جایگیری شهر – استان کرمان – پراکندگی جمعیت در کرمان – ناهمواریها در کرمان * آشنایی با شهرستان رفسنجان – تقسیمات کشوری – ویژگیهای جمعیتی شهرستان – ناهمواریها * عوامل مؤثر در شکل گیری شهر – موقعیت سیاسی، اقتصادی یا جغرافیایی – محصول پسته و شهر رفسنجان – عوامل جغرافیایی تأثیرگذار
– استان کرمان
استان کرمان در جنوب شرقی کشور ایران با مساحتی حدود ۱۷۵۶۶۰ کیلومتر مربع(۱۱% مساحت ایران) با مختصات هندسی بین ۲۵ درجه و ۵۴ دقیقه تا ۳۲ درجه عرض شمالی و ۵۳ درجه و ۲۶ دقیقه تا ۹۵ درجه و ۳۰ دقیقه طول شرقی قرار دارد. این استان از جانب شمال با استانهای خراسان و یزد، از جانب جنوب با استان هرمزگان، از جانب مشرق با استان سیستان و بلوچستان و از غرب با استان فارس همسایه می باشد. استان کرمان براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای ۱۰ شهرستان، ۲۴ شهر، ۲۸ بخش، ۱۴۱ دهستان و ۱۴۲۷۱ آبادی می باشد. شهرستانهای استان عبارتند از: بردسیر، بم، جیرفت، رفسنجان، زرند، سیرجان، شهربابک، کرمان و کهنوج.
معرفی شهرستان رفسنجان
شهر رفسنجان در شمال غربی کرمان در ارتفاع 1469 متری از سطح دریا در 65 درجه و 1 دقیقه طول جغرافیایی از نصف النهار گرینویچ و در 30 درجه و 24 دقیقه عرض شمالی از خط استوا واقع گردیده است. از نظر آب و هوا رفسنجان منطقه ای است خشک و کویری که دارای تابستانهای گرم و زمستانهای سرد و خشک می باشد. شهر رفسنجان در گذشته قریه کوچکی بنام بهرام آباد در منطقه رفسنجان بوده ولی به علت واقع بودن بر سر راه یزد- کرمان به مرور بر وسععت آن افزوده گشت تا اینکه نام منطقه بدین قریه اطلاق گردیده و از بهرام آباد به رفسنجان تغییر نام داد. جغرافیدانان قرون اولیه اسلامی نام«بهرام آباد» را «اناس» ذکر نموده اند، زیرا «لسترنج در کتاب سرزمینهای خلافت شرقی(که در اواخر قرن نوزدهم به چاپ رسیده است) در مورد گذشته تاریخی بهرام آباد از قول اصطخری، ابن خرداد به و مقدسی می نویسد:
… از رودان تا شهربابک سه روز راه بود و منزلگاه اول ده شتران نام داشته است. با توجه به این فاصله ها می توانیم بگوئیم که انار و بهرام آباد کنونی همان آبان و اناس قرون وسطی می باشد.
… اکنون انار و بهرام آباد هر دو از توابع ایالت کرمان اند، ولی این دو ولایت در قرون وسطی از توابع فارس بوده است و آن را ولایت روذان می گفتند. سه شهر مهم این ولایت ابان(که انار امروز است) و اذکان و اناس حوالی بهرام آباد می باشد. سفرنامه سرپرسی ساکس که در اواخر قرن سیزدهم هجری تألیف شده است در مورد این شهر می نویسد:
بهرام آباد مرکز ناحیه ایست که رفسنجان نامیده می شود، و از مراکز مهم پنبه خیز بشمار می رود. سابق بر این قسمت مهم محصول این ناحیه به هندوستان صادر می گردید ولی در سالهای آخر قرن سیزدهم تمامی محصول پنبه منطقه به روسیه حمل می شد. احمد علی وزیری در اواخر همین قرن در مورد رفسنجان می نویسد:
«جای معمور این بلوک(رفسنجان) بهرام آباد تقریباً سی سال است روز بروز به آبادانی آنجا افزوده و اکنون قصبه ای بزرگ و معمور است. مساجد عالیه و حمامات بدیع و خانه های رفیع و انواع اسواق و دکاکین در آنجا است، از آن جمله هفت دکان قنادی دارد که استادان یزدی قند و حلویات ممتاز می سازند و هکذا همه نوع اهل حرفه در آنجا متوطن می باشند و …» وی در جای دیگر می نویسد:« بهرام آباد رفسنجان که آبادانی و جمعیتش (از شهر بابک) است شهر نمی گویند… کمتر کسی است که وارد بهرام آباد شود و آنجا مهمان نباشد … »
– موقعیت سیاسی، اقتصادی یا جغرافیایی
رفسنجان(بهرام آباد قدیم) به دلیل نداشتن موقعیت سیاسی هیچگاه منشأ حوادث تاریخی مهمی نبوده است در اینجا ایلات و عشایری وجود نداشته که مرکزیت یک نظام سیاسی را بوجود آورد پس دلیل بوجود آمدن آن نمی توانست یک نظام سیاسی باشد و بدلیل موقعیت جغرافیایی که در آن واقع بوده هیچگاه مرکزی برای بارانداز کالا و در نتیجه تبدیل نشدن آن به قطب تجاری نیز نبوده است.
از طرف دیگر روستاهای رفسنجان به دلیل قدرت جذب بالا در امر کشاورزی با کمبود نیرو مواجه بودند و معمولاً مهاجرپذیر بوده اند که این خود دلیل بر آن است که مهاجرت روستائیان به رفسنجان باعث بوجود آمدن شهر نبوده است.
