رساله معماری
دانلود رساله مبانی عرفانی و معماری مساجد اسلامی
فهرست
فصل اول :
تاریخچه
بخش یک پیدایش مسجد سازی
اولین مسجد در ایران
مساجد عربی
فصل دوم :
مساجد ایران
مساجد باطاق هنری و هلالی
مسجد جامع فهرج یزد
مسجد تاریخانه ی دامغان
مسجد جامع نائین
مسجد جامع شوشتر
مسجد جامع دزفول
فصل سوم :
اجزای مسجد ها
قبله
گنبد
طاق
مناره
شبستان
محراب
صحن و حیاط
رواق
ایوان
حجره
فصل چهارم :
عناصر تزئینی در معماری مساجد ایران
کاشی کاری
آجر کاری
گچبری
مقرنس کاری
گره سازی
حجاری
منبت کاری
یزدی لیزوی بندی
کتیبه نویسی
فصل پنجم :
سبک های معماری دوره اسلامی ایران
شیوه خراسانی
شیوه رازی
شیوه آذری
شیوه اصفهانی
فصل ششم :
انواع مساجد جهان اسلام
مسجد پادشاهی در لاهور پاکستان
مسجد بزرگ دمشق ( جامع اموی )
مسجد طولون در قاهره
مسجد بزرگ سامرا
مسجدالاقصی
قبه الصخره
مسجد قرطبه ( کردوا )
مسجد سلطان احمد ( مسجد آبی )
فصل هفتم :
مسجد سازی و اهمیت آن
فصل هشتم :
مسجد و عرفان
نگرش معناگری
اهداف هنر معناگری
معماری و جهان اندیشی دینی
ریشه ها و هویت بخشی
فصل نهم :
گونه شناسی معماری مساجد
گونه اول مساجد
گونه دوم مساجد
گونه سوم مساجد
گونه چهارم مساجد
گونه پنجم مساجد
گونه ششم مساجد
فصل دهم :
تصاویر
منابع و ماخذ
کتاب هنر معماری ایران – تالیف : دکتر خلیل مشتاق
بناهای دوره ی اسلامی ایران
تاریخچه
در دوره ی اسلامی ایران بناهای متنوعی اعم از بناهای مذهبی و غیر مذهبی و غیر مذهبی ساخته شده ، که هر یک از آن ها خود دارای ویژگی های هنری و اهمیت خاصی است. این بناها بر حسب نوع کاربرد ، دارای مشخصه ، نقشه ، عناصر و تزئینات خاص خود هستند و بی دلیل نیست که در هر شهر اسلامی و از جمله در یکایک شهر های سنتی ایران ، بیننده شاهد چشم انداز لطیف و اصیلی از پلان ها ، نما ها ، عناصر ، تزئینات و در نهایت مجموعه ای هماهنگ و مرتبط می باشند ، که هر عنصری مکمل عناصر دیگر و عاملی در اختیار کارکرد بهتر و زیبایی بیش تر است.
معماری اسلامی ایران در سه مقیاس تقسیم بندی و بررسی و مطالعه است که عبارتند از :
الف) بافت شهری و روستایی
ب ) مجموعه های معماری
ج ) تک بناها ( الف نوشته شود )
یک شهر شرقی اسلامی – به ویژه یک شهر ایرانی – چشم انداری چشم نوازی و تابلویی از اصالت و صداقت است ، که هنگام بر پرده ی دیده ی بیننده می نشیند ، او را مفتون و ناخودآگاه در پیچ و خم دار آمیز و دل انگیز شهری افسانه ای در پشت صحنه ی تاریخ به گردش و مشاهده وا می دارد.
شهری از سنخ شهر های خیالی داستان های هزار و یک شب ، از زبان شیرین شهرزادی آشنا. و چنین شهری چه زیبا و مقدس است و حراست و حفاظت و مراقبت از تک تک عناصر آن بر نسل امروز ، چه واجب.
شهری که مردان پارسای این دیار ، در گذر روزگاران ، در لحظه های سرد و گرم تاریخ و در هر حال ، با هزار امید و آرزو ساخته اند و در ذره ی خاک و سنگ آن ، هزاران رمز و پیام نهفته اند.
و چه زیباست شهر نور ، شهر مهر و پاکی ، عشق و سرور ، شهر شعر و شور و آهنگ ، شهر یاران ، شهر خوب دوره ها و روزگاران ، شهر ایران شهر من….
