معرفی اصول معماری در زمان تیموریان

تیموریان

در اواخر قرن چهاردهم میلادی تیمور گورکانی حاکمیت را در دست گرفته و سمرقند را
پایتخت خود قرار داد .
تیمور همانند اسلاف مغول خود سنگدل و بی باک بود .
بسیاری از بنا های زیبا به ویرانی و نابودی کشاند ولی از آنجاییکه شیفته عمارتی عالی بود به گرد آوری همه نوع استاد کار پرداخته وآنان را روانه سمرقند ساخت . در این عصر اشکال معماری مغولی با ظرافت و مهارت منطقی بیشتری دنبال شد . به کمک امکانات مادی و تلاش صنعت گران و هنر مندان مساجد ، مدارس ، کاخ ها و آرامگاههای فراوانی بر پا ساختند . در حال حاضر اکثر بناهای تاریخی سمرقند به همین دوره اختصاص دارد که معروف ترین آنها عبارت است از : گور امیر ( آرامگاه امیر تیمور ) ، مجموعه آرامگاههای معروف به شاه زند ، مجموعه بناهای میدان ریگستان ، بی بی خانم و بالاخره باقیمانده بنای عظیم برج الغ بیک .
یکی از مهم ترین بناهای دوره تیموری مقبره تیمور است . بنای گور میر چه از نظر نمای خارجی وچه از نظر تزیینات داخلی یکی از مهم ترین و زیبا ترین بناهای سمرقند به شمار می آید. بناهای مزبور در زمان خود تیمور و به فرمان او و به وسیله محمد معمار معروف اصفهانی برای آرامگاه نوه مورد علاقه اش محمد سلطان ساخته شده است . بنای مزبور دارای سردر بزرگ وزیبایی است ، کتیبه ای در سردر وجود دارد که نام مهمار سازنده را به این شرح بر آن نقش بسته است : « عمل العبدا ضعیف محمد بن محمود البنا اصفهانی » .
در دو سوی سر در دو مناره قرار داشته ، گنبد پیازی شکل با کاشی های فیروزه ای رنگ و طرح ترک دارش منظره چشم گیری برای نمای خارجی بنا به وجود آورده است . پایه گنبد استوانه ای شکل و بارکتر از گنبد است . محل دفن اجساد در داخل سردابی است که در زیر محوطه داخلی آرامگاه قرار دارد . در سرداب مزبور علاوه بر تیمور ، الغ بیک و محمد سلطان و چند تن از شاهزادگان تیموری نیز دفن شده اند . سنگ سبز تیره به رنگ یشمی در وسط محوطه آرامگاه مربوط به گور تیمور است .

عظیم ترین بنای سمرقند مسجد بی بی خانم به شمار می آید ومناره های آن در جریان زلزله دو قرن پیش فرو می ریزد با این حال باید گفت آنچه که از بنای مسجد بر جای مانده به خوبی بیانگر عظمت و قدرت معماران آن می باشد .
از دیگر آثار این دوره مجموعه میدان ریگستان است که در چهار ضلع چهار بنا قرار داشته است که تا حدودی هنوز پابرجا هستند : مدرسه شیردار ، مدرسه الغ بیک ، مسجد و مدرسه بی بی خاتون و مدرسه طلا کاری از آثار این میدان هستند .
یکی دیگر از معروف ترین بنا های سمرقند رصد خانه سمرقند است که در حوالی این شهر بر فراز یک صفه بزرگ قرار دارد . این بنا تا سال 1908م. در زیر توده های خاک پنهان بود و در نتیجه حفریات باستان شناسان شوروی سابق ( روسیه ) بخش عمده از جمله پلکان و دیوارهای آن را خارج کردند . بنای مزبور به فرمان الغ بیک فرزند شاهرخ که به ستاره شناسی علاقه داشت ساخته شد . پلکان و دیوارهای آن پوششی از سنگ مرمر داشت و بر دیوارها جدول های اختر شناسی و صورتکهای فلکی را نقش کرده بودند .
مدرسه خرگرد در هرات از نوع مدارس چهار ایوانی به دستور شاهرخ ساخته شد .عمارت درگاه از سه اطاق گنبددار تشکیل یافته است که با تزیینات نقاشی گچبری های ظریف و مقرنس های پیچیده مزین گشته است .
استفادهاز تلفیق آجر و سنگ ،کاشی کاری و کاشی هفت رنگ ، گره چینی و استفاده از کتیبه با خطوط کوفی و تزیینات اسلیمی از خصوصیات بارز معماری دوره تیموریان می باشد .
دیگر آثار معماری این دوره : آرامگاه شاه نعمت اله ولی ، مدرسه غیاثیه  آرامگاه گوهرشاد در مشهد، آرامگاه خواجه عبدالله انصازی در هرات ، آرامگاه شیخ جام در طبس ، کاخ آق سرا .
سبک آذری : این شیوه از اوایل دوره ایلخانی آغاز و تا پایان عصر تیموریان تداوم داشته است . از جمله خصوصیات آن باید از تغییرات اصول سازه در این شیوه یاد کرد که پیدایش گنبد های مخروطی شکل و هرمی شکل ، گنبد های دو پوسته ، ایوان های بلند و بناهای مرتفع با قوس های تیز جناغی از جمله خصوصیات آن است . مقبره اولجایتو ومسجد جامع یزد از نمونه های شیوه معماری آذری هستند.