واژه بازار بسیار کهن است و به معنی محل خرید و فروش و عرضه کالاست. بازار در فارسی میانه به صورت “وازار” و با ترکیب هایی مانند وازارگ (بازاری) و وازارگان (بازرگان) به کار می رفتهدر زبان فارسی بازار به عنوان اسم مکان به معنی محل خرید و فروش کالاست واژه بازار در ادبیات فارسی مفهومی وسیع و گسترده دارد و به معنی محل شلوغ و پرازدحام، اعتبار و اهمیت اشخاص و غیره به کار می رفته است.
بازرگان و سوداگر ایرانی باید در جایی مقام داشته باشد که خریدار بتواند با اسانی کالای او را با انچه دیگران عرضه میدارند مقایسه کند و وضع استثنایی و انحصاری ان باعث فریب و غبض نشود .پدید امدن رسته و گرد اوری کالاهای مشابه در دکانهای نزدیک به هم و در یک بازار با تیم و سرا معلول همین نظام خاص پیشه وری و سوداگری ایرانی است که برخلاف نقاط دیگر جهان به خریدار فرصت میدهد تا خواسته و کالای مورد نظر خود را به ارزانترین بها و به نحو دلخواه بی عیب و متناسب با اقتصاد خانواده خود تهیه کند بی انکه مانند امروز ناچار باشد برای خریداری چیزی صدها مغازه را که هریک اقلا پانصد متر باهم فاصله دارد سر بزند .

اصل کلمه بازار خیلی قدیمی است.بازار محل اجتماع محل داد وستد کانون شورشها و اعتصابها سیاستمداریها محل پخش اطلاعات مراوده اشنایی و گاهی اوقات نقش مکانی امنیتی را نیز ایفا می کرده است.در جشنها بازار را چراغانی اینه بندی و ازین بندی می کردند.

شهرهایی که در ورودی بازار داشتند را بازارگاه می گفتند.همچنین شهرهایی که محل انبار بوده بارکده نامیده می شده است .
در شهرهابازارچه نیازهای یک محله را برطرف می کرده است.بازار در مرکز شهر بوده و همه چیز در ان یافت میشده ولی بازارچه ها دکانهایی مربوط به خرید مردم محل داشته و برای خرید و فروش کالاهای اصلی به بازار بزرگ می رفته اند.

بیشتر بازارها در شهرهای قدیم ایران بیرون از دروازه کاروان رو بوده به داخل شهر امتداد می یافته و گاهی تا بیرون شهر می رفته است(بیرون به معنای حومه بوده است).بیشتر بازارها در بخش بیرون قرار داشته اند.

عناصر مختلف بازار عبارتند از:

(1)راسته (اصلی ترین عنصر بازار

راسته ها مسیرهای اصلی بازارها هستند که یا موازی هم (مثل تهران)و یا متقاطع بوده اند.وقتی دو راسته اصلی همدیگر را قطع می کردند چهار سو یا چهار سوق بوجود می امده و معمولا سر ان را پخ می کرده اند
راسته های معروف در بازار اصفهان کرمان شیراز تبریز یزد کاشان و ..هستند.در بعضی شهرها به مناسبتهایی این مسیرها طولانی می شدند مثل بازار زنجان که طولانی ترین بازار سرپوشیده ایران است.

2)رسته

به معنی صنف است و در بخشهای مختلف راسته اصلی قرار می گرفته مثل رسته گیوه فروشها مسگرها و غیره این عنصر محیطی ازاد برای خریدار بوده که با مراجعه به رسته مخصوص جنس خوب را خریداری می کرده است رسته ها معمولا روبروی هم نیست و سعی می شود تا برای بوجود نیاوردن شلوغی به صورت چهار راه ساخته نشود.رسته هایی مثل رسته مسگرها را به خاطر سر و صدای ان دور از مشاغل دیگر می ساختند .رسته های معروف در کرمان اصفهان و سایر شهرها ساخته شده است.

3)دالان

فرق دالان با رسته در این است که در دالان در کنار جنسهای مشابه جنسهای مختلفی نیز وجود داشته است سه دالان ملک در تهران از دالان های معروف هستند.

4)سرا یا خان

همان تجارت خانه بوده است.نمونه جنس از انجا تحویل گرفته شده و در جاهای مختلف پخش می شده است.تقریبا در تمامی شهرهای ایران سراهای زیبایی وجود دارند .از سراهای بزرگ و مشهور سرای گنجعلی خان کرمان و سرای وزیر قزوین در حد نفاست است که باز هم متاسفانه گنبد عظیم دومی را فرو ریخته اند.

