مقدمه:

فضا در مفهوم موجود خویش به تنهایی هیچ ویژگی خاصی را مطرح نمی کند. ولی به محض آنکه یک گروه انسانی فعالیتی را در مکانی مطرح کنند معنای نمادین فضا پدیدار می شود. از این پس فضا بستری برای فعالیت رفتارهای انسانی می گردد ، محلی برای تخیل و واقعیت.
مطلب اصلی نهفته در این زمینه این است که ما در جامعه ی مدرن خود دیدگاه درک سنت فضای شهری را از دست داده ایم.باید برای ما روشن شود و دریابیم که واژه فضای شهری و معنای آن چه نقشی در درون سازه های شهری دارد.
لذا امروزه توجه به فضاهای شهری به عنوان یک ضرورت اساسی در برنامه های توسعه شهری مطرح گشته و دست اندرکاران حرفه شهرسازی را به خود جلب کرده است( هدمن و یازورسکی 1381 ص 67).

تعاریف مقدماتی:

فضا چیست ؟
فضا تمام جهان را پر می کند. و ما را در تمام طول زندگی احاطه کرده است( خلاصه مقالات ، 1383، ص 8).فضا یک مقوله بسیار عام است. فضا می تواند چنان نازک و وسیع به نظر آید که احساس وجود از بین برود و یا چنان مملو از وجود سه بعدی می باشد که به هر چیز در حیطه خود مفهومی خاص بخشد ( هدمن و یازورسکی 1381 ص 67).
فضای شهری چیست؟
فضای شهری یک نمونه از فضای جغرافیایی است و بخشی از سطح زمین است که شامل کلیه سازه های شهری از جمله میادین ،  خیابانها ، ساختمانها ، آبنماها و سایر عناصر شهری که به همراه درونمایه مادی ، اجتماعی و فرهنگی به وجود می آید. ( شماعی و پور احمد ، 1384 ص 89).فضای شهری صحنه ای است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود ( پاکزاد 1385 ، ص 81).
فضای شهری چیزی نیست جز فضای زندگی روزمره شهروندان که به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه در طول روز ادراک می شود.( خلاصه مقالات شهرسازی ص 8 ).

انوع فضاهای شهری:

فضاهای شهری آن دسته از فضاهای باز عمومی موجود در شهر هستند که بستر تعاملات اجتماعی می باشند، و با پذیرفتن سه شاخص اصلی برای تشخیص فضاهای شهری :
1)  عمومی بودن فضا
2)  باز بودن فضا
3)  برقراری تعاملات اجتماعی
برای ما مشخص می گردد و آنچه به عنوان فضای شهری در عرصه عمومی شهرهای ما باقی می ماند . به پنج دسته کلی تقسیم می گردد.
1)  ورودی ها
2)  گره(میدان)
3)  مسیرها
4)  لبه آب
5)  پله ( پاکزاد 1385 ص 88-84)

شناخت فضای شهر همدان:

شهر همدان در ناحیه کوهستانی الوند واقع شده که در اقلیم کوهپایه ای ( با زمستانهای سرد و تابستانهای تا حدودی گرم ) قرارگرفته است.حال با این نوع آب و هوا و نوع اقلیم،طراحی فضاهای شهری شهر همدان نیز متاثر از این موضوع می باشد.بطوری که طراحی شهری همدان از ابتدا تا به امروز همواره تحت تاثیر اقلیم کوهپایه ای خود قرار گرفته است.

خصوصیات فضا های شهری همدان بر اساس اقلیم
خصوصیات کلی بافت شهری همدان به قرار ذیل است :
الف) فضاهای شهری کوچک و محصور
ب) بافت شهری متراکم و ابنیه متصل بهم
ج) جهت آفتاب و عوارض زمین عامل تعیین کننده در نحوه استقرار،گسترش و سیمای کلی شهر
د) کوچه ها و معابر اصلی به موازات خط تراز زمین و اغلب با عرض کم

ادامه:به دلیل سرمای بسیار زیاد در بخش عمده ای از سال، در این نواحی بافت شهری متراکم و ابنیه متصل به هم هستند تا بدین صورت سطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کمتر شود . فضاهای شهری نیز تا حد امکان محصور وکوچک هستند تا جریان باد سرد به داخل این فضاها کمتر نفوذ کند . به علاوه تابش حرارت از سطوح خارجی دیوارهای گرم ساختمانها، تا حدی باعث اعتدال هوای سرد فضاهای شهری می شود و کوچک بودن این فضاها از این نظر نیز دارای مزیت است .

ورودی ها.لبه آب.گره(میدان).پله.مسیر:

ابتدا هر کدام از عناصر فوق را تعریف کرده و به صورت کامل هر کدام را در شهر همدان مورد
بررسی قرار می دهیم.

ورودی ها :هرشهر که به صورت یک محدوده مشخص می باشد دارای ورودی و خروجی است.لازم به ذکر است که هر ورودی به نوعی خروجی نیز محسوب شده و بلعکس.ورودی ها و خروجی ها هر کدام محل عبور و گذر افراد پیاده و سواره است و از گذشته محل عبور کاروان ها از شهر های دیگر به داخل شهر ها مورد استفاده قرار می گرفت که هر کدام به صورت دروازه های ورودی و خروجی عمل می کردند.ورودی هر شهر و محدوده به نوعی پیش نمایشی از آن شهر است.افراد به محض عبور از ورودی یک شهر تصویری از آن شهر در ذهن خود مجسم می کنند.چه بسا اگر این ورودی ها مناسب طراحی نشده باشند تصویری که در ذهن افراد عبوری ثبت می شود یک تصویر نامناسب خواهد بود که این نکته در زمینه جذب توریست بسیار مهم و کلیدی است.(تهیه کننده پروژه)

لبه آب : در هر شهری لبه آب وجود دارد.به فضاهایی در شهر گفته می شود که در آن آب نقش بسیار مهمی را ایفا می کند و در بیشتر مواقع آب مرزی بین دو یا چند فضای شهری می باشد.مانند جدا کردن دو خیابان شهری به وسیله جوی آب.

ادامه:

گره یا میدان: میدان فضایی است که عمومی و قابل استفاده برای همگان می باشد و این وجه تمایزی است بین یک میدان و فضای باز و اختصاصی یک بنای مسکونی.میدان شهری با شبکه معابر شهر پیوند دارد. میدان بر حسب ضرورت های مکانی و زمانی نقش و عملکرد های مختلفی به خود گرفته است. گاهی به صورت مکانی برای عرضه کالا بوده و زمانی فضایی حکومتی و دیوانی و یا مذهبی داشته است و در دوران معاصر بسیاری از عملکرد های کلاسیک آن به بنا ها منتقل شده است و به علت وضیعت و موقعیت فعلی، نمی توان عملکرد های گوناگون اجتماعی دوران گذشته را از آن انتظار داشت.
آنچه امروزه در مورد میدان های شهری مطرح است چگونگی فرم، نوع استفاده و پیوند آنها با بافت شهری است؛ در حالی که اکثر میدان های نوساز شهری در ایران فاقد طراحی صحیح برای این ویژگیها است و تنها از جنبه معماری قابل بررسی است و بیشتر، محوطه ای است که به آن میدان اطلاق می شود و در عمل به اشغال وسایل نقلیه درآمده و به کلی تغییر شکل یافته است.

پله :به اختلاف ارتفاع هایی که در فضاهای شهری باعث می شود دو فضا از یکدیگر متمایز شوند پله گفته می شود.پله ها بهترین راه برای ورود از یک فضا با یک اختلاف ارتفاع به یک فضای دیگر با یک اختلاف ارتفاع دیگر هستند که می توان پله ها را با بهترین مصالح و به زیباترین اشکال ساخت و در اختیار عموم قرار داد.

مسر(خیابان): خیابان ها از مهمترین فضا های شهری هستند که ساکنین شهر در آن در بالاترین سطح روابط اجتماعی را دارند.این خیابان ها و مسیر ها می توانند که به صورت پیاده راه باشند و در این صورت میزان روابط اجتماعی به بالاترین سطح خود قرار می گیرد.مسیر های شهری شریان های اصلی انتقال افراد در شهر هستند.

شهر همدان دارای ورودی های مختلف می باشد که مهمترین آنها به شرح زیر می باشد:

شهر همدان دارای ورودی های مختلف می باشد که مهمترین آنها به شرح زیر می باشد.

ورودی از جاده تهران به همدان: این ورودی به نوعی مهمترین ورودی شهر همدان می باشد که چرا که بیشترین تردد را دارد.این ورودی در سطح بسیار ضعیفی عمل می کند چرا که هیچ گونه فکر و تدبیری برای آن نشده است.به هنگام ورود به شهر همدان با در نزدیکی شهر جورقان با بوی بسیار نامطبوعی مواجه می شویم که به علت نزدیکی مسیر ورودی با محل جمع آوری زباله ایجاد شده است.همانطور که گفتیم ورودی شخصیت مستقل دارد . ورودی مکانی است که می باید ویترین نمایش هویت شهر و ارزش های نهفته در آن باشد.با این تفاسیر افرادی که از این ورودی به همدان نزدیک می شوند با این بوی نامطبوع روربه شده و یک تصویر بدی از شهر همدان در ذهن خود مجسم خواهد کرد.

ورودی ها در شهر همدان:

ورودی از جاده کرمانشاه به همدان:این ورودی یکی از مناسب ترین ورودی ها در شهر همدان می باشد که به محض ورود با یک بازار مبل و مصنوعات چوبی رو به رو می شویم.این بازار به علت استقبال همه روزه مردم همدان، حس نشاط و شور را القا می کند و این خود از نکات مثبت این ورودی است.بعداز این مکان به ابتدای شهرک الوند می رسیم که می توان گفت مناسب است اما بعداز شهرک الوند این ورودی به شدت افت می کند و با خیل عظیمی از زشتی ها روبه رو می شود.

ورودی از ملایر به همدان:

این ورودی نیز همانند ورودی تهران بسیار در وضعیت بدی قرار دارد.چرا که در نزدیکی گورستان قرار دارد و از هنگام شب در بدترین وضعیت نورپردازی قرار دارد و مسافرین ورودی به شهر از این ورودی ابتدا با ترس وارد شهر می شوند که همین امر باعث کاهش حس امنیت در شهر ذهن افراد شده و تصویری ذهنی بدی از همدان به جا خواهد گذاشت.

ورودی از تویسرکان به همدان:

این ورودی یکی از خطرناک ترین ورودی های شهر همدان می باشد.چرا که جاده ای بسیار غیر استاندارد دارد و در نصف ایام سال مسدود می باشد و کمتر کسی از این معبر عبور می کند.

لبه آب در شهر همدان:

لبه آب گنجنامه:این لبه آب از مهمترین مکان های توریستی شهر همدان است.که همه ساله تعداد زیادی از افراد از آنجا بازدید می کنند.چرا که آبشار بزرگ گنجنامه و کتیبه های دست نوشته در آنجه وجود دارند.این لبه بسیار زیبا بوده و با سنگ فرش بسیار مناسب،محلی عالی برای جذب گردشگران است.

این فایل دارای 65 اسلاید به صورت پاورپوینت می باشد.

دانلود مستقیم از سایت معماری بنا :