بررسی هنر ایران پس از اسلام در دوره های سامانیان غزنویان و شیوه خراسانی

هنر ایران پس از اسلام
قرون اولیه

پادشاهی ساسانیان در سال 642 میلادی ( 21 هجری قمری ) با حمله اعراب در هم شکست و ایران تحت سلطه مرکزی اسلامی یعنی بنی امیه قرار گرفت که مرکز خلافت آنها در دمشق بود .از قدیمی ترین بناهای مساجد ایران در قرن اول و دوم هجری می توان به تاریخانه دامغان ، مسجد فهرج و مسجد ساوه اشاره کرد .

آل بویه مردمی بودند که در اصل در سواحل جنوبی دریای خزر زندگی می کردند و دامنه نفوذ خود را به غرب و جنوب ایران گسترش دادند وحتی در سال 945 میلادی در پی تسخیر بغداد برآمدند و خلیفه عباسی به خاطر ترس و احتیاج به حمایت ایرانیان دست آنها را در قدرت و حکومت باز گذاشت . آل بویه بعد از بیرون راندن ترک ها از مغرب ایران به صورت حاکم مطلق درآمده و در حدود یک قرن به حکومت خود ادامه دادند .
یکی از زیباترین بناهایی که در زمان آل بویه ساخته شده است ، مسجد نایین می باشد .
گچبزی های این مسجد به وضوح از گچبری های سامره الهام گرفته است درب زیبای این مسجد دارای تزیین منبت کاری و منبر آن از چوب مربوط به قرن 7 هجری است .

معماری سامانیان

سامانیان از خراسان یا به عبارتی از شرق ایران و غرب ترکستان طلوع کردند .
حکمرانان این سلسله ابتدا بخارا و بعد ها سمر قند ونیشابور را برای پایتختی و اقامت بر گزیدند .
دوره سامانی را به علت توجه به فرهنگ وادب ایران باستان دوران تجدید حیات فرهنگی ایران می دانند .
در این زمان ساخت بنا های آرامگاهی معمول گشت که معروف ترین آن بنای آرامگاه امیراسماعیل سامانی در بخارا می باشد . معماری در این دوره با تجربه و نبوغ در مورد آجرکاری همراه است . دیوارهای خارجی آرامگاه با طرح های آجری چنان تزیین شده
که از دور مانند سبد بافته شده به نظر می رسد . ساختمان مکعب شکل که از هر طرف درب های کوچک مدور آن را به داخل بقعه مربوط می سازد ، ساختمان آتشکده های ساسانی را به یاد می آورد .
از دیگر بناهای این دوره می توان به بنای هارونیه در طوس اشاره کرد که آرامگاهی با پلان هشت ضلعی است .
در مورد تزیینات معماری سامانی ، گچبری ها با روش سامره که روش رومی نیز نامیده می شود صورت گرفته و در مورد نقاشی دیواری نفوذ روش ترک ها مشهود است .

غزنویان

اواخر قرن دهم میلادی ( اوائل قرن پنجم هجری ) سلسله پادشاهی جدیدی در غزنه سرزمین افغانستان کنونی توسط سلطان سبکتکین پایه گذاری شد و در نتیجه قسمتی از هندوستان که شامل نواحی پنجاب و گجرات می شد ، تحت نفوذ اسلامی در آمد .

معماری

شروع احداث آرامگاهها به شکل برج که اولین آنها برج قابوس در گرگان می باشد . این برج قدیمی ترین برج آجری جهان می باشد که بر روی سر در آن تزیینات مختصری از مقرنس دیده می شود . مقرنس یکی از عناصر تزیینی معماری اسلامی است که زادگاه آن در ایران می باشد .
از دیگر آثار معماری این دوره : برج محمود و برج مسعود در شهر غزنه – مجموعه کاخ بزرگ لشکرک بازار در افغانستان که شامل کاخ شاهی ، حیاط بزرگ مرکزی ، مسجد ، بازار و ساختمان های خصوصی می باشد .-آرامگاه امیر ارسلان جاسب در سنگ بست خراسان با یک مناره .
تزیینات عمدتا گچبری و روی برج ها و دیواره بنا ها با کتیبه هایی به خط کوفی برجسته تزیین می شده است . ساختمان کاخ ها یادآور کاخ های عباسی در سامرا و اخیضر است

 شیوه معماری خراسانی

این سبک هم زمان با ظهور دین اسلام در ایران از قرون اولیه صدر اسلام تا قرن جهارم هجری را دربرمی گیرد . خصوصیات آن عبارتند از : بناها ساده بدون تزیینات – ستون ها حجیم وکوتاه با سرستون های ساده – نور داخل بنا کم – رعایت تناسبات انسانی .