سبک های معماریمعماری جهان
معماری یونان باستان تمدن های حوزه دریای اژه
تمدن های حوزه دریای اژه
تمدن های سواحل و جزایر اژه ای تقریبا همزمان با تمدن های حوضه رودهای بزرگ بین النهرین و مصر به ظهور رسیدند.
تمدن اژه ای به عنوان تمدنی که پایه های تمدن یونان و پیشتاز نخستین تمدن اروپایی دارای اهمیت است . این منطقه درروزگار باستان عرصه رشد یک فرهنگ فعال دریانوردی و بازرگانی بود ، از قدرت متمرکز درآن اثری دیده نمی شد و مردمش شیوه زندگی آمیخته با شادی و لذت جویی ، تندرستی و سرزندگی را دوست می داشتند .
کرت به عنوان تقاطع بازرگانی دنیای کهن از لحاظ سوق الجیشی در شرق دریای مدیترانه واقع شده بود .فرهنگ کرت بر فرهنگ سراسر جزایر دریای اژه تاثیر گذاشت و دگرگونی های مختصری که این فرهنگ درسرزمین اصلی یونان و جزایر سیکلاد در شمال کرت پیدا کرد ، تشخیص داده شده است .
به همین علت هنر جزیره کرت را به نام مینوس ، پادشاه آنها ، هنر مینوسی – هنر جزایر بین کرت و یونان را هنر سیکلادی و هنر سرزمین اصلی یونان را هنر هلاسی می نامند .
معماری مینوسی (۱۴۰۰-۱۶۰۰ ق.م)
ساختمان سازی در کرت نه بر مقابر و نه معابد و نه دژها تاکید داشت بلکه مخصوص کاخ های پادشاهان بود.
قدیمی ترین کاخ مینوسی کاخ ملیا حدود ۱۶۰۰ق.م می باشد .
خصوصیات معمار ی مینوسی : نقشه ساختمانی بغرنج و پیچیده بوده است . احتمالا افسانه یونانی معبر هزار خم یا لابیرنت ها از همین جا گرفته شده است . دیوارها و سقف ها ضخیم بوده اند احتمالا به خاطر خنک ماندن فضای داخلی بناها . دربیشتر بخش های کاخ دیوارهای سنگی زمخت از سنگ های نتراشیده ساخته می شدند که در داخل ملاط کار گذاشته می شدند. از سنگ تراشیده تنها برای گوشه های ساختمان و دور چارچوب های در وپنجره استفاده می شد . کاخ ها بزرگ دارای پلکانها و حیاط های فراوان که تمام واحدهای ساختمانی گرداگرد حیاط بزرگ مرکزی به صورت نامنظم و بدون نقشه قبلی ساخته می شدند.
سرستون ها ساده و بالشتکی وبه شکل مخروطی ساخته می شدند که تنه ستون درسمت قاعده و پهن شدنش در رأس ستون بود.
ازنمونه بناهای این دوره باید از کاخ کنوسوس نام برد که در حدود ۱۴۰۰- ۱۶۰۰ ق.م ساخته شده است .در محوطه این کاخ یک میدان یا محوطه تئاتر با پله های نیم دایره ای در اطراف آن دیده می شود که می توان آن را نخستین نسل تئاتر سرگشاده یونان بشمار آورد. درزیر کاخ شبکه کارآمدی برای فاضلاب از لوله های سفالی ساخته شده است .
این کاخ سه طبقه با پلکان ها ی داخلی داشت که به گرد روشنایی و هواکش های آن ساخته شده بود .
بازسازی بخشی از کاخ کنوسوس – حدود ۱۵۰۰ ق.م
بازسازی تالار بارگاه ملکه – کاخ کنوسوس – تزیینات با موتیف های تکرار شونده و فرم های منحنی آزاد در نقاشی دیواری ها قابل توجه است .
معماری میسنی (۱۴۰۰ – ۱۱۰۰ ق.م )
سالم مانده ترین و گیراترین بقایای فرهنگ میسنی ، آثاری هستند که از کاخ های مستحکم تیرونز و میسن به دست آمده اند . این دوکاخ در آغاز دوره میسنی پسین درحدود ۱۴۰۰ق.م ساخته شده و در فاصله ۱۲۰۰الی ۱۲۵۰ ق.م نابود شدند.
ارگ تیرونز : به گفته هومر تیرونز صددیوار و به گفته مردمان باستان زادگاه هرکول بوده است . دیوارهای حصار و تنومند آن در نقطه مقابل کاخ های بی حصار کرتی است . دور تادور محوطه دیوار از سنگ نتراشیده به ضخامت ۶ متر محصور کرده است . درمیان دیوار بعضی از جاها دالان های سنگ چین راه عبور را فراهم کرده اند . برخلاف آشفتگی و بی نقشه بودن موجود درکاخ های کرتی ، نقشه میسنی نمونه ای از ترتیب صریح و ساده قرار گرفتن واحد ها در کنار هم بشمار می روند.
