پروژه های درسیدانلود های رایگانمطالعات اولیه پروژه

شناخت موضوع طرح کتابخانه

علت وجودی کتابخانه ها

کتابخانه ها قامتی به بلندای تاریخ دارند. بدین معنا که انسان پس از ابداع خط توانست آنچه را که قبلا از طریق شفاهی و حافظه ی محدود خود و سینه به سینه به نسل های بعدی منتقل می کرد، به صورت مضبوط و مکتوب به آن ها منتقل کند. از این زمان به عبد انسان توانست با به کارگیری انواع رسانه ها و محمل های اطلاعاتی از قبیل الواح سنگی و گلی، پاپیروس، پوست حیوانات و سرانجام کاغذ، حجم عظیمی از منابع اطلاعاتی را جمع آوری نماید. برای حفافظت و نگهداری از این منابع اطلاعاتی لازم شد تا مکان ها و مراکزی تاسیس شود؛ بدین ترتیب اولین کتابخانه ها و آرشیوها به وجود آمدند.

واژه شناسی کتابخانه

واژه کتابخانه ترکیبی اضافه است از دو کلمه عربی و فارسی کتاب + خانه؛ کتاب واژه ای عربی است به معنای نوشته یا چیزی مکتوب و خانه از ریشه پهلوی «خان» به معنا فضا، مکان و اتاق است. یونانی ها به آن Bibliotheca و رومی ها Liber به معنای کتاب مشتق شده بود. در انگلیس قرون وسطا به آن Librarie و در فرانسه قدیم به آن Librairie می گفتند. این واژه با تغییراتی که کرد در انگلیس به Library تبدیل شد. در ایران باستان از اصطلاح «دژنبشت» یا قلعه کتاب ها برای رساندن مفهوم کتابخانه استفاده می شد.

برای ارائه تعریفی دقیق از کتابخانه باید آن را از نظر فیزیکی و کار کردی مدنظر قرار داد. از نظر فیزیکی می توان تعاریف زیر را برای کتابخانه در نظر گرفت.

– کتابخانه مکانی است برای حفظ و نگهداری آثار مکتوب و غیر مکتوب که طی تاریخ تمدن بشر به وجود آمده است.

– کتابخانه مخزنی است برای حفظ مواد و منابع هنری، علمی، ادبی، اجتماعی و … که بر روی رسانه های مختلف ثبت و ضبط شده اند.

– کتابخانه مکانی است که انواع منابع و مواد در آن به صورت سازماندهی شده حفظ و نگهداری شود.

– کتابخانه مکانی فیزیکی است که انواع رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری و الکترونیکی در آن نگهداری می شود.

اما از نظر کار کردی و اجتماعی تعاریف زیر را می توان ارائه کرد:

– کتابخانه نهادی است اجتماعی که ساز و کار اصلی ذخیره سازی، حفاظت و اشاعه دانش و اطلاعات را فراهم می سازد.

– کتابخانه نهادی است زاده ی جامعه که در طول تاریخ تمدن در خدمت حفظ و نشر دانش بوده است.

– کتابخانه نهادی اجتماعی است که روح تمدن بشری را حفظ و نگهداری کرده است.

– کتابخانه نهادی است که کارکردهای اصلی حرفه کتابداری یعنی: جمع آوری، سازماندهی، اشاعه و مدیریت منابع اطلاعاتی در آن انجام می شود.

– کتابخانه پلی است میان دانش مضبوط بشری بین نسل های گذشته، حال و آینده.

با تلقین این موارد می توان کتابخانه را این گونه تعریف کرد: کتابخانه نهادی اجتماعی است که با ذخیره سازی، حفاظت و اشاعه پیشینه های مکتوب، دیداری و شنیداری و الکترونیکی با استفاده از خدمات کارکنان آموزش دیده در خدمت تعلیم و تربیت و توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی است.

انواع کتابخانه و معیارهای تفکیک آن ها:

برای تفکیک و گروه بندی کتابخانه ها لازم است که معیارهایی برای این کار استفاده شود که مهمترین آن ها طبق تعاریف استاندارد شده یونسکو و رهنمودهای ایفلا عبارتند از:

1- نوع منابع موجود: که طبق این معیار کتابخانه ها به دو دسته عمومی و تخصصی طبقه بندی می شوند.

2- جامعه استفاده کننده: بر این اساس، کتابخانه به دو گروه همگانی و اختصاصی تقسیم می شوند.

3- محل استقرار: بر این اساس، قابل طبقه بندی به شهری و روستایی و سایر.

4- نوع اداره: قابل طبقه بندی به سه گروه دولتی، خصوصی و عمومی.

5- ویژگی های فیزیکی: که مهمترین معیار، استاندارد بودن یا نبودن کتابخانه است.

6- سن مراجعان: که بر این اساس کتابخانه ها به دو نوع کتابخانه های بزرگسالان و کتابخانه های کودکان و نوجوانان طبقه بندی می شوند.

انواع کتابخانه ها بر اساس معیار های ششگانه طبقه بندی در ایران

نوع کتابخانه

معیار 1

معیار 2

معیار 3

معیار 4

معیار 5

معیار 6

کتابخانه ملی عمومی همگانی شهری دولتی استاندارد دارد بزرگسال
کتابخانه های عمومی تخصصی اختصاصی شهری دولتی (وزارت ارشاد)

خصوصی (خیریه وقفی)

غیردولتی (شهرداری)

استاندارد جهانی دارد بزرگسال
کتابخانه های مدارس عمومی همگانی روستایی دولتی

خصوصی

غیردولتی

استاندارد ندارد بزرگسال
کتابخانه های روستایی تخصصی اختصاصی شهری دولتی

خصوصی غیرانتفاعی

(مشارکتی – خیریه)

استاندارد ندارد بزرگسال کودک و نوجوان
کتابخانه های حوزه های علمیه عمومی همگانی شهری غیردولتی

خصوصی

استاندارد ندارد
کتابخانه های خاص (تخصصی) تخصصی اختصاصی همگانی شهری دولتی

خصوصی

غیردولتی

استاندارد ندارد بزرگسال
کتابخانه های مساجد عمومی همگانی شهری خصوصی

غیردولتی

استاندارد ندارد بزرگسال کودک و نوجوان
کتابخانه های نوجوانان تخصصی اختصاصی شهری سیار دولتی (کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)

خصوصی

استاندارد دارد کودک و نوجوان

 

همچنین در یک تقسیم بندی دیگر، انواع کتابخانه ها از نظر حوزه نفوذ و از نظر مراجعین چنین می باشند:

 

 انواع کتابخانه ها از نظر حوزه نفوذ

انواع کتابخانه ها از نظر مراجع

کتابخانه مورد طراحی ما از نوع کتابخانه مرکزی می باشد و چنین تعریف می شود:

«کتابخانه ای که از طرف دولت یا بخش خصوصی برای استفاده گروهی از افراد جامعه با تخصصی خاص فراهم شده باشد.»

اهداف ارتباط:

از آنجا که کتاب یکی از وسایل ارتباطی است که ارتباط بین افکار و اشخاص مختلف در زمان ها و مکان های متفاوت را برقرار می کند، ابتدا اهداف را مطابق نمودار بیان می کنیم:

اهداف ارتباط فرستنده و گیرنده

اهداف ارتباط از نظر فردی و اجتماعی
اهداف ارتباط از نظر فردی و اجتماعی

 

اهداف و وظایف کتابخانه:

کتابخانه های عمومی اهداف و وظایف بی شماری را به عهده دارند که در ذیل به چند نمونه از آن ها اشاره می نماییم و در پایان به بیانیه یونسکو که جامع ترین تعریف در مورد اهداف کتابخانه ها می باشد می پردازیم.

1- کمک به توسعه و اعتلای دانش

2- پر کردن اوقات فراغت افراد جامعه به نحوی که باعث بهسازی رفتارهای فردی و اجتماعی آن ها شود.

3- کمک به شناخت و درک هنر.

4- کمک به شکوفایی و اعتلای استعدادها و خلاقیت های روحی و ذهنی افراد جامعه.

5- بالا بردن توانایی افراد جامعه برای انجام دادن امور روزمره و حرفه ای.

6- کمک به توسعه آزادی و دموکراسی و کاهش و تسکین فشارهای اجتماعی و سیاسی از طریق مطالعه.

7- کمک به فرد برای اینکه عضو بهتری برای جامعه و خانواده باشد.

8- کمک به فرآیندهای خودآموزی، سوادآموزی و کسب سواد اطلاعاتی.

9- همگامی با آخرین پیشرفت هایی که در علوم و فناوری های مختلف به وجود آمده است.

وظایف کتابخانه های مرکزی

کتابخانه های مرکزی برای دستیابی به اهداف خود این وظایف را به عهده دارد.

1- تهیه و گردآوری کتاب و سایر منابع کتابخانه ای بر حسب نیاز و تقاضای جامعه

2- انجام دادن فرآیندهای کتابخانه ای اعم از گردآوری و سازماندهی به منظور سهولت دسترسی

3- فراهم کردن شرایط فیزیکی و تسهیلاتی که استفاده از منابع کتابخانه را ممکن می سازد.

4- ارائه خدمات اطلاع رسانی و مرجع به مراجعان برای رفع نیازهای آموزشی، پژوهشی، اطلاعاتی و پر کردن اوقات فراغت افراد جامعه

5- ارائه  خدمات اطلاع رسانی و کتابخانه ای به افراد خاص، مثل اقلیت های قومی، مذهبی، نژادی، معلولان، بیماران، زندانیان، کارگران، کارمندان، کودکان و روستاییان.

6- ارائه خدمت اطلاع رسانی و کتابخانه ای از طریق کتابخانه های سیار به نقاط دور و پراکنده و نقاط کم جمعیت.

7- ارائه خدمات جنبی از قبیل برگزاری انواع نمایشگاه ها، نمایش فیلم، تئاتر، انجمن های کتابخوانی، سخنرانی ها، جشن ها، کتابخوانی برای کودکان و بی سوادان و …

کارکردها و مسئولیت های اجتماعی کتابخانه

هدف اصلی کتابخانه که خدمت به جامعه است، کارکردهای آن را به عنوان نهادی اجتماعی ترسیم می کند. در این چهارچوب کتابخانه مسئول غنا بخشیدن به زندگی اجتماعی از طریق فراهم کردن امکان دسترسی به دانش مضبوط در کتاب ها و سایر مواد است. ولی اگر بخواهیم به صورتی عینی تر کارکردها و مسئولیت های اجتماعی کتابخانه ها را ترسیم کنیم، این موارد را می توان ذکر کرد.

1- کمک به آموزش و پژوهش: در این جایگاه کتابخانه به عنوان منبع و ذخیره اصلی دانش و اطلاعات می تواند نقش کاتالیزر و تسهیل کننده ی فرآیندهای آموزشی و پژوهشی را بر عهده داشته باشد. از نظر کمک به آموزش، کتابخانه های آموزشگاهی و دانشگاهی نقش اساسی تری دارند و در واقع مکمل نظام آموزشی هر کشوری محسوب می شوند. کتابخانه های تخصصی و پژوهشی نیز به نوبه خود تسهیل کننده فرایندهای پژوهشی محسوب می شوند. کتابخانه های تخصصی و پژوهشی نیز به نوبه خود تسهیل کننده فرایندهای پژوهشی محسوب می شوند. با تسهیل و تسریع فرایندهای آموزشی و پژوهشی در مجموع جامعه به رشد و توسعه مطلوب رسیده و رفاه اجتماعی افراد را به ارمغان می آورد. بنابراین کتابخانه به طور غیرمستقیم در این روند ها و فعالیت ها نقش اساسی ای ایفا می کند.

2- کمک به توسعه اجتماعی: فرهنگی و علمی، کتابخانه ها و به ویژه کتابخانه های عمومی در این زمینه نقش اساسی تری ایفا می کنند.

3- تغییر و توسعه ارزش ها: کتابخانه ها به ویژه کتابخانه های عمومی و آموزشگاهی در شکل گیری ارزش های جدید و توسعه آن موثرند.

4- گسترش آزادی و حق دانستن در حد جامعه

5- ایجاد سرگرمی های سالم اجتماعی که در مجموع به روند معنوی جامعه کمک می کند.

6- گسترش اخلاق در سطح جامعه: این امر از طریق مطالعه و کتابخوانی و معنویت مستتر در آن در سطح جامعه ممکن می شود.

7- گسترش عادت مطالعه به نحوی که مطالعه و کتابخوانی جزء عادات ثانویه افراد جامعه شود و این نیاز که باید به طور معمول و بر طبق عادت روزانه به مطالعه پرداخت.

8- شاید بتوان مواد جزیی بیشتری را بیان کرد، ولی باید گفت تمامی موارد فوق در یک مقوله کلی که همانا غنا بخشیدن به زندگی اجتماعی است جای می گیرد که خود وظیفه خطیر و بزرگی برای کتابخانه ها محسوب می شود.

شناخت جایگاه کتابخانه:

از عواملی که موجب ابهام و پیچیدگی بحث درباره کتابخانه «به عنوان یک کانال ارتباطی می شود، یکی خود اطلاع است و دیگری نیازهای اطلاعاتی استفاده کننده»

فایده کتابخانه بسته به نقشی است که به عنوان منبع و به عنوان وسیله دست یابی به علایم ارسالی از سایر منابع دارد و یکی از نمودهای آن به عنوان رسانه جمعی اینست که وسیله ای برای انتقال فرهنگ است. حیات جمعی کتابخانه ها اکثرا وقف گردآوری آثار و مصنوعات بشری بوده است. اکثر افراد غیر کتابدار، کتابخانه را انبار ذخیره کتاب می دانند؛ در حالی که می توان به تعبیر دیگر کتابخانه را محل حفظ و نگهداری اندیشه های بشری دانست.

تاریخچه کتابخانه

تاریخ نوشتن و پیدایش خط

هیچ کس نمی داند انسان ها از چه زمانی قدرت تکلم و صحبت کردن را پیدا کردند، اما فرض کلی بر آن است که زبان شفاهی دست کم پیشینه ای 100 هزار ساله دارد. اما بر عکس گفتار و تکلم، خط سابقه ای چندان طولانی ندارد. در واقع دستیابی به خط ناشی از تکامل زیستی انسان ها نبود بلکه ناشی از تغییر و تکامل فرهنگی بود. خط بودن شک مهمترین اختراع در تاریخ تمدن بشر است. با اختراع با اختراع خط اولین انفجار دانش در سطح جهان و در مناطقی مانند مصر، شرق نزدیک، هند و یونان به وقوع پیوست. اولین مصنوع دست بشر که می توان با کمی تسامح آن را خط و نوشتن به حساب آورد عبارت است از نقش هایی که بر روی دیواره های غارهای شمال اسپانیا و فرانسه در حدود 20 هزار سال پیش کنده کاری شده است و در حال حاضر نیز وجود دارد. این نقش ها به طور عمده در ارتباط با جانوران است و گاهی تصاویر و نقش هایی از انسان نیز در آن  دیده می شود. اما اولین مصنوعی که می توان از آن را به طور دقیق خط و آغاز نوشتن به حساب آورد حدود 5500 سال پیش در ناحیه «مزوینامیا» (بین النهرین) یافت شده است. به این ترتیب برای خط به عنوان عنصر اصلی نوشتن نیاز به تعریفی جامع است که طبق آن خط عبارت است از ترالی منظمی از نمادهایی که تعبیر و ترجمه لفظ به لفظ به این ترتیب یک پیام گفتاری را ارایه می کند.

کتابخانه دیروز

برای بررسی تاریخ کتابخانه باید نقطه آغازی در نظر بگیریم. همانگونه که در بخش قبل ذکر شد، اختراع خط نقطه شروع مورد نظر است؛ یعنی مرز بین تاریخ و ماقبل تاریخ. تا قبل از اختراع خط انسان قادر نبود تا دانش و تجربیات خود را به صورتی پایدار و با دوام به ثبت برساند. با مکتوب شدن دانسته ها و گنجینه های ذهنی به تدریج تعداد این منابع افزایش یافت و بشر به فضا و مکانی برای حفاظت و نگهداری از این منابع نیاز پیدا کرد. در این شرایط پایه های اولیه کتابخانه ها پی ریزی شد و طی تکامل تاریخی خود و پس از فراز و نشیب های فراوان راه خود را در تمدن بشری هموار کرد و به عنوان یکی از سنگ بناهای تاریخ تمدن به حیات پربار خود ادامه داد.

براساس آنچه از متون قدیم و تحقیقات باستان شناسی بر می آید؛ اولین کتابخانه توسط سومریان برپا شد و می توان گفت سومریان کهن ترین ادبیات شناخته شده انسان را تدوین کردند بدین معنا که حدود هزار سال قبل از آنکه یونانیان حماسه معروف ایلیاد را به وجود آورند؛ سومریان حماسه گیلگمش را آفریده و آن را بر روی الواح گلی ثبت کرده بودند. ولی کتابداری به عنوان یک پیشه به آشوریان باز می گردد. آشوربانیپال را باید نخستین مفسر کار کتابداری دانست که کتابخانه ای با بیش از 2000 لوحه گلی تاسیس کرد. تمامی لوح ها فهرست نویسی شده و با نظمی منطقی در مخزن کتابخانه مرتب شده بود. لوحه ها بر حسب موضوع یا نوع مرتب شده و هر یک دارای برچسب شناسایی بود و سیاهه محتوای هر اتاق یا حجره بر سر در آن یا کنده کاری شده بود. کتابخانه کارمندانی داشت که آزادانه از مخزن استفاده می کردند.

بعد از سومریان و انتقال فرهنگ آنان به بخش های پایینی بین النهرین، بابلیان این راه را ادامه داده و با تاسیس کتابخانه بورسیپا، یکی از کتابخانه های شاخص عهد باستان را به وجود آوردند.

آشوریان، فینیقیها، مصریان، یونانیان، رومی ها، هندیان و دیگر تمدن های کهن در سیر تکامل کتابخانه ها نقش مهم و ارزنده ای را ایفا نموده اند.

با سقوط امپراطوری رم فرهنگ باستانی یا کلاسیک هم رو به زوال نهاد. این دوره که تا حدود سال هزار میلادی ادامه یافت عصر تاریک خوانده می شود. یعنی زمانی که تمامی کتابخانه ها از جمله مجموعه های رهبانی توسط بربرها به یغما رفت. این عصر زمان سلطه معابد، کلیساها و رهبانگاه ها بود و مجموعه های کتابخانه ها کم و جنبه ی سری و مخفی داشت و استفاده از کتابخانه شدیداً محدود به کشیش ها بود.

