرانی در احداث پل ها علاوه بر تسهیل امر عبور و مرور ، ایجاد آب بندها را در نظر داشته اند . دیدن قدیمی ترین پل ها یعنی پل بردیده از دوره هخامنشیان در جلگه مرودشت ، بیستون در کرمانشاه از دوره ساسانیان ، بند امیردر فارس از دوره آل بویه و پل خواجو اصفهان ، موید این نکته است که معماران در امر پل سازی علاوه برگذر از رودخانه به ذخیره کردن آب نیز توجه داشته اند .

ایران در دوره باستان و دوره اسلامی سهم قابل توجهی در توسعه پل سازی – از قرن هشتم  ق . م . تاکنون – به عهده  داشته است .  بعضی  از پل ها دارای تزیینات آجرکاری و کاشی کاری زیبایی نیز هستند مانند پل خواجو اصفهان

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

کاخ ها

احداث کاخ ها در ایران به گذشته های بسیار دور باز می گردد برای مثال در زمان هخامنشی تخت جمشید ، در زمان اشکانی کاخ آشور ، در زمان ساسانی تیسفون و کسری در سروستان را می توان نام برد .

از صدر اسلام کاخ یا بنای باشکوهی که در مقیاس برتر ساخته شده باشد ، به جای نمانده است . شیوه معماری کاخ العمره و کاخ المشتی – که در زمان امویان احداث گردید و بقایای آن هنوز پابرجاست – از شیوه هنری عهد ساسانی اقتباس شده است .

از زمان صفوی احداث کاخ ها وارد مرحله تازه ای شد و در پایتخت های سه گانه آنها    ( تبریز ، قزوین و اصفهان ) نمونه های جالب توجهی ساخته شد .

کاخ های چهل ستون ، هشت بهشت و عالی قاپوی اصفهان ، صفی آباد بهشهر ،           فین کاشان و فرح آباد ساری از مهم ترین نمونه های شیوه معماری عهد صفویان هستند .

ایجاد کاخ ها به همین شیوه تا عهد نادر شاه ( مانند کاخ خورشید کلات ) و عهد قاجار    ( مانند کاخ صاحبقرانیه و شمس العماره ) ادامه یافت .

کاخ ها در ایران نقشه های گوناگونی داشته است : برخی کوشک مانند بوده اند ( مانند هشت بهشت و صفی آباد ) ، بعضی نقشه مربع و مستطیل داشته اند و برخی چند ضلعی بوده اند .

کاروانسرا

به طور کلی کاروانسرا به دو گروه برون شهری و درون شهری تقسیم می شوند .

در ایران به فاصله هر چهار فرسنگ ( 26 کیلومتر ) کاروانسرایی برای استراحت بنا شده است . زیارت شهر های مذهبی مانند قم ، مشهد و کربلا باعث شده بود تا کاروانسراهای متعددی در مسیر جاده هایی که به این شهرها منتهی می شود ، احداث گردد ( در مسیر خراسان بزرگ ، غرب به شرق ،کرمانشاه و مشهد ) .

در ساخت کاروانسراهای برون شهری از نقشه های چهار ایوانی ، دو ایوانی ، هشت ضلعی ، مدور ، کوهستانی و نوع کرانه خلیج فارس استفاده شده است . در احداث کاروانسراها مانند مساجد و مدارس بیشتر از طرح چهار ایوانی استفاده شده و اتاق هایی در اطراف حیاط ، برای استفاده ساخته شده است . برخی از کاروانسراها با شیوه های آجرکاری ، گچبری و کاشی کاری مزین شده اند ( مانند   رباط شرف خراسان ، کاروانسرای سپنج شاهرود و مهیار اصفهان ) .

حمام ها

در شهر های اسلامی حمام ها در گذرگاهها اصلی شهر ، راسته بازار ها و کاخ های حکومتی طوری ساخته می شد که برای تامین آب بهداشتی و خروج فاضلاب مشکلی پیش نیاید . شاید بتوان گفت حمام ها پس از مسجد و مدرسه یکی از مهم ترین بنا های شهری محسوب می شدند .

فضای اصلی هر حمام ، شامل بینه ، میان در و گرمخانه بود . به این ترتیب که هر یک از فضاهای فوق به وسیله راهرو و هشتی از فضای دیگر جدا می شد تا  دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور تنظیم شود .

قلعه

به طور کلی قلعه ها به دو گروه عمده تقسیم می شود : قلعه های کوهستانی و قلعه های دشت . از قلعه در موقع آرامش و صلح به عنوان کاخ استفاده می شد . با این توضیح تختجمشید را ، با توجه به طراحی آن ، می توان یک قلعه دانست .همچنین از تختسلیمان در تکاب آذربایجان غربی – که مکانی مقدس بوده – گاهی به عنوان نیایشگاه و زمانی به عنوان کاخ استفاده می شده است .

بزرگترین و مستحکمترین قلعه هایی که در ایران بنا شده ، متعلق به فرقه اسماعیلیه است . این قلعه ها در بلندی های رشته کوههای البرز بنا شده اند ( مانند الموت ، لمبسر ، گردکوه ، سارو  و امامه ) .

اغلب قلعه های کوهستانی دارای طرح هندسی مشخصی نبودند. مصالح ساختمانی قلعه ها بیشتر قلوه سنگ و آجر ، و ملاط آن ساروج و آهک بود .

قلعه هایی که در دشت برای محافظت از کاروان ها و یا برای استفاده سربازان بنا می شد عمدتا طرح هندسی مشخص داشتند و دارای نقشه های مربع ، مستطیل ، چند ضلعی و مدور بودند . این قلعه ها دارای برج و بارو بودند و مصالح ساختمانی آن ها نیز از آجر و خشت بود ( مانند قلعه گلی ورامین ، میان گاله گرگان ، قوشچی ارومیه و قلعه کهنه کرمانشاه ) .

در قرن دوازدهم هجری ایجاد قلعه در گذرگاهها به شیوه گذشته متوقف شد و پاسگاهها و  سربازخانه هایی  به  شیوه جدید احداث گردید .  همچنین  در  کرانه   خلیج  فارس قلعه هایی  با سبک  معماری  غربی  ساخته  شد  ( مانند   قلعه های  هرمز  ،  خارک ، قشم و بندرعباس ) .

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

برش عرضی گنبد دو جداره مسجد امام اصفهان – حائل های چوبی تکیه گاه این گنبد دو پوسته هستند.

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

انواع گنبدها در معماری اسلامی – گنبدهای دو پسته و گنبدهای رک

 

ممنون از نگاه زیباتون:تیم معماری بنا

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

معماری ایران در دوره اسلامی مهم ترین بناها و عناصر معماری ایران در دوره اسلامی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

*

code

دکمه بازگشت به بالا