از نمونه بناهای میسنی باید از دروازه شیران میسن و مقبره گنج خانه آترئوس نام برد . این بنا دردل یک تپه ساخته شده است و راه ورودی اش از یک گذرگاه طولانی یا دوموس می گذرد . شکل لانه زنبوری اتاقک مدور یا گنبد تدفینی با روی هم چیدن رج های پیش آمده سنگ بر قاعده ای مدور به دست آمده است که ارتفاع کنونی اش به ۱۲ متر می رسد و بزرگترین ساختمان تاق بندی شده بدون استفاده از تیر های داخلی در کل جهان باستان تا پیش از معبد پانتئون رم می باشد
نقشه و مقطع گنج خانه آترئوس – میسن – حدود ۱۳۰۰ ق. م
معماری یونان
یونانیان ساختمان را نیز گونه ای پیکره می پنداشتند که شکلی انتزاعی دارد و از نیروی پیکره برای مجسم ساختن صفات انسانی برخوردار است . اهمیت نافذ معبد پیکره دار و نقش الهام بخش آن در زندگی همگانی را با برگزیدن نقطه ای مرتفع – غالبا بر فراز تپه ای مشرف یا مسلط به شهر ( آکروپلیس ) – برای ساختمان ، مورد تاکید قرار می دادند .
معابد اولیه از چوب ساخته می شد و با گذشت زمان ، شکل چوبی آنها تدریجا دگرگون شد و مصالحی ماندگار چون سنگ آهک و گاه مرمر به کار گرفته شدند .
معبد یونانی ، از لحاظ نقشه ، شباهت نزدیکی به تالار بارگاه میسنی دارد و حتی در پیشرفته ترین شکل این معبد ، سادگی بنیادی ساختمان تالار مزبور به چشم میخورد .
نقشه معبد ، همانند آن اختراع بزرگ دیگر یونانی ها یعنی هندسه است که قضایا ، و دیگر استنباطات جنبی آن از یک مجموعه اصول متعارف ساده و اولیه استنتاج می شوند پافشاری یونانیان بر نظم ریاضی ،راهنمای آزمایشگریهای ایشان در بدست یافتن به تناسب های موجود در نقشه های معابد شد .
توصیف بلندی ساختمان یونانی از پی به بالا با اصطلاحات ستون ، سکو ،و روبنا یا اسپر بیان می شود این گونه ترکیب وروابط میان سه جزء یا واحد را شیوه می نامند .سه شیوه ای که معماران یونانی پدید آوردند تا اندازه ای بر حسب جزییات ، ولی عمدتا برحسب تناسبهای نسبی اجزاء از یکدیگر متمایز می شوند .هر شیوه ای برای منظوری خاص به کار گرفته می شد و مفاهیم متفاوتی را مجسم می کرد .
کهن ترین شیوه های قابل فرمول بندی در معماری یونانی عبارت بودند از شیوه دوریک متعلق به سرزمین اصلی یونان ، و شیوه یونیک متعلق به آسیای میانه و جزایر دریای اژه . شیوه کورنتی بعد ها رواج یافت .
معبد شیوه دوریک ظاهری تناورانه دارند و ستونهایشان محکم بر سکو یا صفحه پله دار نهاده شده اند شیوه یونیک در مقایسه شیوه سنگین ، جسیم و جدی دوریک، شیوه ای سبک ، تشریفاتی و به مراتب تزییناتی به نظر می رسد .
آشکارترین تفاوت های موجود بین سه شیوه دوریک ، یونیک و کورنتی در سر ستون هایشان است : سرستون دوریک ساده و بی تزیین است ، و سرستون های یونیک و کورنتی شدیدا تزیین یافته اند .
شش نقشه نمونه معبد یونانی
در روزگار باستان ، شیوه های دوریک و یونیک به عنوان شیوه های مذکر و مونث در مقابل یکدیگر قرار داده می شدند .شیوه کورنتی تا سده پنجم پیش میلاد به وجود نیامده بود ،ودر این زمان به عنوان شکلی طبیعی که در تاریکی درون معبد رشد یافته باشد به ظهور رسید .لیکن شیوه کورنتی تا روزگار اقتدار رومیان ، رواج نیافته بود .از رنسانس به بعد ، و تقریبا تا دو نسل پیش ( از اواخر نیمه دوم سده بیستم ) چنین پنداشته می شد که معماری دنیای غرب در اصل ، نمایشی از زیبایی پالوده این شیوه های معماری بوده است .
