حمام بنایی بود که مسلمانان آن را از جهان باستان گرفتند.گراوور سده نوزدهم از حمام سده هجدهم جغال اوغلو در استانبول آب گرم را در وسط ونیمکت های سنگی رادر اطراف نشان می دهد که استحمام کنندگان روی آن دراز کشیده اند.
حمام گاه با دودکش وگنبدی با روزنه های شیشه ای مشخص می شد وگاهی هم بناهای گنبدی باشکوهی که از بالای سوقها به اطراف سربر می کشید.حمام های جهان اسلام بر خلاف استحمام،که از قرون متمادی لایتغیر باقی مانده بود،پلان های متفاوتی داشتند ودربعضی از اتاق هاویا ظاهر آن تاکید بیشتری شده بود.چندگونگی حمام های اسلامی منشا درحمام های کهن داشت ولی از حمام های متقدم،شهری وعمومی-که در اینجا نمونه ای از آنها مد نظراست –پیداست که در جهان اسلام شکل حمام های کهن تغییر یافته وبا مسایل بهداشتی واهداف اجتماعی و مذهبی اسلام تطابق پیدا کرده است.درخور یادآوری است که به لحاظ نقش حمام در حیاط شهری مسلمانان به خصوص حیاط اجتماعی زنان وپیش از عروسیها،بعضی از نویسندگان تا سده دهم به ناامنی حمامها به عنوان جایگاه نامحرمان وتزیینات ناجور اشاره کرده اند،در ضمن شماری از جغرافی نگاران تعداد حمام های شهرها وروستاها را نام برده اند که ظاهرا“ مبالغه آمیز می نماید.حمام بزوریه یکی از حمام های نمونه جهان اسلام بود ودر ورودی آن در لابلای دکاکین بازار(سوق) قرار داشت.
مردم ایران ،چه پیش و چه بعد از ظهور اسلام به پا کیزگی اهمیت زیادی می دادند اما بعد از ظهور اسلام موضوع تشدید شده است. در قبل از اسلام ،پیروان آیین مهر و زرتشت توجه به پاکیزگی داشته و کلمه ی پادیاو(یعنی غسل،وضو،پاک کردن و پاکیزه نگه اشتن و واژه ی پاسیو هم به همین معنا است)از آن زمان ریشه می گیرد. واژه ی گرمابه مرکب از دو کلمه گرم و آبه است.در اینجا آبه به معنی آب نیست یا به عبارتی گرمابه به مساوی اب گرم نیست بلکه آبه به محل ساختمان گفته می شده، مثل سرد ابه(ساختمان سرد). در گذشته های دورشستشوی معمولی به صورا حاضر نبوده است. گرمابه ساختمانی گرم با ظرفی بزرگ به نام آبزن بوده است.ازآن جهت که آب را مقدس می شمردند و نمی خواستند آنرا آلوده کنند.آب استفاده شده را بعد از استحمام روی زمین یا به آسمان پاشیده و به هیچ عنوان آنرا وارد آب پاک نمی کردند.
شد گرمابه محلی گرم چه برای زمستان و چه تابستان بوده است.به جای خزانه ظرفی به اندازه یک آدم داشته و از آب همین ظرف جهت وضو نیز استفاده می شده است.
از حمامهای قدیمی که نمونه های از آن باقی است،از قرن هشتم حمام وزیردر یزد و از زمان آل مظفر حمام معین الدین معلم در نزدیکی مسجد جامع یزد رامی توان نام برد.
همانطور که می دانیم انسان وقتی یکدفعه از محل گرم به محل سرد ویا برعکس وارد شود ممکن است مریض شود برای همین موضوع چند اصل مهم در مورد ساخت گرمابه رعایت می شده است .
یکی از این اصول ایجاد راهرویی پیچ در پیچ در حد فاصل دهلیز و ورودی حمام بوده است این مسئله باعث می شده که هوای گرم نتواند به طور مستقیم وارد شود .
سپس وارد دهلیز شده(فضای برزخ) و بعد از آن بینه یا رخت کن که محیطی نیمه گرم و نسبتا“ خشک بوده قرار داشته از این فضا نیزمستقیما“ وارد گرمخانه نمی شدند و فضایی بنام میان در در این فاصله بوده .دراینجا یک یا دو سکو جهت انداختن لنگ ودو لچه و اسباب حمام داشته ومعمولا“ راه دستشویی و مستراح از همین میان در بوده است.برای ستردن موهای اضافی در قسمتی بینه سلمانی سر را می تراشید و محلی نیز در میان در جهت موهای اضافی بوده و کسانی که نیاز به این کار نداشتند مستقیما“ وارد گرمخانه می شدند این محل از زمان صفویه در داخل گرمخانه قرار گرفته و در آن را از میان در بسته اند.
بعضی از حمام های خوب بجای مانده عبارتند از:
حمام گنجعلی خان کرمان
حمام وکیل کرمان
حمام ابراهیم خان کرمان
حمام وکیل شیراز در اصلی آن در جای فعلی نیست و آنرا تبدیل به مغازه کرده اند.
حمام پهنه سمنان ، از دوره قاجاریه زمان فتحعلی شاه
حمام خسرو آقا اصفهان که متاسفانه قسمتی از آن را خراب کردند.
حمام حاج عبدالکریم درقزوین،ورودی حمام به سبب خیابان کشی ازبین رفته است.در آن ازمرمراستفاده شده بود
حمام خان کاشان
در باغ فین کاشان هم حمام سلطنتی دارد و هم حمام خدمه
حمامی در باغ عفیف آباد شیراز
حمام چهار فصل در اراک که بینه ای با دو گرمخانه خصوصیوعمومی دارد.
توجه :این فایل شامل ۱۲ اسلاید به صورت پاورپوینت میباشد.