5)خانبار(محل انبار کالا)
6)تیم یا تیمچه
7)قیصریه
8)دکان
:و عناصری که جز نیاز بازار بوده است مثل
-قهوه خانه و شربت خانه و چایخانه که اغلب انها از بین رفته اند
-خوراک پزخانه محلی برای غذا
-مساجد کوچک حمام و غیره چون کسبه بازار مومن و مسلمان ترین مردم شهر بوده اند در تمام ارسن های بازار این عناصر قرار داشته اند.

تیمچه:

در بازار اصفهان و سایر شهرهای سنتی ایران به فضاهای سرپوشیده‏ی وسیعی که دارای ساختمان دو طبقه و گاهی سه طبقه می‏باشد تیمچه اطلاق می‏گردد. معمولا سراهای سرپوشیده‏ی بزرگ را در ایران «تیم» و اگر کوچک باشند «تیمچه» می‏نامند. پیدایش اصطلاح تیمچه و معماری آن به دوران بعد از صفویه برمی‏گردد. سه نوع تیمچه در اصفهان قابل تشخیص است: اول تیمچه‏ هایی که ساختمان دو طبقه‏ ی مسقف داشته و به شکل مربع و یا مستطیلی است مانند تیمچه‏ ی عتیقه‏ فروشان؛ دوم تیمچه‏ ی دو طبقه‏ ی بدون سقف مانند تیمچه‏ ی ملک؛ سوم تیمچه ‏های یک طبقه‏ ی با سقف یا بدون سقف مانند تیمچه‏ ی حاج کریم پوستی. از خصوصیات تیمچه‏ های اصفهان معماری و تزیین بسیار زیبای آن‏هاست؛ به خصوص تاق‏های آجری آن‏ها که بر پایه‏ ی طرحی چهارگوش یا بیضی بنا شده است. اغلب تیمچه‏ های بازار اصفهان دارای حوضی است که به هوای داخل تیمچه‏ ها لطافت و زیبایی خاصی می‏بخشد. عواملی چند تیمچه را از تیم و سرا و کاروانسرا متمایز می‏سازد: اول زیبایی معماری؛ دوم سرپوشیدگی فضای آن؛ سوم تجارت تک‏ محصولی آن، و چهارم سکوت و آرامش بیش‏تر نسبت به عناصر دیگر بازار. بعضی از نویسندگان تیمچه‏ های بدون سقف را شکل تکامل‏ یافته‏ ی کاروان‏سراهای دوره‏ ی صفویه دانسته‏ اند

سرای مشیر یا سرای گلشن از آثار دوره قاجاریه در شیراز است که در انتهای جنوبی بازار وکیل در گوشه شرقی آن قرار گرفته است.این سرا که دارای طرح و نقشه ای دایره ای (هشت گوش) است، توسط میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک احداث شده است.

سر در ورودی سرای مشیر، دارای دو طبقه کاشی کاری شده است ودر زیر آن کتیبه ای کاشی کاری شده با زمینه لاجوردی و خط نستعلیق عبارت سرای گلشن بنای مرحمت پناه حاجی میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی را نشان می دهد.

بازار وکیل شهر شیراز شاهکار دوران زندیه

بازار وکیل شهر شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است.

این بازار که به فرمان کریم خان زند (۱۱۷۲- ۱۱۹۳ ه.ق) ساخته شده اکنون در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) قرار گرفته است. مسجد و حمام تاریخی وکیل نیز در کنار این بازار قرار دارند.

مجموعه گنجعلی خان کرمان

گنجعلی خان از سرداران سلحشور دربار صفویه بود که به سال 1005 هـ .ق به فرمان شاه عباس صفوی حاکم کرمان گردید. او مردی لایق و حاکمی دلیر و مدیر بود. دوران حکومت وی در کرمان از روشن ترین دوران تاریخی این دیار است. در این دوره کرمان از ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خوبی برخوردار بود و بی تردید این وضعیت سرچشمه از لیاقت و کفایت حاکم «گنجعلی خان» سرچشمه می گرفت.
اقدامات عمرانی چشمگیری در دوران حکومت (1005 – 1034 هـ .ق) صورت پذیرفت که بنا به گفته دکتر باستانی پاریزی «او سعی داشت شهر ضعفا را لااقل به دهکده اغنیا تبدیل نماید». از جمله بناهای عام المنفعه که به دستور این حاکم در شهر کرمان ساخته شده مجموعه گنجعلی خان شامل میدان، مسجد، حمام، بازار، سرا و سایر ابنیه دیگری است که در دوران حکومت او احداث و امروزه از جاذبه های تاریخی و دیدنی شهر کرمان محسوب می گردند.

بازار تبریز

بازار تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا به‌شمار می‌رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیدهٔ جهان است. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته است. پیش‌تر به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است.

این فایل دارای57 اسلایدبه صورت پاورپوینت می باشد.

دانلود مستقیم از سایت معماری بنا: