معرفی معماری ایران باستان – دوران تاریخی مادها

دوران تاریخی – ماد ها

آریایی ها اقوام ساکن در قفقاز و در کنار دریاچه آرال بودند که از حدود 2000 ق . م به سوی ایران مهاجرت کردند . در فارسی قدیم به آریا ، و در سانسکریت به آن ایری می گفتند ، تعدادی از این اقوام به سمت اروپا ( آلمان ) و تعدادی به هند رفتند . این اقوام در ایران در کنار دریاچه رضاییه مستقر شدند و در سال 708 ق . م اولین حکومت قدرتمند ایران را به وجود آوردند . مرکز حکومت ماد ها هکمتانه یا اکباتان ( همدان امروزی ) بوده است .

معرفی معماری دوران تاریخی ماد

معماری ماد ها عمدتا به صورت هنمر صخره ای ، سنگی و مقابر دخمه ای است . اتاقکها و آرامگاهها تماما به وسیله تیشه در دل کوه تراشیده شده و دارای ستون ، ایوان و سکو نیز بوده اند . درگاهها معمولا رو به آفتاب بوده است . در داخل دخمه های بر روی بدنه کوه نقش برجسته هایی مشاهده می شود که نمایانگر صحنه های ستایش و عبادت است .
البته باید بپذیریم کسانی که این نوع معماری را در دل کوه به وجود آورده اند مطمئنا می توانستند در دشت نیز با آجر و چوب و گل خانه هایی بسازند اما آثار چندانی از اینگونه معماری در دوران ماد باقی نمانده است . و تنها می توان به دژ و قلعه واقع در نوشیجان تپه در نزدیکی ملایر اشاره کرد . آثار معماری مادی : داوود دختر در ممسنی فارس ، خورزن در همدان ، فخریکا در مها باد ، آرامگاه قزقاپان در کردستان عراق ، شیرین و فرهاد در صحنه ( کرمانشاه ) ، دکان داوود در سرپل ذهاب ( تصویر3)، سه دخمه سنگی در اسحاق وند و سکاوند در ناحیه هرسین ، تپه زیویه در کردستان ، قلعه و دژ در نوشیجان تپه نزدیک ملایر .
در دخمه دکان داوود در سر پل ذهاب برای اولین نقش برجسته شخصی را می بینیم که « برسم » به دست گرفته و در حال نیایش است « برسم » شاخه یا ترکه چوبی است به شکل نیلوفر یا گل لوتوس که در دست زرتشت دیده شده است . (تصویر 4 )

نمونه های دیگر معماری صخره ای در ایران

همانگونه که ذکر شد مهم ترین آثار معماری صخره ای در ایران در خدمت اعتقادات مذهبی و دینی بوده است . اما در اینجا لازم است به نمونه های مسکونی این نوع معماری نیز اشاره شود .
از شاخص ترین روستاهای صخره ای می توان از روستای میمند در نزدیک کرمان و روستای کندوان در نزدیکی تبریز نام برد. اقوامی که به ساخت این روستاها اقدام نمودند ، از پذیرفتن حاکمیت و فرمانروایی مبتنی بر زور و قتل و غارت سرباز می زدند . به این دلیل در بین کوههای پرفراز و نشیب و بریدگی های متعدد که از نظر طبیعی برای دفاع بسیار مناسب بود ،برای خود پناهگاه هایی تعبیه می کردند و در دامنه این کوههای مسکونی وجود مزارع و باغ های آنها منظره های زیبایی را بوجود آورده است .