حکومت های صدر اسلام حکومت امویان و عباسیان

امویان

پس از مرگ حضرت پیامبر در سال ۶۳۲ ( دهم هجری ) برسر خلافت و جانشینی پیامبر اختلاف نظر پیش آمد و ابتدا ابو بکر و بعد عمر ، عثمان و حضرت علی خلافت مسلمین را بر عهده گرفتند . هواداران حضرت علی پس از او از اطاعت معاویه سرباز زدند و حضرت امام حسن ( ع ) را به عنوان خلیفه خود برگزیدند امام حسن ( ع ) با معاویه عهد نامه ای امضاء کرد و قدرت در دست معاویه ماند و امام حسن از کوفه به مدینه هجرت نمود و معاویه دمشق را برای اقامت برگزید و در آنجا سلسله پادشاهی امویان را پایه گذاری کرد .
در اوئل هند ، ایران ، مصر و شمال آفریقا زیر نفوذ حکومت مرکزی دمشق بوده اند . در این زمان نقطه قوی مقابل انسان ، امپراتوری بیزانس در ترکیه امروزی است و همزمان در اروپا کارولنژی ها و اتونی ها هستند که حکومت های ضعیفی بودند .

معماری

قدیمی ترین مسجدی که تاکنون به طور اصلی باقی مانده است قبه الصخره در بیت المقدس ( اورشلیم ) می باشد .این مکان در ابتدا معبد سلیمان بوده است که بعد ها مسجد عمر نیز در همین جا بنا شده است . یهودی ها اعتقاد دارند در این محل بوده که حضرت ابراهیم فرزندش اسماعیل را برای قربانی کردن آورده بوده است ، اعراب عقیده دارند که پیامبر از این محل به معراج رفت .
در زیر این سنگ غاری بود به مساحت ۱۵ پای مربع با سوراخی به قطر یک متر که در بالای آن که از نظر یهودیان محل ریختن نذورات بوده است . خلیفه عبدالملک در ساختن این بنا عظمت کلیسای سپولچر را منظور داشته است . گنبد این بنا دو لایه و لایه بیرونی مطلا است . در بین سال های ۹۶۱- ۶۹۷ به دستور عبدالملک خلیفه عموی ساخته شد .
از لحاظ ادبی و هنری بزرگ ترین آثار امیان در زمان حکومت ولید به وجود آمد زیرا در این زمان مرزهای امپراطوری اسلام از رود سند در شرق تا دریای جبل الطارق در غرب گسترش پیدا کرده بود . به دستور ولید مسجد جامع دمشق ساخته شد .این در اصل معبد مقدس رومیان به نام ژوپیتر بوده که بعد ها به کلیسای حضرت جان ( یحیی ) نامگذاری شد . سبک این بنا به سبک باسیلیکایی است یعنی یک طرف شبستان ستون دار و سه طرف رواق دارد . در وسط حیاط یک وضوگاه و یک بیت المال وجود داشته است سقف بنا چوبی است . منبر این مسجد عظیم و دارای در ورودی می باشد و مکان سخنران سر پوشیده و محفوظ است . مناره های این برج ها ، چهارگوش بوده اند که در چهار گوشه بنا ساخته شدند و برای اولین بار به عنوان گفتن اذان استفاده شده اند . تزیینات آن بیشتر به شکل مشبک در سنگ است . یکی از تغییرات معماری رومی در این بنا شبستان است که منحنی هایش به نیم دایره نزدیک و بعد ها به زاویه محراب مبدل شده است . چهارآتش سوزی مهیب در این مسجد روی داد که تقریبا تمام تزیینات ساختمان مسجد را از بین برد . مقبره جان یحیی در وسط صحن مسجد سالم باقی مانده است .
قصر آلپو ، قصر الحیر ، مساجد هماه در سوریه و قرطبه در اسپانیا ، مسجد زیتون در تونس و عقبه در قیروان همه از سبک معماری مسجد دمشق الهام گرفته اند . امویان با تجمل و قدرت زیاد حکومت می کردند و در ساختمان کاخ های آن ها و تزیینات آن بیشتر با موزاییک بوده است ، تاثیرات معماری کاخ های ساسانی کاملا مشاهده می شود . و در کل هنر امویان هنری است تلفیقی از هنر مصر ، بیزانس و هنر دوره ساسانی .در ساختن مساجد از بنا های کلیساها که در همان محل بوده الهام گرفته اند و هنر یونانی نیز کمی تاثیر گذار بوده است و مصالح به طور عمده از سنگ بوده است .

کاخ های امویان

قصر عمری یا کلاه فرنگی قرمز : توسط ولید اول با سنگ های ماسه ای سرخ در کنار چشمه ای بنا شده است و دارای نقاشی هایی از آهوان می باشد . مجموعه عظیم قصر الحیر که دارای دو قصر جداگانه می باشد یک قسمت الغربی و قسمت دیگر الشرقی .
قسمت الشرقی بزرگتر و در یک طبقه است و دارای کتیبه ای از خلیفه حشام به سال ۱۱۰ بعد از هجرت می باشد . این بنا با استفاده از آجر کاری تزیین شده است .
قصر مشاطه ( قصر زمستانی ) : دارای دیوارهای عظیم است و نفوذ معماری رومی در آن دیده می شود . از نظر عظمت این کاخ شبیه کاخ های ساسانیان است . در این کاخ وجود اطاق تخت ( اطاقی که تخت پادشاه در آن تعبیه شده است ) نشانه نفوذ بیزانس است . تزیینات داخل و خارج مشاطه نقاشی های آن است . دیواره کاخ از سنگ های آهکی تزیینی پوشیده شده است .

صنایع دستی

مشبک کاری و کنده کاری روی چوب و عاج از هنر های ظریف و زیبایی امویان است .
که بر روی منبر ها ، زیر قرآنی ( رحل ) و صنایع دستی دیگر کار می کردند .
قدیمی ترین منبرها ساخته شده در مسجد عقبه قیروان ( در تونس ) است که در قرن سوم ه . ق ساخته شده است و نوع تزیینات آن مربوط به دوران امویان می باشد .

عباسیان

آخرین خلیفه اموی ، مروان به دست ابومسلم خراسانی کشته شد و حکومت عباسیان با کمک ایرانیان بر سر کار آمد .
هارون الرشید خلیفه مشهور غباسی برای جلوگیری از نفوذ بیزانس با حکومت شارلمانی در اروپا رابطه دوستی نزدیک برقرار کرد .
پایتخت عباسیان ابتدا بغداد بود ولی به دلیل ترسی که از نفوذ ایرانیان در دربار داشتند پایتخت را به سامره انتقال دادند . در ابتدا نفوذ هنر ساسانیان و در سامره نفوذ هنر ترک بیشتر مشهود است . حکومت های هم زمان با عباسیان : طاهریان در ایران ، امویان در اسپانیا ، طولونی ها در مصر ، شارلمانی در اروپا .

معماری

در این زمان مصالح عمده ساختمانی آجر و خشت و تزیینات بیشتر به صورت آجر کاری ، گچبری ، کنده کاری روی گچ و در مورد کاخ ها نقاشی دیواری الهام گرفته از هنر ساسانی است .
خلیفه منصور شهر بغداد را به شکل دایره ای با برج و بارو ساخت و کاخ خلیفه در مرکز شهر قرار داشت . دومین شهری که خلیفه منصور ساخت شهر رقاء در کنار رود فرات است که دروازه این شهر تزیینات آجرکاری زیبایی دارد . خلیفه معتصم در سال ۸۳۶ میلادی پایتخت را به سامره انتقال داد . سامره شهری بود که با خصوصیات برجسته در دوران عباسیان ( با یک میلیون جمعیت ) دارای اهمیت زیادی بود . نقشه بندی ، کانال کشی آب ، احداث مساجد ، کاخ ها و خانه ها آن را به یک شهر مشهور تبدیل کرده بود .

مسجد جامع سامره

از لحاظ اندازه بزرگترین مسجد دنیا بوده است ( ۱۷۰ ضرب در ۲۶۰ متر ) . 
دیوار خارجی از آجر قرمز بوده که آثار آن تا امروز پابرجاست . نمازخانه دارای ۴۶۴ ستون که تنها پایه های آن باقیمانده است . به فاصله ۳۰ متر از مسجد مناره ای حلزونی شکل وجود دارد . بنای این مسجد به دست خلیفه المتوکل ساخته شده است . این خلیفه در شهر جعفریه مسجد ابو دلف را هم بنا کرد . مسجد ابودلف کوچکتر از مسجد سامره است و مناره آن هم کپی کوچکتر مناره مسجد سامره است سبک هر دو مسجد شبستانی است ، مصالح اشان آز آجر و تزیینات عمدتا گچبری است .

قصر منصور در بغداد تحت عنوان قصر طلایی 

این قصر تالار پذیرایی ، تالار تاج گذاری و ایوان بوده است . برای اولین بار به تقلید از معماری ایرانی در ساختمان این کاخ به کار رفت .
المتوکل مجموعا ۱۸ قصر ساخت که معروف ترین آن ها قصر بالکوار در نزدیکی سامره است ( ۸۵۴ – ۸۵۹ میلادی ) . این قصر دارای یک حیاط مستطیل شکل ، تالار اصلی به شکل ( تی ) و دو اطاق کناری در سمت باریک آن بوده است .از دیگر کاخ های عباسی : قصر اخیصر در نزدیکی کربلا ( قرن ۹ میلادی ) ، قصر قدیم العباسیه در سال ۸۰۱ در نزدیکی پایتخت ، قصر الرقاده

تزیینات

گچ کاری یکی از تزیینات مهم دوران عباسی است که به سه صورت انجام می شده است :
۱- تمام زمینه برگ مو و خوشه های انگور با برجستگی زیاد ( در کاخ مشاطه )
۲- کمتر طبیعی است ، برگ گل ها به هم چسبیده ، فضا به چند شکل هندسی تقسیم شده است ( تاثیر هنر ترک )
۳- تکنیک خاص عباسیان : برجستگی کم به نام کنده کاری پشت ماهی ، جزییات به علت عمق کم تحت تاثیر سایه روشن نور قرار نمی گیرد .
تزیینات گچی سامره الهام گرفته از روش حیوان سازی آسیای مرکزی در قرن هشتم قبل از میلاد بوده است .