مقدمه:

نور، رنگ، آب، سه عنصر زیبایی شناسی معماری اسلامی اند. نور عمده ترین مشخصه معماری ایران است و نمادی از عقل الهی است. رنگ در انقلاب نور حاصل می آید و آب تصویر طبیعت، در معماری اسلامی است در اینجا شرحی کوتاه تور جلوه خداوند است که حضورش در معماری اسلامی به ویژه در مسجد که خانه اوست تجلی می یابد. «الله نور السموات و الأرض» و در کاستن از صعوبت و سختی و سردی سنگ و بنا نقش بسزایی دارد، تجلی متافیزیک نور بر فیزیک بنا، آنرا اصلی ترین محور زیبایی شناسی معماری اسلامی در عرفان و معنا قرار داده است. در بناها از کف براق، و درخشنده و سطوح دیوارها برای شکار نور استفاده می شد و گاهی نور طوری از سقف های الماسی شکل باز می تابید که انعکاسی در پی داشت. نور به تزیین معماری اسلامی کیفیتی پویا می بخشید و نقوش، اشکال و طراح ها را به درون زمان می کشید. نور و سایه در سطوح ،تقابل های شدید ایجاد می کرد و به سنگ های منقوش و سطوح گچی و آجری، بافت می بخشید. نور از لا به لای مشاربیه های چوبی، جداره های گچی و مرمری، و شیشه های نقوش پنجره ها رد می شد و نقوش را بر روی سطوح پشتی و داخلی نمودار می ساخت و پوششی زمانمند و متغیر از رنگ و سایه پدید می آورد.

۲-بیان مساله:

متأسفانه تقلیدهای نادرست از معماری غربی جلوه هایی زیبا اما فضایی بی معنا به معماری معاصر ایران داده است. تدریس و آموزش مناسب معماری اسلامی به همراه اصول آن، به ویژه همراه با به کار گیری نور و رنگ مناسب، نه تنها می تواند جلوه ای مناسب از معماری را توصیف کند بلکه در یک کلام معرف نوعی از معماری است که هویت معماری ایرانی را احیا می کند. مقاله حاضر توسط هانی ارجمندی، مزلان مهد طاهر، هدی شعبان کاره، محمد مهدی شعبانی و فرشته مظاهری به زبان انگلیسی به نگارش درآمده و در مجله دانشگاهی e- Bang1 در کشور مالزی منتشر شده است. ما دانسته یا نادانسته، به رنگ های موجود در طبیعت و با رنگ های ساخته دست بشر در محیط اطرافمان، واکنش نشان می دهیم. از لحاظ احساسی و روانی، انسان ها در برابر اثرات رنگ ها، واکنش های متفاوتی از خود بروز می دهند، که بخشی از این واکنش ها مربوط به خاطرات انسان است.

۳-روانشناسی رنگ :

رنگ از تکثیر نور حاصل می شود و نمایانگر کثرتی است که ارتباطی ذاتی با وحدت دارد. از دیدگاه اندیشمندان هنر اسلامی، رنگ سفید نماد وجود مطلق و رنگ سیاه که پوشش خانه کعبه است نماد اصلی تعالی و فراوجودی است که خانه کعبه با آن ارتباط دارد، رنگ های آبی، فیروزه ای و طلایی در نگارگری اسلامی و ایرانی، جلوه هایی از معانی باطنی جاری در بطن رنگ هایند روان شناسی رنگ در قرآن نیز مورد تامل جدی قرار گرفته است. «قالوادع لنار بک بیین النامالونها قال انه یقول انها بقرهصفرا فاقع لونها تسر الناظرین» آیه ای که در آن رنگ زرد زرین عاملی برای سرور و انبساط خاطر ناظر معرفی می شود این آیه و همچنین احادیث و روایاتی که بر معانی رنگها دلالت می کردند، سفید که رنگ محبوب پیامبر بود و سبز که نشانه سیادت فرزندان علی (ع) و فاطمه محسوب می شد رنگ را عاملی مهم در جهت استفاده معنوی در جلوه های نگارگری معماری اسلامی قرار داد، اهمیت و جایگاه رنگ در معماری اسلامی مورد توجه کامل قرار گرفته است یکی از اصیل ترین رنگ های مطرح در هنر اسلامی رنگ فیروزه ای است، همچنین آبی لاجوردی هسته تمثیل مراقبه و مشاهده است، بیانگر بیکرانگی آسمان آرام و تفکر برانگیز سحرگاهان صاف و صمیمی است، در درون مسجد، برخلاف بیرون که کاشی کاری بیشتر با آجر عجین شده است، نقوش کاشی با سفیدی نقوش گچ بری همراه است که تضاد چشم گیری را با فضای پر نقش و رنگ بیرون برقرار می سازد و باعث می شود فضای داخلی مسجد آرامش و قداست خاصی داشته باشد که این قداست از رنگ سفید فضا و از بی رنگی و بی نقشی سطوح داخلی نشات می گیرد، زیرا رنگ سفید به خصوص وقتی با نوعی خلوت، تفکر و سکوت همراه باشد، الهام گر نوعی بزرگی پاکی و اندیشه بالندگی است، بیشترین قسمت سطوح کاشی کاری ها به رنگ های سردی چون زنگاری ها، فیروزه ای ها و لاجوردی ها تعلق دارد، لاجوردی ها و رنگ های آبی فام عمق دارند که آدمی را به بی نهایت و به جهانی خیالی و دست نیافتنی می برند، آبی، گستردگی و وسعت آسمان صاف را به یاد می آورد. نشانه صلح است و رنگ بی گناهی، نور آبی، کسانی را که بی قرارند، آرام می کند، آبی همواره متوجه درون است و جنبه های گوناگون روح آدمی را نشان می دهد، در فکر و روح او داخل می شود و باروان او پیوند می خورد، آبی معنی ایمان می دهد و اشاره ای است به فضای لایتناهی و روح. آبی سمبل جاودانگی است.