با اختراع چاپ و گسترش تولید کتاب و بویژه کتاب های مقدس چون انجیل در طی قرون شانزدهم تا نوزدهم باعث وقوع تحول عظیمی در اروپا و حتی تاریخ تمدن بشر گردید که از آن به عنوان نهضت اصلاح دینی به رهبری مارتین لوتر آلمانی یاد می شود با ادامه این نهضت توسط رهبران انگلیسی و فرانسوی در نیمه دوم قرن هفدهم، عصری موسوم به عصر روشنگری در اروپا شکل گرفت که دانشمندانی همچون گالیله، کپلر، پیکن، نیوتن، لاک و کانت از پایه گذاران و ادامه دهندگان این نهضت بودند. از دستاوردهای مهم این دوران می توان به تالیف دائره المعارف، ظهور کتابخانه های ملی، رشد کتابخانه های دانشگاهی، ایجاد فرهنگستان علوم در اروپا و … اشاره کرد.

کتابخانه دیروز ایران

در این زمینه دو دوره تاریخی عمده وجود دارد؛ دوره ی اول کتابخانه های ایران باستان یا قبل از ورود اسلام به ایران که از حدود 550 قبل از میلاد شروع و به سال 651 میلادی ختم می شود. دوره دوم که پس از ورود اسلام به ایران شروع می شود و تا دوران کنونی ادامه پیدا می کند و در مجموع آن ها را با عنوان کتابخانه های اسلامی می شناسیم.

طی این تاریخ طولانی که حدود 2550 سال را در بر می گیرد، هرگاه حکومت ها و سلسله های ایرانی قدرت خود را تثبیت کردند و در مناطق مختلف تحت حکومت خود امنیت و نظم به وجود آوردند، شاهد رشد و شکوفایی کتابخانه های بزرگ و متعددی هستیم. این حرکت در حکومت هخامنشیان  و ساسانیان کاملاً مشهود بود. پس از ورود اسلام به ایران و پس از دو قرن دوره گذار و انتقال و ایجاد حکومت های مستقل ایرانی شاهد شکل گیری کتابخانه ها هستیم. در این دوره که همزمان با شروع قرون وسطی در اروپاست علم و تمدن و فرهنگ در دنیای غرب به شرق منتقل می شود و در حالی که اروپا در دوران تاریکی به سر می برد، کشورها و ملل اسلامی، بویژه ایران وارد دوره ای درخشان از تمدن اسلامی می شوند که بیش از ده قرن ادامه می یابد.

از مهمترین کتابخانه های دوران باستان ایران می توان به کتابخانه استخر در آپادانا در تخت جمشید، کتابخانه کاخ مداین در تیسفون و کتابخانه گندی شاپور واقع در دانشگاه و مدرسه گندی شاپور اشاره کرد. همچنین از مهمترین کتابخانه های دوران اسلامی، می توان کتابخانه های نوح ابن منصور سامانی، نظامیه بغداد، کتابخانه رصد خانه مراغه، کتابخانه شاه عباس بزرگ و … را نام برد.

کتابخانه امروز

در  این دوره شاهد پیشرفت قابل درک کتابخانه ها هستیم؛ یعنی دوره ای که کتابخانه ها از نظر مجموعه ها و منابع رشد کمّی چشمگیری می یابند. همچنین جمعیت افزایش یافته ملی گرایی توسعه و دانش در سطح وسیعی در سطح مردم گسترش می یابد. در اروپا، بویژه انگلستان، انقلاب صنعتی باعث می شود تا تمامی طبقات اجتماعی به کتاب و آموزش همگانی نیاز پیدا کند. در این زمان شاهد ظهور کتابخانه های عمومی به مفهوم واقعی و امروزی آن هستیم، همچنین با گسترش و توسعه ی علم و صنعت و تخصصی شدن علوم و فنون کتابخانه های پژوهشی و تخصصی شکل می گیرند.

در سطح بین الملل در کتابخانه ها وارد مرحله گذار شده ایم که از ویژگی های این مرحله، حفظ شخصیت و مفهوم سنتی کتابخانه در عین حال پذیرش جلوه هایی از تکنولوژی مدرن که در حال شکل گرفتن است می باشد. در اصل ما هنوز کتابخانه را در شکل سنتی آن که محل گردآوری منابع چاپی است قبول داریم ولی بر اساس پیشرفت هایی که در زمینه رایانه صورت گرفته است این جنبه دید از پیشرفت های تکنولوژی را به عنوان یک بخش مرکز کامیپوتر یا به بیان دیگر مرکز اطلاع رسانی کامپیوتری در کنار سایر فضاهای کتابخانه تعریف کرده ایم. هم اکنون کتابخانه ها در سطح جهان به اینگونه تعریف شده اند و به ندرت کتابخانه ای را می توان یافت که کاملاً مفهوم سنتی کتابخانه را متحول ساخته باشد. این امر مستلزم بریدن یکباره از گذشته است و در حالی که کتابخانه به صورت قدیمی خود به قدری جا افتاده است که کنار گذاشتن کامل آن به سختی قابل تصور است.

از نظر عملکردی و روابط فضایی داخلی در کتابخانه های امروز، به جنبه روانی استفاده کننده و روانشناسی مسائل حسی توجه خاصی شده است و جدای از جدال سبک ها، کتابخانه به شکل مخازن باز کتاب نه در اختیار عموم قرار گرفته است، که در آن به تمام مسایل راحتی و آسایش استفاده کننده توجه شده و از نظر طراحی مبلمان تا طراحی جزییات، همه مدنظر قرار گرفته است.

کتابخانه های امروز ایران

نسبت به سایر کشورهای جهان و به خصوص دول پیشرفته، کتابخانه های ایران هنوز از سیستم قدیمی مخازن بسته و سالن های قرائت مجزا بهره می برند و بجز معدودی از کتابخانه های دانشگاهی و کتابخانه های تخصصی، سالن های قرائت، جهت استفاده خانم ها و آقایان از هم تفکیک شده اند، استفاده از مبلمان تیپ و عدم توجه به طراحی مبلمان متناسب با نوع مطالعه و نیازهای مطالعه کننده نیز محسوس می باشد.

در ایران مرحله گذار، در نخستین قدم های خود قابل مشاهده است و گام های کوتاهی برای پیوستن به موج جدید برداشته شده است. چنانچه در حال حاضر در کتابخانه های تخصصی و دانشگاهی شاهد استفاده از سیستم های کاتالوگ های کامپیوتری و بخش مرکز کامپیوتر می باشیم.

در ایران کتابخانه ملی همانند مرکزی برای پیوند همه کتابخانه ها، در سطح فرا منطقه ای و بخصوص ارتباط کتابخانه های مرکزی استان ها، شکل گرفته است. در حال حاضر برنامه ریزی هایی برای ساخت کتابخانه مرکزی در تمام استان های کشور در نظر گرفته شده است و برای چند استان هم کتابخانه مرکزی تعریف شده و در دست اقدام است؛ که از آن جمله می توان به طرح کتابخانه مرکزی اهواز، همدان، هرمزگان، یزد و … اشاره کرد.

اصولاً نیازهای فوری مردم بر حسب شغل، کار و تخصص آن ها چه در تهران و چه در شهرستان ها باید به وسیله کتابخانه های عمومی، تخصصی و دانشگاهی برآورده شود.

کتابخانه فردا

تکنولوژی نوین یا انقلاب عصر ارتباطات و اطلاع رسانی، امروز سعی دارد شبکه سراسری جهانی را تقویت کند. چنانچه عصر تله کراسی با حکومت امواج به ظهور رسیده است و اگر انقلاب صوتی و تصویری پس از اختراع تلگراف و بی سیم و بعداً با رادیو و تلوزیون آغاز گشت، اکنون با پیشرفت شتابان برای جذب مخاطبان در دهه حاضر، تکنولوژی تلوزیون ماهواره ای و اینترنت، برقراری ارتباط را با ایجاد چند کاراکتر در شبکه های ارتباطی رایانه ای آسان ساخته است.

این پیشرفت ها در آینده تغییرات زیادی را بر کتابخانه ها اعمال خواهد کرد و حتی مفهوم کتابخانه را نیز دستخوش تغییر خواهد نمود.

نشر بدون کاغذ

نشر بدون کاغذ عبارت است از استفاده از رسانه های الکترونیکی برای انتشار مدارکی مثل: روزنامه، خاطره، نامه و کتاب. رسانه های معمول برای این انتشار عبارتند از: دیسک های لرزان، سیستم های دیسک سخت قابل حمل و مبادله، انواع مختلف سی دی ها و شبکه های رایانه ای. در واقع این فرآیند نوعی نشر مجازی محسوب می شود، زیرا واژه ها و تصاویر تا هنگامی که در دسترس خواننده نباشند شکل فیزیکی مشخص ندارند. استفاده از شبکه های رایانه ای جهانی باعث شده است نشر الکترونیکی از قابلیت ها و توانایی های بالایی برخوردار شود که مهمترین آن گسترش جغرافیایی مخاطبان است.

انواع مدارک الکترونیکی

رسانه ها و مدارک الکترونیکی را می توان از نظر دسترسی به اطلاعات، نحوه روزآمد کردن و قدرت تعاملی تقسیم بندی کرد. بر این اساس سه نوع مدرک بررسی می شود:

مدارک الکترونیکی ایستا: مدارک ایستا مدارکی هستند که اطلاعات ثابت و تغییر ناپذیری دارند از نظر شکل ظاهری نیز به صورت یکسان و ثابت در اختیار کاربران قرار می گیرند.

مدارک الکترونیکی پویا: مدارک پویا، بر اطلاعات ثابت دارند ولی شکل ظاهری آنها متنوع و متغیر است، یعنی کاربر می تواند یکی از انواع شکلی آن را انتخاب نماید.

مدارک الکترونیکی زنده: اما مدارک زنده، بر خلاف دو نوع قبلی، هم از نظر اطلاعات و هم از نظر شکل ظاهری تغییر پذیرند. نشر مدارک الکترونیکی زنده، نیازمند شبکه های رایانه ای و سیستم های پیشرفته دیسک سخت است. بدیهی است که در نشر الکترونیکی علاوه بر مدارک، می توان کتاب الکترونیکی از نوع زنده را نیز تولید کرد که سنگ بنای کتابخانه الکترونیکی پویاست.

فن آوری های اطلاعات در آینده و توسعه نظام های کتابخانه ای نقش مهمی دارند. در کتابخانه های عصر الکترونیک با بکارگیری فن آوری های الکترونیکی، فرآیندهای ذخیره سازی، پردازش و اشاعه اطلاعات دچار دگرگونی شده و انواع جدیدی از کتابخانه ها شکل می گیرند که می توان آن ها را به چهار گروه تقسیم کرد:

– کتابخانه های چندین رسانه ای

– کتابخانه های الکترونیکی

– کتابخانه های دیجیتالی

– کتابخانه های مجازی

1- کتابخانه های چندین رسانه ای: در این نوع از کتابخانه ها، اطلاعات روی طیف وسیع و متنوعی از رسانه ها ذخیره و نگهداری می شوند، مثل کاغذ، میکرو فیلم و دیسک های رایانه ای، این نوع کتابخانه ها اصولاً مشابه کتابخانه های سنتی امروزی هستند. به دلیل اینکه در این نوع کتابخانه ها از فرآیندهای خود کارسازی در سطح گسترده ای استفاده نمی شود، مهمترین ویژگی آن استفاده از کتابداران، به عنوان افراد کارشناس، برای دسترسی به اطلاعات است.

2- کتابخانه های الکترونیکی: عبارتند از نظامی کتابخانه ای که فرآیندهای اصلی در آن به صورت الکترونیکی صورت می گیرد. در این نوع کتابخانه ها استفاده از رسانه های الکترونیکی برای ذخیره سازی، بازیابی و تحویل اطلاعات، پایه و مبنای کار است. در واقع این نوع کتابخانه ها در سطح وسیع و گسترده ای فرآیندهای کتابخانه ای را با استفاده از رایانه و نظام های رایانه ای انجام می دهند. استفاده کنندگان از این نوع کتابخانه ها می توانند از دو گزینه کتابدار یا نظام های رایانه ای برای دسترسی به اطلاعات مورد نظر استفاده کنند.

3- کتابخانه های دیجیتالی: یا رقومی یا دو نوع کتابخانه قبلی تفاوت اساسی دارند. به این معنا که دو کتابخانه های دیجیتالی اطلاعات تنها به صورت رقومی الکترونیکی در دسترس است و به دلیل اینکه در این کتابخانه ها اطلاعات به صورت وقومی ذخیره و بازیابی می شوند؛ از منابع سنتی و رایج در آن ها خبری نیست عمده ترین منابع این کتابخانه ها عبارتند از کتاب ها، مجلات و روزنامه های الکترونیکی که برای دسترسی به اطلاعات مستتر در این منابع الکترونیکی نیازمند نوعی ایستگاه های ویژه برای کاربران هستیم. به دلیل اینکه بسیاری از کاربران این نوع کتابخانه ها از راه دور از این نوع کتابخانه استفاده می کنند باید امکانات و تجهیزات لازم مثل پست الکترونیکی و نظام های خبره اطلاع رسانی را داشته باشند.

4- کتابخانه های مجازی: با استفاده از فن آوری معروف به واقعیت مجازی، تجارب حس جدید برای کاربران خود که بدون مراجعه به کتابخانه در صدد دسترسی به اطلاعات هستند ایجاد می کنند. در این نوع کتابخانه ها باید دو نوع تسهیلات در اختیار کاربران قرار گیرد، اول: تسهیلات و امکاناتی که باید در محل کتابخانه در اختیار مراجعان قرار داده شود، مثل امکانات رایانه ای و ایستگاه های کاری الکترونیکی، دوم: تسهیلات و زیر ساخت های لازم برای استفاده کاربرانی که می خواهند از محل کار و یا منزل از منابع موجود در فایل های الکترونیکی کتابخانه مجازی استفاده کنند. با فضاسازی و همانند سازی محیط، کاربر را به محیط و فضای سه بعدی وارد می کند که می تواند تجارب جدیدی را کسب نماید. اگر چه در حال حاضر تعداد بسیار کمی از این نوع کتابخانه ها در سطح جهان وجود دارد ولی آینده ای پر رونق و گسترده برای آن پیش بینی می شود.