مسجد ها
مسجد اسلامی ترین و مهم ترین بنای اسلامی است. مسجد ها از ابتدای ظهور اسلام ، در تمامی روستاها و شهر های اسلامی ، همواره مهم ترین نقش را از مذهبی بر عهده داشته اند. مسجد ضمن این که مکان اصلی برای انجام مراسم مذهبی ، اقامه ی نماز جمعه ، تدریس و ایراد خطابه است ، همواره بهترین مکان نیز برای ابلاغ فرمان های حکومت به شمار رفته است. پایه و مایه ی اصلی معماری اسلامی ایران را در بنای مسجدها می توان جست و جو کرد.
در صدر اسلام مساجد نقشه ی ساده ای داشتند ولی در طول زمان با طرح های گوناگون و تزئینات مختلف ، نقشه ها پیچیده شدند. از آن جا که در ایران پیش از اسلام ، مهر پرستی و دین زردشت رواج داشت ، بناهای بازمانده از آن آیین را تبدیل به مسجد کردند.
در سال های نخست گسترش اسلام در ایران ، چهار طاقی های دوره ی ساسانی یا آتشکده ها را تبدیل کردند و جهت قبله را هم در آن ها مشخص نمودند. از جمله مسجد یزد خواست ( ایزد خواست ) که بر روی آتشکده ها بنا شده و مسجد جامع بروجرد که بر روی آتشکده ای نیمه ویران ساخته شده و مسجد نیریز که از تبدیل چهار طاقی ، به شکل مسجد درآمده و مسجد « محمدیه » نایین که بر روی « مهرابه » ای بنا گردیده است. مسجد جامع « زواره » نیز بر روی محرابه احداث شده است.
به هر حال پایه و اساس تعدادی از مساجد اولیه ایران ،آتشکده ها بودند و این فضاهای ساده به سبب آن که امکانات محدودی داشتند ، به تدریج از شکل ساده خود درآمدند و عناصری مانند ایوان ، حیاط ، رواق ، حجره ،شبستان ،مناره ،محراب و… به آن ها افزوده شد ، و در طول زمان شکل مساجد ایرانی را پیدا کردند.
اولین مسجد اسلام ؛ « مسجد مدینه » بود ، در زمان پیامبر اکرم ( ص ) در شهر مدینه و به دست انصار ساخته شد. این مسجد به شکل مربعی با اضلاع 50 متر و مصالح آن از خشت و سنگ لاشه بود. صفه هایی نیز در اطراف آن ساخته شده بود ، که نام اصحابه ی پیامبر (ص ) نامگذاری شده بود. مانند صفه ابوذر. این مسجد در عین حال محل زندگی حضرت محمد (ص) و خانواده ی ایشان هم بود و بعد ها نیز تبدیل به آرامگاه وی و دو تن از خلفای راشدین ( خلیفه ی اول و خلیفه دوم ) شد.
واژه ی « مسجد » در فرهنگ قرآن به معنای مکانی است ، که مومنان در آن مکان در پیشگاه خداوند سجده می کنند.« ابن خلدون » تنها برای سه مسجد تمایز قائل است که عبارتند از : مسجد مکه ( مسجد الحرام ) ، مسجد مدینه ( مسجد النبی ) و مسجد بیت المقدس ( مسجد الاقصی و قبه الصخره با هم ).
در آغاز اسلام ، واژه ی « مسجد » به سرعت به خانه و اقامتگاه حضرت محمد ( ص) که امت وی برای عبادت و مذاکره در امور مختلف در آن جمع می شدند ، اختصاص پیدا کرد. خانه ای که از میان همه ی خانه ها تقدیس یافته بود. بعدها ، بناهایی که از این نمونه پیروی کرده و دارای همان عملکرد بودند نیز « مسجد » نامیده شدند.
معماران دوره ی اسلامی ایران ، مسجد را به شیوه های گوناگونی می آراستند. در هر دوره یک عنصر تزئینی در آراس تن مساجد متداول بوده است. برای مثال در دوره ی سلجوقیان آجر کاری ،در عهد ایلخانیان گچبری و در دوره های تیموریان و صفویان کاشیکاری رواج بیش تری داشته است. در مواردی نیز تزئینات آجر کاری ، گچبری و کاشیکاری با هم به کار گرفته می شد.