برای هنرمند یونانی ، استفاده از سطوح به شیوه ای که هنرمند مصری از ستونهای غو ل آسای خویش – همچون میدانهایی برای تزیینات بغرنج – استفاده می کرد قابل تصور نبود . خود ساختمان ، یعنی معبد یونانی به شکلی که در واقعیت دیده می شد ، می بایست از وضوح اثبات اقلیدوسی برخوردار می شد .این را نه فقط نقشه ، تصویر قائم ، و تزیین کارکرد افزای آن بلکه ساختمان « بی ملاط » آن نیز اثبات می کند ، و ظاهرا گواهی بر این مدعاست که معماران یونانی به معابد ساخت خویش نه به عنوان « ساختمان » بلکه به عنوان تکه های عظیمی از یک پیکره می نگریستند .
نمودار خطی که تغییرات نسبتهای شیوه دوریک از کهن به کلاسیک را نشان می دهد ، تاکیدی است براین فرض که هنر یونانی چه از لحاظ شکل های پیکری و چه از لحاظ معماری ، به اتکای منطقی خاص تکامل می یابد و به سوی نتیجه ای پیش میرود که در عین حقیقی بودن ، رضا یت بخش نیز هست .
یکی از کهن ترین بنا های یونیک در یونان ، گنج خانه سیفنوسیها در دلفی است که تقریبا در ۵۳۰ پیش از میلاد ساخته شد . با آنکه این بنا هیچ گونه ستون یونیک ندارد و وظیفه نگه داری سقف را پیکره های ستونی ( کاریاتید ها ) انجام می دهند ، از ویژگی متمایز کننده شیوه یونیک- کتیبه پیوسته- که در اینجا به عنوان بخشی از یک اسپر سنگین دوره کهن ظاهر می شود ، برخوردار است .
تغییرات نسبت های شیوه دوریک از کهن به کلاسیک
نمای باز سازی شده گنج خانه سیفنوسی ها در معبد آپولون در دلفی حدود ۵۳۰ ق.م – موزه دلفی
از بناهایی که در آکروپلیس ساخته شد ، پارتنون ( معبد مقدس آتنا پارتنوس ) نخستین و بزرگترین بنا بود . معماران آن ایکتینوس و کالیکراتس بودند ، و پیکره های آن به سرپرستی فیدیاس ( یکی از بزرگترین پیکر تراشان جهان ) ساخته و نصب شدند . پارتنون از
لحاظ نقشه ساختمانی یک معبد دورستونی است ، و عرض آن اندکی از یک دوم طولش بیشتر است . مقصوره پارتنون به دو بخش تقسیم شده است : دربخش بزرگتر تندیس آتنا از عاج و طلا به بلندی تقریبی ۱۲ متر و کار فیدیاس – پیکرتراش و معمار معروف کلاسیک یونان – قرار گرفته بود . بخش کوچکتر به عنوان گنج خانه اتحادیه دلوس طراحی شده بود.
معبد پارتنون – مجموعه آکروپولیس – آتن – ۴۴۸ – ۴۳۲ ق.م ( نمای غربی)
پارتنون صرف نظر از اجزای یونیک ، عصاره ای از معبد کلاسیک دوریک است و اوج پالایش این شیوه به شمار می رود .
پارتنون در جریان تاریخ طولانی اش دستخوش تحولات بسیار شده است ، زمانی یک معبد یونانی بود ، زمانی یک کلیسای مسیحی ، و زمانی دیگر یک مسجد عثمانی شد .
مقصوره پارتنون در سال ۱۶۷۸ انبار مهمات ترک های عثمانی در جنگ با ونیزی ها شده بود .یکی از گلوله های ونیزی ها به هدف خورد و در نتیجه ، مرکز ساختمان را منفجر کرد . در طی یکصد سال گذشته ، ستون بندی های پارتنون را به حال نخست بازگردانده اند ولی مرکز آن همچنان به صورت یک ویرانه برجا مانده است .
گوشه جنوب شرقی – معبد پارتنون
در بنای پارتنون ، تعداد خطوط مستقیم بسیار کم است . مثلا سکوی پله دار آن از چنان تحدب ( برجستگی ، برآمدگی ) ظریفی برخوردار است که انحنایش تقریبا احساس نمی شود ، فقط در صورتی که بیننده در یک انتهای سکو بایستد و از آنجا مستقیما به انتهای دیگر نگاه کند ، انحنای آنرا که در سراسر اسپر تکرار شده است خواهد دید . ستون ها شیب ملایمی به درون دارند و فاصله های میانشان یکنواخت نیست ، بلکه در چهار نبش معبد به یکدیگر نزدیکتر می شوند . گذشته از این ، قطر تمام ستون ها ثابت نیست ، ودر دو سوی نبشها قدری بر قطر آنها افزوده می شود . تحدب خوش تناسب ستون ها ، که گونه ای شناوری و نرمش کشیده چون عضلات آدمی به نیم رخ آنها می بخشد ، از همان ظرافتی برخوردار است که در انحنای خفیف سکوی پله دار و اسپر دیدیم .
هدف از ساختمان پارتنون آفریدن بنایی در ورای منطق مهندسی بوده است ، یعنی می بایست همچون پیکره ای عظیم پنداشته و ارزیابی می شد که از نرمش ، جهش ، و سرزندگی پیکره آدمی در قالب یک تندیس برخوردار است .
دوریک برطبق سه قاعده انعطاف ناپذیر سازمان داده می شد : دقیقا در بالای نقطه مرکزی هر ستون باید چند سه ترکی وجود داشته باشند ، در بالای بخش یا نقطه مرکزی فاصله میان ستون ها باید یک سه ترکی وجود داشته باشند ، سه ترکی های واقع در گوشه های کتیبه باید چنان به یکدیگر برسند که فضایی خالی باقی نماند.
دیگر ساختمان های آکروپلیس
دسته راه پیمایان برای رسیدن به پارتنون ، راهش را از سطح پایینی شهر آتن کج می کرد ، از شیب آکروپلیس بالا می رفت ، واز دروازه ای به نام پروپالایا ( سر در ورودی ) که یکی دیگر از بنا های پر خرج و با شکوه طرح ساختمانی پریکلس بود می گذشت . ساختمان این سر در ورودی ، که در فاصله سالهای ۴۳۷ و ۴۳۲ پیش از میلاد به دست منسیکلس معمار ساخته شد ، بلافاصله پس از تکمیل بنای پارتنون آغاز شد ولی هیچگاه به پایان نرسید .
پروپالایا ( سر در ورودی ) – آکروپولیس – آتن – حدود ۴۳۷ق.م
طرح سر در ورودی ، شکل تکامل یافته و ظریف دروازه ای است مشتمل بر بخشی از دیوار شهر و تالار دروازه که در دو جناحش ساختمان هایی شامل یک کتابخانه و شاید نخستین تالار نقاشی یا نگارخانه ( پیناکو ثیکی ) در تاریخ جهان ساخته شده اند .
معبد کوچک و زیبای آتنا الهه پیروزی به شیوه یونیک ، که در فاصله سالهای ۴۲۷ و ۴۲۴ پیش از میلاد به سرپرستس کالیکراتس معمار ساخته شد . کهن ترین بنای تماما یونیک موجود در تل آکروپلیس است. پیش از آن، شیوه دوریک در ساختمان بنای کامل چند گنج خانه در اولمپیا و دلفی در سرزمین اصلی یونانی به کار گرفته شده بود (مثلا گنج خانه سیفنوسی ها ) ، و این گنج خانه را جزیره نشینان دریای اژه ساخته بودند نه ساکنان سرزمین اصلی یونان .
معبد آتنا الهه پیروزی – آکروپولیس – آتن – ۴۲۷ – ۴۲۴ ق.م
معبد ارختئوم یکی دیگر از بنا های یونیک در تل آکروپلیس است که در پایان برنامه های ساختمانی پریکلس برپا شد . ارختئوم که در فاصله سال های ۴۲۱ و ۴۰۵ پیش از میلاد ساخته شد نقشه ای بس عجیب دارد و با هر معبد یونانی دیگر متفاوت است .( تصویر ۲۷و۲۸) نام این معبد از نام ارختئوس قهرمان افسانه ای آتن گرفته شد و خود معبد نیز تااندازه ای به او اختصاص داشت .ویژگی ها و مشخصات غیر عادی بسیاری که در این معبددیده می شود تااندازه ای نتیجه ناهمواری و نا منظمی محل ساختمان وتا اندازه ای نیزنتیجه تعداد زیارتگاه هایی است که دردرونش گنجانده اند .
ارختئوم – آکروپولیس – آتن – ۴۲۱ تا ۴۰۵ ق.م – نمای جنوبی
طرح بازسازی شده تصویر های قائم نماهای شرقی و غربی معبد ارختئوم
رواق دوشیزگان ، رواق جنوبی ارختئوم را بدان علت چنین نامیده اند که پیکره ستونی اش برجسته ترین ویزگی آن هستند ، این رواق ، طرح پیکره های پیشین به شیوه یونیک یعنی گنج خانه سیفنوسی ها را در نظرمان مجسم می کند .
معبد ارختئوم – رواق دوشیزگان
دوره هلنی – کلاسیک پسین
جنگ فاجعه بار پلوپونزی ، که در سال ۴۰۴ پیش از میلاد با شکست تمام عیار آتن پایان گرفت ، یونان را به صورت سرزمینی بی رمق درآورد .نخست اسپارت وسپس « تب » رهبری یونان را به دست گرفتند ولی هیچیک در این کار موفق نشدند .در نیمه دوم سده چهارم پیش از میلاد ، کشورهای یونانی استقلال خویش را از دست دادند و جزو قلمرو فیلیپ مقدونی شدند . آتن مقام سرکردگی و پیشتازیش را از دست داد . ساختار کلی زندگی دگرگون شد ، تعادل سنتی میان کشور- شهر و فردا از میان رفت . ایده آلیسم آرام سده پنجم که از بطن تصور ساده ومحکم روح وماده ، انسان و دولت زاییده شده بود میدان را به جنگ های داخلی ، ناآرامی های اجتماعی و سیاسی ، بدبینی و شک اندیشی همیشگی داد .
معماری سده چهارم ضمن نمایش همه جانبه تکامل شیوه کورنتی ، « اندامی » آفرید که از هر زاویه ای به طور کامل دیده می شد .نخستین سرستون کورنتی – این شیوه فقط از لحاظ سرستون با شیوه یونیک تفاوت دارد – در درون مقصوره معبد آپولون در باسا ئه و حدود ۴۵۰ پیش از میلاد ساخته شد .
بنای یادبود لسیکراتس که در سال ۳۳۴ پیش از میلاد در آتن ساخته شد ، نخستین نمونه شناخته شده کاربست شیوه کورنتی در محیط بیرونی یک ساختمان است که این نوآوری نه در ساختمانی مذهبی بلکه در ساختمانی یادبودی ظاهر می شود .
شیوه کورنتی علاوه بر حل کردن مسایل آزارنده و مزاحم شیوه های دوریک و یونیک معمای سه ترکیهای گوشه ای و مارپیچهای گوشه ای – با آن آراستگی بی بدیلش ، سرانجام با سلیقه رشد یابنده در جهت آرایش پر شکوه شکل و شبیه سازی واقع بینانه ای جور درآمد که نیروی رهبری کننده تمام فعالیتهای هنری در دنیای هلنی شد .
بنای یادبود لوسیکراتس – آتن – حدود ۳۳۴ ق.م
سرستون با شیوه کورنتی – بخشی از ساختمان گنبدی شکل شهر اپیداوروس
مقیاس بزرگ و گسترش استادانه فضای درونی بناها – که این یکی از مختصات معماری هلنی بود – در معبد آپولون در دیدوما ( دیدومایون ) نزدیک میلتوس ، شهر یونیک کهن بر ساحل غربی آسیای صغیر نشان داده شده است . این معبدیونیک دور ستونی بر روی پایه ای هفت پله ای در ارتفاع تقریبا چهار متری سطح مقصوره آن که عمدا بی سقف و رو به آسمان باز مانده بود ساخته شده است . عرض این معبد ۵۱ متر ، طولش ۱۰۸ متر و ارتفاع ستون های دورتادورش ۵/۱۹ متر است . تالار گود و پر از ستون آن مقدم بر یک اتاق کفش کن ساخته شده است که از آنجا پلکان بزرگی به عرض ۱۵ متر به سوی حیاط رو باز معبد سرازیر می شود .معبد زئوس و آتنا در پرگاموم از دیگر نمونه های سبک هلنی است.
طراحی پیچیده فضای درونی تالارهای بزرگ ، مستقیما به شیوه رومی پس از خود می انجامد و گسست چشمگیر و شدیدی از معماری کلاسیک یونان به شمار می رود که بر نمای بیرونی ساختمان تقریبا به عنوان یک تندیس تاکید می کرد و درون آن را تقریبا ساده رها می کرد .
تئاتر سرگشاده « اپیداوروس » نمونه دیگری از طراحی ماهرانه فضای روباز است. این ساختمان ( متعلق به ۳۵۰ پیش از میلاد ) باآنکه به شیوه کلاسیک ساخته شده است نه هلنی و به دوره ای تعلق دارد که در آن تئاتر در مراحل نسبتا اولیه خود به سرمی بردند .تمام واحد های کارکردی و ترتیب ظاهری تئاتر های بعدی را داراست . ردیفهای متحدالمرکز نشستگاه های نسبتا بیشتر از نیم دایره تماشاگران ، در سراشیب یک تپه ساخته شده بود و قطر دایره بیرونی اش تقریبا ۱۲۰ متر است .راه پله ها یا راهروی میان پله ها به صورت چندین شعاع از مرکز دایره که محل ارکستر یا اجرای عملیات نمایشی بود تا محیط دایره کشیده شده اند ، و نشستگاه های سنگی را که با یک راهروی پهن به دو بخش بالایی و پایینی تقسیم شده اند از هم جدامی سازند .ارکستر ، پیش صحنه ، طوری طراحی شده اند که بیشترین درجه سهولت ممکن برای دیدن اجرای نمایشها و آماده شدن بازیگران فراهم آید . پارودها ( یا گذرگاه بین صحنه و تماشاگران ) در هر دو طرف از پهنای کافی برای خروج سریع تماشاگران برخوردار است .
منظره تئاتر سرگشاده اپیداوروس – ۳۵۰ ق.م
نقشه ساختمانی تئاتر سرگشاده اپیداوروس
معماری یونان در یک نگاه
دوره های هنری یونان
۱-دوره کهن یا آرکاییک : شیوه هندسی یا خاور مآبی که بیشتر در ساخت سفال و نقوش روی گلدان های سفالی مشهود است .
۲-دوره کلاسیک : عصر طلایی هنر یونان – ۳۳۲- ۴۸۰ قبل از میلاد
۳-دوره هلنی یا کلاسیک پسین
شیوه های معماری یونان
۱-شیوه دوریک : اصلی ترین و قدیمی ترین شیوه معماری یونان مربوط به سرزمین اصلی یونان
ظاهر تناور – ستون ها محکم برسکو یا صفه پله دار – سنگین – جسیم و جدی – سرستون ها ساده و بدون تزیینات – تبدیل ستون های چوبی به سنگی
آثار : باسیلیکای پستوم در ناپل ایتالیا – معبد دورستونی پانتئون درمجموعه آکروپولیس
معبد هرا در اولمپیا – معبد زئوس در اولمپیا
۲-شیوه یونیک : بیشتر در مناطق آسیای میانه و جزایر دریای اژه
ستون ها باریک – روی پایه ستون ها برجسته کاری شده – سرستون ها تزیین دار به شکل دو پیچ قرینه – استفاده از کاریاتید ( ستون ها به شکل پیکر آدمی)
گنج خانه سیفنوسی ها در دلفی ( کاریاتید دارد)
معبد آتنا در آکروپولیس ( قدیمی ترین بنای تمامأ یونیک ) – معبد ارختئوم
۳–شیوه کورنتیک : دوره بعد از شیوه های فوق با تکامل بیشتر
تزیینات بیشتر – بناها ظریف تر – سرستون ها با تزیینات برگ کنگری
معبد آپولون در باسائه – بنای لوسیکراتس –
مشخصات کلی معماری
معبد یونانی می بایست از وضوح اثبات اقلیدسی و تناسبات دقیق برخوردار باشد : تصویر قائم – نقشه مشخص – تأکید بر کارکرد – ساختمان بدون ملاط با مصالح سنگی و استفاده از بست های فلزی – نمایاندن نمای معبد با رضایت بخش ترین و کامل ترین نسبت ها و ابعاد – معابد یونانی برخلاف معابد مصری رو به فضای باز ساخته می شد ( مذبح مقابل معبد) – پلان ها به صورت تالارهای مستطیل شکل دور ستونی با یک بام مثلثی شکل ( سنتوری بر روی آن )
مشخصات معماری سبک کلاسیک پسین و هلنی
نمایش همه جانبه وتکامل سبک کورنتی ( سرستون کورنتی تنها سرستونی است که از همه طرف یکسان دیده می شود )
دوره هلنی دوره ای است که ایران ومصر توسط یونانیان فتح شدند و فرهنگ هلنی تاثیر گرفته ازفرهنگ و هنر شرق و خاور میانه شد.
دنیای کوچک ، ریاضت کشانه و قهرمانانه کشور-شهرهای یونانی مانند آتن جای خود را به تمدن بزرگ جهانی داد . درنتیجه درمعماری مقیاس های عظیم و گسترش استادانه فضاهای درونی بناها توسعه یافت .
آثار : معبد آپولون در دیدوما – تئاتر سرگشاده اپیداوروس – شهر پرینه – مذبح زئوس و آتنا در پرگاموم –
نکات مهم معماری یونان :
• هنر جزیره کرت ، هنر مینوسی نام دارد .
• بنای لوسیکراتس در یونان نخستین نمونه شناخته شده کاربست شیوه کورنتی در محیط بیرونی یک ساختمان به شمار می آید.
• پارناس نام کوهی مقدس دریونان است که حریم آپولون خدای شعر و موسیقی بوده است .
• ارگ تیرونز از آثار مربوط به تمدن میسنی می باشد.
• هنر و معماری دوره کهن یونان را آرکاییک می نامند .
• معماری دوره کلاسیک به رهبری و پشتیبا نی فیدیاس معمار و پیکر تراش مشهور یونا نی به اوج و رونق خود رسید.
• مجموعه آکرو پلیس در آتن قرار دارد و اواخر قرن پنجم قبل از میلاد بنا گردید.
• نخستین و کهن ترین نمونه از شیوه معماری یونیک در یونان معبد آتنا در مجموعه اکروپولیس می باشد
• معبد ارختئوم از نظر پلان با تمامی معابد یونا نی متفاوت است .
• اصلی ترین و قدیمی ترین شیوه معماری یونان دوریک نام دارد.
• گنج خانه ها در یونان بنایی بود برای نگهداری اشیاء اهدایی که در کنار پرستشگاهها ساخته می شد ند
• معبد آپولو به شیوه دوریک کهن در قرن ششم ق م در شهر کورینت ساخته شده است .
• گنج خانه سیفنوسیها یکی از بنا های دوره کهن است که به شیوه ایونیک در سال ۵۳۰ ق م در شهر دلفی ساخته شده است.
• معبد آرتیمس در شهر افسوس آسیای صغیر واقع شده است و در سال ۵۶۰ تا ۵۵۰ ق م ساخته شده است .
• معبد آرتیمس دارای ابعادی۱۱۵در ۵۵ متر است و به شیوه ایونیک ساخته شده است .
• در بخش سنتوری معبد جنگجویان الهه « آرتیمس » با سپری در دست نقش شده است .
• معماری دوره کلاسیک به رهبری و سرپرستی « فیدیاس » معمار و پیکر تراش مشهور ، به اوج و رونق خود رسید .
• آکروپل یا ارگ آتن که بر روی تپه ای ساخته شده از اقدامات بزرگ معماری دوره کلاسیک است .
• معبد « پارتنون » ، « معبد « آتنا » و معبد « ارختئوم » و چند بنای دیگر در مجموعه آکروپلیس قرار دارد .
• در دوره کلاسیک ساختمان معابد دارای پلان سه بخشی بود ، که مشتمل بود از : ۱- رواق ورودی ( پیشخان ) ، ۲- تالار (اتاق ) قرارگاه پیکره الهه ، ۳- پستو برای نگهداری نذورات .
• در دوره کلاسیک ، پلان اصلی بنا ها چهار گوش بود ، به جز چند پرستشگاه که با نقشه مدور ایجاد شده و دور ستونی بودند که بهترین نمونه اینگونه بنا ها معبد « تولوس » در شهر دلفی است .
• معبد « زئوس » در شهر المپیا در این دوره با نمای شش ستونی به شیوه دوریک و در سال ۴۶۰ ق م ساخته شده است .
• مجموعه آکروپلیس بزرگترین کاری بود که در تاریخ معماری یونان پدید آمد .
• مجموعه آکروپلیس شامل بنا های زیر می باشد : معبد پارتنون ، دروازه « پروپالایا » ، معبد ارختئوم ، معبد آرتیمس ، معبد الهه پیروزی « نیکه » ، نگارخانه « کالکوئیکی » ، محل پیکره « آتنا پروماخوس » ، محل معبد قدیمی آتنا و چند بنای کوچک است .
• دروازه پروپالایا ، مدخل ورودی آکروپلیس می باشد وتوسط « منسیلکس » معمار در طول پنج سال ساخته شد ولی هیچگاه تکمیل نگردید .
• معبد زئوس درحدود سال ۱۸۰ ق م در شهر پرگاموم بنا گردید خود معبد در حیاطی مستطیل شکل قرار دارد .
• تئاتر اپیداوروس با اینکه در دوره هلنی ساخته شده است ( ۳۵۰ ق. م )شباهت هایی به سبک کلاسیک دارا می باشد .
• قطر دایره بیرونی تئاتر اپیداوروس تقریبا ۱۲۰ متر است .
• کهن ترین شیوه های معماری یونانی عبارتند از : شیوه دوریک ، یونیک و شیوه کرنتی.
• شیوه دوریک یا دوریسی ، قدیمی ترین و مشخص ترین شیوه معماری یونان است .
• ستون دوریک مشتمل بر بدنه ستون که از قاعده دایره برخوردار است ، واز پایین به بالا از قطر دایره کاسته می شود .
• شیوه یونیک کمتر از شیوه دوریک صلابت و استواری و رسمیت دارد و خاستگاه آن نیز همچون دوریک ناشناخته مانده است .
• نخستین بقایای معماری شیوه یونیک از پرستشگاه هایی است که متعلق به قرن ششم ق. م. است .
• ستون باریک و بلند با سرستونی پیچ خورده ( حلزونی شکل ) ، از ویژگیهای شیوه یونیک است .
• مهم ترین عنصری که شیوه یونیک را از نظام دوریک مجزا می کند ، تغییر شکل سرستونها است .
• ستون سنگی در شیوه یونیک به جای اینکه مستقیما روی سکوی پله دار ( استیلوبات ) قرار گیرد بر روی پایه ستون دایره شکلی که از سنگ یکپارچه تراشیده شده و دارای فرورفتگیهایی نیز می باشد ، قرار دارد .
• معبد ارختئوم به شیوه معبد آرتیمس در افسوس به شیوه یونیک بنا گردیده است .
• شیوه کرنتی در اواخر سده پنجم ق .م توسط معماری به نام « کالیماخوس » ابداع وبه کار گرفته شد.
• اوج گسترش شیوه کرنتی در معماری از حدود سال ۳۰۰ ق.م به بعد می باشد که در ستونهای بیرونی ساختمان ها مورد استفاده قرار گرفته است .
• در یونان باستان بنا های دایره ای شکل را تولوس می نامیدند .
• نخستین معابد یونان ، به سبب فقر جامعه از چوب و آجر ساخته شده اند .
• هر چه بر ثروت یونانیان باستان افزوده گردید ، آنها توانستند از سنگ آهک و سپس در سال ۵۸۰ ق. م از سنگ مرمر ( که سنگی گران قیمت بود ) برای تزئینات معبد بهره بگیرند .
• پلان اغلب معابد یونانی مستطیل شکل بوده و در مرکز آن بخش اصلی معبد نیز یک اتاق مستطیل شکل قرار داشته که آنرا مقصوره ( نائوس ) می نامیدند .
• مقصوره یک بنای سرپوشیده است ، که دیوارهای آن با سنگهای تراشیده شده منتظم بدون ملات ساخته شده است .
• سنتوری که اساسا عمده ترین قسمت از معبد است به شکل یک مثلث می باشد و دارای دو طره افقی مایل است در آن نقشهای برجسته مربوط به داستان یک الهه که معبد برای آن ساخته شده حجاری شده می گردید .
• درمعماری یونان ( برخلاف معابد مصری و هندی که به درون می پرداختند ) به بیرون معابد توجه خاصی داشتند .
• تئاترهای یونانی فاقد سقف بودند و برای تعویض پوشاک بازیگران نمایش در بخش ورودی اتاقی به ساختمان تئاتر الحاق شده بود که آنرا « اسکن » می نامیدند .
• ادئون بنای کوجکی است که برای برگزاری مراسم و مسابقات و محافل ادبی ساخته می شد ، این بنا دارای پلان دایره یا چهار گوش ، که همیشه مسقف بوده است .
• میدان عمومی شهر که نخستین بار در منطقه ای که به طور طبیعی چند خیابان به هم می رسند ، آگورا نام گرفت .
• معماری مسکونی یونانی درونگرا بوده است ، چون خواستار آن بودند که زندگی خصوصی خود را حفظ نمایند .
• معبد آتنا کهن ترین بنای تماما یونیک در مجموعه آکروپلیس است .
• هنر مینوسی مربوط به جزیره کرت می باشد .
• تناسب ، عامل اصلی در معماری و پیکر تراشی یونانیان بود .
• معبد پائتنون به شیوه کلاسیک ساخته شده .
• درهنر تمدن مینوسی هیچ پیکره یا نماد عظیمی از خدایان وجود ندارد .
• مجموعه آکروپلیس در آتن قرار دارد و در اواخر قرن پنجم ق . م بنا گردید .
• مصالح عمده بنای پارتنون از سنگ مرمر سفید تشکیل شده است .
• مهم ترین عنصری که شیوه یونیک را از نظام دوریک مجزا می کند تغییر شکل سر ستونها است .
• گنج خانه در یونان مکانی بود که در کنار پرستشگاهها ساخته می شد و در آنجا از اشیاء اهدایی نگهداری می شد .
• اسلوب هنری یونانیان براساس طبیعت پردازی و بازسازی کمال زیبایی طبیعت بود .
• هنر یونانی به همیاری فرهنگ ، ترکیب یکپارچه ای از عوامل متضاد به دست می آورد .
• سرستون های کورنتی از هر چهار طرف دید یکسانی دارند .
• مقیاس بزرگ و گستردگی فضای درونی ویژگی معماری دوره هلنیسم در یونان است .
• بنای لوسیکراتس در یونان نخستین نمونه شناخته شده کاربست شیوه کورنتی در محیط بیرونی یک ساختمان است .
• یونانیان از ستون های مصر اقتباس نموده وسپس آن را تکامل بخشیدند .
• پارتنون نام پرستشگاه (معبد ) بزرگ الهه پالاس آتنا که در سده پنجم پیش از میلاد در آتن بنا شد .
• پارتنون از عالی ترین ساختمان های دوران کلاسیک یونان شناخته شده است .
• معبد کوچک و زیبای آتنا الهه پیروزی به شیوه یونیک ، که در فاصله سالهای ۴۲۷و ۴۲۴ پیش از میلاد به سرپرستی کالیکراتس معمار ساخته شد .
• یکی از ویژگی های شیوه دوریک را می توان واگردان ستون چوبی اصلی به ستون سنگی تلقی کرد .
• هیچ فرهنگ وهنری به اندازه یونان باستان در شکل گیری هویت هنری مغرب زمین موثر نبوده است .
• تزیینات پیچیده گیسوان و لبخند های قراردادی و مصنوعی از ویژگی های چهره پردازی دوره کهن یونان است .
• هنر پیکرتراشی یونانیان در اواخر دوره کهن به مرتبه بالایی از دانش فنی ارتقاء یافت .
• دوره کلاسیک دوره اقوام پیکرتراشی و اوج گیری هنر معماری یونان است .
• درآثار تمدن یونان تاکید جدی بر « فردیت هنرمند » دیده می شود .
• از اواخر قرن چهارم با گسترش فرهنگ یونانی در مناطق و سرزمین های شرقی ، سنتی آغاز گردید که به « سنت هلنی » شهرت داشت .
• درمعماری یونان ستون ها نماد تفکر و تعقل و سقف های مثلثی سنتوری نماد تثلیث در خدایان یونانی بودند.