طرح کتابخانه الکترونیک:

طراحان از سال 1994 یک دوره دیر پای 25 سال را برای جایگزینی کتابخانه های سنتی کاغذی با کتابخانه های کاملاً الکترونیک پیش بینی می کند که احتمالاً این دوره در کشورهای در حال توسعه بیشتر خواهد بود. در طراحی چنین ساختمانی، برای کتابخانه به عنوان جای دهنده اسباب و لوازم کمتر توجه می شود و بیشتر به سمت فراهم ساختن وسایل راحتی و آسایش ساختمانی پیش می رود. کتابخانه های آکادمیک شاهد فرسایش وظیفه سنیشان که همچون انبارهایی جهت عبارت چاپی می باشند، هستند.

کامپیوترها با واقعیت تواناییشان در آوردن محققین و منابعشان با هم، برتریشان را بر طرح کتابخانه اعمال می کنند اگر چه انتشارات الکترونیک فعلاً به عنوان یک سهم ناچیز از کل شکل می گیرد ولی در آینده «کامپیوترهای کوچک، انتشارات الکترونیک را در هر جا با یک خط تلفن قابل دستیابی می سازد که یکی از آن مکان ها کتابخانه است؛ جاییکه همراهی و مددکاری بصورت بالقوه موجود می باشد. اینک پیشرفت سیستم های کامپیوتری به نقطه ای رسیده که طرح ساختان به تغییرات اساسی در حوزه ارایه خدمات کتابخانه ای در حال واکنش است. هر فضای مطالعه می تواند یک واحد فعال پژوهشی را حمایت کند.

اعضای کتابخانه انتظار دارند شبکه مرتبت به همه جا را در دسترس داشته باشند، فهرست های درون محلی را کنکاش کنند یا به واسطه منابع روی اینترنت تحقیق کنند و از آنجا که صدای تیک کردن آرام دکمه های کامپیوتر کسی را آشفته نخواهد کرد، کمتر به جدا کننده های فیزیکی احتیاج است. کتابخانه ها از این پس مراکز تعلیم و فراگیری هستند که در آنجا دانشجویان و روش های تحقیقاتی مهارت به دست می آورند.

نقش کتابدارها

بیشتر از ربع قرن پیش، کتابدارها پی بردند که خیلی از وظایف روزانه، به طور عمده فهرست کردن و گردش کتاب با سیستم های کامپیوتری به نحو بهتری انجام می شود.

کتابدارها که درحال حاضر رسماً نگهدار کتاب و دیگر اشکال نشرند، منتظرند تا وظایف تحمیل شده به آن ها با نسخه های الکترونیک جدید جایگزین شود. آن ها که به مشتری های پی در پی برای استفاده از منابع چاپی عادت کردند، در حال حاضر، در حال ایفای وظیفه مهمتری همچون تدریس مهارت های تحقیق علمی در محیط کتابخانه های جدید می باشند، آن ها گذشته از تعلیم، وظیفه نظارت بر مدارک را برعهده می گیرند و نیز به خاطر پیچیدگی سیستم ها نقش راهنما و مشاور را بر عهده خواهند گرفت.

سیستم های درون خطی نیرومند منطقی بر روی همه نمونه ها را اجازه می دهد. این پیشرفت ها، حاکی از تغییر شکل در وظیفه کتابداران و محل کارشان می باشند. اگرچه وظیفه نگهبانی در یک شکل دگرگون شده باقی خواهد ماند. وابستگی عمده کتابداران، دسترسی الکترونیک غیرمستقیم به آرایه های وسیع از سیستم های شناسایی خواهد شد و آن ها خودشان را در شرایط محیطی متفاوتی خواهند یافت. یک کتاب فهرست درون خطی علناً امکان دسترسی را به قشر وسیعی از مردم می دهد و در آینده اعضاء کتابخانه در اثر کثرت سیستم های اطلاعاتی گیج می شوند و نیاز به مددکار خواهند داشت.

یک راه برای عدم سردرگمی، ساده کردن مقاله نامه های پژوهشی در حد امکان می باشند.


مطالب مشابه:

دانلود پروژه معماری طراحی کتابخانه مرکزی (فایل اتوکد،رویت و رندر)

دانلود پروژه اتوکدی طراحی کتابخانه همراه با نقشه های فنی به صورت رایگان

دانلود پروژه اتوکدی طراحی کتابخانه همراه با رندر تریدی مکس

دانلود فایل ضوابط و استانداردهای طراحی،برنامه فیزیکی کتابخانه

دانلود فایل مطالعات اولیه طراحی کتابخانه


 

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

*

code

دکمه بازگشت به بالا