در هنر و معماری ایرانی با دو پدیده شکل و محتوا یا عینیت و ذهنیت و در یک کلام قالب و روح مواجهیم۰این مقولات در بر گیرنده هر سه جنبه از هنر معماری، یعنی جایگاه اثر در شهر یا معماری شهری ، طراحی خود را بنا یا حجم اثر ، و در نهایت هنرهای وابسته به معماری که شامل مواردی چون رنگ و نقشی محوری در انچه که معماری ایرانی نامیده می شود دارد، اما در دوره های پسین، این شیوه یا مهجور گشته یا نقشی حاشیه یی یافته است ۰ حال انکه چنین ظرفیتی را دارد که فضاسازی کند و بدون اینکه ترکیب احجام نا متجانس ضرورت یابد، فضاهای دلخواه را ایجاد نماید.

نقش و رنگ که مبنا و اساس کاشی کاری می باشند؛ چنانکه زاینده دنیایی از رموز و اسرار عمیق اند و رنگ که مبین حالات روحانی و نفسانی ادمی در عالم ملکوت است وازصدها سال پیش مزین مساجد و مقابر و ۰۰۰ بوده و در هر دوره سیر تحولی ویژه خود را داشته است؛ در عصر حاضر به انزال و انزوار روی کرده است و توجه شایانی به ان نمی شود و کاشی کاری ، امروزه به صورت ماشینی انجام می گردد و روح هنر امروز ، تجلی گاه روحیات عالی هنرمند نیست.

رنگ ها ، رنگ باخته اند و نقش ها مانند ستاره های درخشان اسمان بر صفحه کاشی کاری نمی درخشند.این روزها بسیاری از رنگ ها از دایره کلمات انسان دی حذف شده اند.کسی حالا اسمشان را زبان نمی اورد۰ کودکان این دوره نمی دانند بید مشکی چه رنگی است۰ زرین ، لعل، مینایی ، ازرق ، گلگون ، و کهربایی هم به گوش نا اشنا هستند.

منابع و مآخذ:

1- اسحاق پور، یوسف.ارجمند، جمشید. (۱۳۷۷). مینیاتورهای ایرانی. تهران. نشر پژوهان فرزان

۲- پاکزاد. ج، و همایون.ع، ۱۳۸۳، زیبایی شناسی در معماری (ترجمه)، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی

۳-خزایی، محمد. (۱۳۸۲). مجموعه مقالات اولین همایش هنر اسلامی، تهران، انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی

۴-رسولی، زهرا.(۱۳۸۳). مجموعه مقالات همایش بین المللی کمال الدین بهزاد. تهران. انتشارات فرهنگستان هنر

5-مقاله «پیشینه ی نور در معماری و وسایل روشنایی در هنر اسلامی ایران»، مجله اثر شماره ی .۳۵

۶-مقاله «نورگیرها و روشنایی روز»، مجله دانش تما شماره ی ۱۱۴-۱۱۳

۷-کربن، هانری. جواهری نیا، فرامرز. (۱۳۷۹).انسان نورانی در تصوف ایرانی ج۱ – تهران انتشارات گلبان

۸-لوشر، ماکس. مهراد پی، لیلا.(۱۳۷۷).روانشناسی رنگها، تهران، انتشارات حسام

۹-همدانی زاده، فرحناز. (۱۳۷۸).نمادشناسی رنگ در هفت گنبد نظامی .هنر نامد. سال دوم.شماره- ۵. تهران. فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه هنر

توجه: برای اطلاعات بیشتر در مورد رنگها اینجا را کلیک کنید.

این فایل یک مقاله کارشناسی ارشد به صورت pdf قابل دانلود میباشد.

دانلود مستقیم از سایت معماری بنا: