معماری هند معرفی کامل معماری هند سایت معماری بنا مرجع کامل مطالب معماری
معرفی کامل معماری هند
معماری هند
موقعیت جغرافیایی : شبه قاره هند ، که در مرزهای شمالی به سرزمین اصلی قاره آسیا متصل می شود .
سه منطقه مشخص جغرافیایی دارد : شمال شرقی ، که در آن کوههای عظیم هیمالیا ، ماوای سنتی خدایان ،
همانند مانعی سر بر افراشته ، منطقه حاصلخیز واقع در شمال غربی و جنوب کوههای هیمالیا ،
که در آن دره های سند و گنگ دامن گسترانده اند ، شبه جزیره هند مرکب از فلات های گرمسیری
که به وسیله کوهها و جنگل ها از رودهای شمالی مجزا می شود .
در این مناطق شدید ترین اختلافات اقلیمی ، از گرمای گرمسیری تا برف و یخچال های دائمی ،
از اقلیم بیابانی تا سنگین ترین باران های سالانه در جهان به چشم می خورد .
نخستین فرهنگ بزرگ هند ، در هزاره سوم پیش از میلاد ، در اطراف بخش علیای دره سند متمرکز شده بود .
موهنجودارو و هاراپا در پاکستان امروزی ، از مناطق اصلی گسترش این فرهنگ بود . هنر هند تا ورود اقوام آریایی به آن سرزمین به صورت ممتد ادامه داشت و در زمینه های گوناگون ، پیشرفت قابل توجهی نموده بودند ،
هجوم های آریاییان را که در حدود ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد آغاز شد می توان علت بروز گسست در هنر هندی دانست .
موهنجودارو :
در کشور پاکستان آثار و بقایایی از معماری دوران باستان وجود دارد که از جمله آن ها ، بقایای موهنجودارو است . این اثر باستانی شاهد بلا منازعی است بر عظمت تمدنی که از ۵۰۰۰ سال پیش در ایالت سند پاکستان شکوفا شد . از نام هایی که بر این شهر کهن اطلاق شده « مانهاتن عصر برنز » است
و این نام سبب طرح شهرسازی مدرن و علمی کم نظیری است که داشته است .
خیابان های قسمت پایین شهر به صورت شطرنجی و عمود بر هم احداث گردیده
و بلواری عریض به پهنای بیش از ۹۰ متر در جهت شمالی – جنوبی کشیده شده
که به وسیله خیابان های فرعی شرقی – غربی قطع می گردد و ارتباط ساختمان های مسکونی که در این میان قرار گرفته اند ،
به وسیله کوچه های باریکی برقرار می شود .
در طرح ساختمان های منازل دو اصل اساسی رعایت شده است ،
یکی امنیت و دیگری آسایش ، برای رفت و آمد سنگین خیابان های اصلی معمولا ، خانه ها را طوری ساخته اند که در گذرگاههای فرعی باز شود
و نور و هوا از حیات خلوت ها تامین گردد . پنجره ها از شبکه های سنگی یا کاشی ساخنه شده است .
ضخامت دیوارها حاکی از دو طبقه بودن خانه ها است که در آن ها از پلکان استفاده می شود .
هم در پاکستان و هم در جاهای دیگر از این گونه بنا ها وجود دارد . در این خانه ها چاه های آجری آب تعبیه شده ،
دهانه چاه ها دارای دریچه ای است که مانع از افتادن حیوانات و کودکان به درون آن ها می شود .
این گونه توجه و دقت حتی تا زمان روم و یونان دیده نشده است .
ساخت حمام
این شهر دارای حمامی بزرگ و روی تپه ای مصنوعی از ۷ تا ۱۴ متر ارتفاع ساخته شده است .
حمام دارای استخری به طول ۹/۱۱ و عرض ۷ متر و عمق ۹/۱ متر بوده که دیواره داخلی آن با آجر و ملات و ساروج ساخته بوده است .
این دیوار روی قشری از آسفالت به ضخامت ۵/۲ سانتیمتر قرار داشته است . کف این استخر تدریجا به طرف مجرای فاضلاب شیب پیدا کرده و این مجرا آب را به کانال های تاقداری که کهن ترین آثار معماری است ، هدایت می کرده است .
از موارد شگفت انگیز تمدن موهنجودارو : ۱ – پیشرفت در زمینه استاندارد آجر هایی به ابعاد ۹/۲۷ ضرب در ۴۲/۱۳ ضرب در ۳۵/ ۶ سانتیمتر . ۲- شبکه فاضلاب بر اساس اصول فنی و استاندارد . ۳ – خانه هایی بر اساس نقشه و اندازه یکسان . ۴ – برقراری عدالت اجتماعی با توجه به وضع ساختمان نهای شهر موهنجو دارو .
ظهور دو دین بزرگ
در سده ششم پیش از میلاد ، دو دین بزرگ در هند ظهور کردند ، یکی آیین بودا بود که تاثیر زیادی بر فرهنگ و هنر هند به طور کلی از قرن سوم پیش از میلاد تا سده ششم یا هفتم میلادی داشت .
هنر های بسیاری از کشور های آسیایی از آیین بودای هندی که با تولد بودا ساکیامونی ، در حدود ۵۶۳ ق. م آغاز گردید مشتق می شود .
گرچه آیین بودا در هند اکنون پیروان اندکی را دارد ولی چین و کشور های همجوار دیگر اغلب گرایش به بودائیسم دارند .
از معماری هندی پیش از « آشوکا » (۲۳۲ – ۲۷۲ ق . م ) چیزی به جز خرابه های موهنجودارو به جای نمانده است .
گویا بناهای هندی عصر ودایی و بودایی از چوب بوده و احتمالا « آشوکا» اولین کسی بود
که از سنگ برای مقاصد معماری استفاده کرد
و در آثار ادبی ، از ساختمان های هفت طبقه و کوشک های باشکوه سخن می رود ، اما نشانی از انها به جا نمانده است .
معماری عصر بودایی :
پس از گرویدن آشوکا به آیین بودا ، معماری هندی به تدریج از زیر نفوذ بیگانه بیرون آمده، و از پس نمادها و المان هایش از این دین جدید نشآت گرفت . این انتقال ، از سرستون بزرگی که نه تنها اثر باقیمانده از ستون دیگر آشوکایی است که در « سارنات » برپا شده بود ، به خوبی نمودار است ،
طرح اصلی این کاخ با تالار صد ستون تخت جمشید قابل مقایسه است . سرجان مارشال این اثر را با « همه نظایر خود در جهان قدیم » برابر می داند . شکل ترکیبی آن در کمال هنرمندی پرداخته شده ، عبارت است از چهار شیر نیرومند که پشت به پشت یکدیگر داده ، به نگهبانی ایستاده اند .
هر چهار شیر قالب و شکل ایرانی دارند . ( تصویر ۱۰۸ ) در زیر این ها ، ردیفی از نقوش برجسته است از صورت های خوش تراش ، از جمله صورت حیوانات محبوب هندیان ، یعنی فیل ، و رمز محبوب هند ، یعنی گردونه آئین بودا . زیر این کتیبه نیلوفر آبی سنگی بزرگی است که پیش از آن ها در هنر معماری ایرانی فراوان دیده شده است ،
البته در سرزمین هند هم سابقه دیرپایی دارد . گل به حالت عمودی نقش شده ، گلبرگ های آن به پایین برگشته و تخمدان آن ها نمایان است
که می توان آن را نشان زهدان جهان ، یا به عنوان یکی از زیبا ترین تجلیات طبیعت ، به مثابه تخت یکی از خدایان دانست .
نماد نیلوفر ، همراه آیین بودا ، هنر چین و ژاپن را تحت تاثیر قرار داد.
از اثار معماری دوره بودایی ( به ویژه معماری مذهبی ) جند معبد ویرانه ، و تعداد زیادی استوپا و معابد غاری به جا مانده است .
معماری هند
استوپای هندی:
استوپا ها در معماری هند ویژگی خاصی دارند و از جمله بنا هاب بسیارمهم و حایز اهمیت دین بودایی هستند .
این آثار در روزگاران کهن پشته خاکی بود که بر گوری قرار می گرفت . در آیین بودا به یک بقعه ( گنبد ) یادبود تبدیل گردید .
و معمولا بقایای جسد یک پارسای بودایی در آن قرار داده می شد .
تصویر۱۰۸ – سرستون بجامانده از ستون آشوکا ، موزه باستان شناسی ، سارناته
اکثر این استوپاها گنبدی آجری دارند . روی آن یاستی ( دکلی ) برافراشته اند، و پیرامونش را نرده های سنگی ایجاد نموده اند که روی تمام سطوح نرده ها را با نقوش برجسته تزیین کرده اند ،
که تمامی نقوش بدون تردید از نماد ها و نرده های آیین بودایی ، هند است
و هر یک بیانگر موضوعی خاص .
از این میان استوپای بزرگ دهکده سانچی ( تصویر ۱۰۹) ظریفترین و رفیع ترین استوپا،
درآغاز توسط آشوکا ساخته و وقف شد. این عمارت که توسعه یافت و سرانجام در اواسط سده نخست
پیش از میلاد به پایان رسید ، امروزه نقطه اوج پیشرفت یک دوره از تمدن هند بشمار می آید.
تصویر۱۰۹- معبد بوداییان – دهکده سانچی – هند – پایان ساختمان سده اول ق.م.
همچنان که استوپای سانچی بزرگترین بنای بجامانده از دوران اولیه آیین بودا است ، چایتیای کارلی ظریف ترین معبد غاری کنده کاری شده است .
( تصویر ۱۱۰) درطی سده های دوم و اول پیش از میلاد ، معابد غاری تکامل یافتند
و نماهای باشکوه سنگی ، باتقلید از معماری چوبی، برای درهای این معابد ساخته می شدند.
تصویر۱۱۰ – داخل معبد ، نقشه ساختمانی و نمای معبد غاری کارلی ، حدود۵۰ م.
معماری آیین هندو
معماران نوآور هندو ، با همان نیروی خلاقی که به آفرینش معابد غاری انجامیده بود ،
به ساختن نخستین معابد سنگی پرداختند . یکی از این معابد که تا امروز باقی مانده ،
معبد ویشنو است .( تصویر۱۱۱)که در اوایل سده ششم میلادی ، در دئوگیری واقع در شمال هند ساخته شد.
تصویر۱۱۱- معبد ویشنو ، دئو گیری ، اوایل سده ششم میلادی
ازدیگر بناها میتوان به معبد زیبای موکتشوار در بهو وانشوار واقع در اوریسا اشاره کرد .
( تصویر ۱۱۲) در اینجا باساخت یک بنای رفیع در تعادل با عناصر افقی هماهنگی و پیشرفت تدریجی این نوع معماری
را میتوان دید. این تکامل تدریجی در بنای خاجوراهو در سده های دهم تا یازدهم بیشتر مشهود است . ( تصویر۱۱۳)
تصویر۱۱۲ – معبد موکتشوار ، بهووانشوار ، اوریسا ، حدود ۹۵۰ م.
تصویر ۱۱۳ – معبد خاجوراهو – سده دهم و یازدهم م.
درسده پنجم م. ، دامنه تأثیر فرهنگ هند در پی سلسله مهاجرت های مردم ، از هند به برمه ،
پتایلند ، سوماترا و جاوه کشانده شد. دراین سرزمین ها ، دو آیین بودا وهند به کشاکش و پیکار
در راه دستیابی به سلطه نهایی ادامه دادند. و هریک ، هنرهای خویش را عرضه و تقویت کردند .
در دورانی که آیین بودا در هند در حال محاصره شدن بود ، یکی از بزرگترین بناهای متعلق به پیروانش
در بار بودور ، در جزیره جاوه ساخته شده بود. ( تصویر ۱۱۴) استوپای چهار گوشه عظیمی که
طول قاعده اش ۱۲۰ متر بود و با نه طبقه تراس دار از سنگ ساخته شده بود.
تصویر ۱۱۴ – استوپا ، باربودور ، جاوه ، حدود ۸۰۰ م.
حکومت اسلامی در هند
سرزمین هندوستان بعد از حمله مغول تا قرون متوالی همواره صحنه کشمکش و جنگ های داخلی بوده است .
پسلطان محمود غزنوی ( ۱۰۳۰ – ۹۶۷ میلادی ) به شمال هندوستان و پنجاب تسلط یافت .
قطب الدین ایبک پادشاهی کوتاهی به نام پادشاهان دهلی را ( ۱۲۰۶ – ۱۱۹۲ میلادی ) برقرار ساخت .
حمله مغول باعث تجزیه هندوستان و جنگ بین سلطان ها و هندو ها گردید .
در ۱۵۲۶ شاهزاده بابر تیموری سلطان دهلی را شکست داده و پادشاهی جدیدی را پایه گذاشت
که توسط شیر شاه دهلی شکست خورد . همایون شاه در ایران در تبعید به سر می برد به کمک یک سپاه ایرانی
تاج و تخت بر باد رفته مغول را به دست آورد . در واقع اوج هنر هندوستان از زمان جانشینان این پادشاه آغاز شد ،
شاه سلیم نوه همایون شاه معروف به جهانگیر شاه به واسطه ازدواج با نور جهان دوشیزه ایرانی
که دارای ذوق هنری سرشاری بود تاثیر عمیقی در هنر مغولی این سرزمین به جا گذاشت
شاه جهان ( ۱۶۲۸ – ۱۶۵۸ میلادی ) بر امپراطوری مغول های هندوستان حکم راند و عظمت و
توسعه هنر را به جایی رساند که شهرتش تا اروپا کشانده شده بود .
این عظمت در دوران اورنگ زیب جانشین جهان شاه به انحطاط گرایید .
در سال ۱۸۵۸ آخرین پادشاه مغول از بین رفت و انگلستان نفوذ عمیقی بر هند اعمال کرد .
در این سال ها هنر نیز تاثیر خود را از دست داد
و در اوائل قرن هیجدهم میلادی دیگر رمقی در خود نمی دید .
معماری هندی
هنرمندان اسلامی در هر ناحیه ای که فتح کردند چون هندوستان تحت تاثیر سنتی که توسط سلیقه
و دقت زنانه در هندوستان اعمال می شد قرار نگرفتند .
مسجد جامع بیجاپور دارای گنبد وسیعی است که از داخل دارای طاق نما هایی با گنبد های کوچکی است
و بر ستون های چهار گوش استوار شده اند .
از مساجد دوران مغول مسجد جامع آگرا ، لاهور و دهلی را می توان نام برد .
مسجد دهلی دارای ایوان عظیم با الهام از معماری ایرانی با مناره های مدور در گوشه های ساختمان است
و دارای گنبد سه طبقه پیازی شکل می باشد . ساختمان های آرامگاه یکی از آثاز معماری مشحص دوران مغول می باشد .
از نمونه های اولین قرن شانزدهم آرامگاه شیرشاه است که بنای عظیم این بقعه و شکل گنبد آن یادآور استوپا می باشد .
گنبد پیازی شکل ساختمان مشهور تاج محل ، آرامگاهی که به وسیله شاه جهان ساخته شد یکی از زیباترین تجلیات فرم گنبد است .
قصرها
در ساختمان قصرها نفوذ هندو ها مشخص است گرچه اصول کلی معماری اسلامی به کار گرفته شده
ولی نمای کلی قصر ها به وضوح هندی است و با طرح های غیر متقارن و ظاهرا غیرمرتب مشخص می گردد .
از دیگر بناهای مهم هندی می توان از نمونه های زیر نام برد :
تالار دیوان خاص (تصویر ۲۲) ، قلعه قرمز در آگرا که نمونه بنای سبک هندی و ایرانی دوره مغول است ،
قصر اجمیر که ساختمان کاروانسراهای ایرانی را به یاد می آورد ، بنای دیگر که سبک معماری مغولی باروک
را داراست قصر عمبر است و نمونه آخر هوا محل یا قصر باد که در جیبور است .
تزیینات معماری هند
تزیینات فراوان همراه با ریزه کاری و ظرافت از مشخصات هنر هندی است .
استفاده از مصالح سنگ قرمز و مرمر در بناها مشهود است
و نمای خارجی ساختمان ها با مجسمه ها و کنده کاری روی سنگ که درون آن را با گچ یا گچ زر اندود پر می کردند
تزیین می شد .شیشه و کاشی ، کاشی های معرق نقاشی شده و نقاشی لاک و الکل چنانچه
در تاج محل و احمد آباد دیده می شود از تزیینات معماری هندی به شمار می روند .
تصویر ۲۲ – ساختمان دیوان خاص ، در فتح پور سیکری ، هند ، نمونه کاخ سازی سبک مغولی در دوران اسلامی هند
تصویر ۲۳ – خاص محل ، آگرا ، آرامگاه شاه جهان
تصویر ۲۴- تاج محل ، اگره ، هند ، ۱۶۳۲- ۱۶۵۴ میلادی ، مشهورترین آرامگاه درمعماری اسلامی – سبک هندو و ایرانی –
