دانلود فایل معرفی معماری ایران در دوران افشاریه و زندیه و قاجاریه

دوران افشاریه و زندیه

با فترت و ضعف شاه طهماسب و هجوم افغان ها به ایران کشور دچار سر در گمی و ناامنی گشته بود و نادر پسر امام قلی از قبیله افشار کسی بود که با دلیری و با جمع کردن سپاهی ، امنیت را به کشور باز گرداند و سلطنت را به عهده گرفت و سلسله افشاریه را از 1148 تا 1210 هجری قمری حکومت را به دست گرفتند .

از آثار هنری این دوره در زمینه معماری باید به معروف ترین بنای این دوره یعنی کاخ خورشید(تصویر 51) اشاره کرد . بیشترین آثار افشاریه در منطقه سرخس و کلات در ناحیه خراسان وجود دارد . کاخ خورشید دارای پلان هشت ضلعی نا منتظم می باشد . نمای خارجی آن از سنگ های قرمز است گنبد استوانه ای از سنگ و با تزیینات شیاردار و عمدتا حجاری شده از خصوصیات این بنا است . معماری این بنا از معماری مغولی و هندی تا حدی تاثیر پذیرفته است . دیگر بنای این دوره مسجد کبود گنبد در 138 کیلومتری سرخس می باشد .

بعد از نادر شاه افشار اوضاع ایران پریشان گشته و وحدت و استحکام مرکزی وجود نداشت . طایفه زندیه در اطراف ملایر سکونت داشتند و در زمان علیشاه افشار یکی از سپاهیان او کریم خان زند بود . کریم خان در جلفا اقامت کرد وبا استفاده از پریشانی اوضاع زمام امور را به دست گرفت و خود را وکیل الرعیا خواند و شیراز را به پایتختی برگزید .
از نظر اسلوب هنری و سبک معماری تغییرات زیادی صورت نگرفت و تزیینات شامل کاشی کاری و نقاشی دیواری حجاری بوده است . معروف ترین اثر معماری مجموعه ارگ کریمخانی در شیراز( تصویر 52) شامل حمام وکیل ، مسجد و بازار، باغ و عمارت دولت آباد در یزد (تصویر 53) می باشد .

قاجاریه

در سال 1135 هجری در زمان حکومت سلاطین صفوی افغانیها به ایران حمله می کنند و بعد از آن نادر قلی از قبیله افشار با یکی از شاهزادگان صفوی در سال 1142 موفق به بیرون راندن افغان ها گردیدند

پس از نادر قلی که در سال 1160 هجری بقتل رسید حکومت به دست کریم خان زند رسید . این دوره برای ایران نافع بود و نهایتا بعد از مرگ کریم خان آقا محمد خان رئیس قبایل قاجار که در سواحل دریای خزر بود حکومت ایران را بدست گرفت .

آقا محمد خان سپس فتحعلیشاه و محمد شاه نوه فتحعلی شاه به حکومت رسیدند .
در سال 1264 هجری قمری ناصرالدین شاه به سلطنت می رسد . در این زمان بخاطر سفرهای زیاد پادشاه به اورپا ، تمدن و هنر غرب در ایران نفوذ بسیار عمیق پیدا کرد . ار آثار این نفوذ تاسیس تلگراف – توسعه مطبوعات – مدارس – و نشر افکار آزادیخواهی را می توان نام برد
.
از اواخر دوره صفویه تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه به علت آشفتگی های موجود و جنگ های پی در پی و عدم ثبات و فقدان امنیت – هنرهای معماری و تزئینات ساختمانی ایران که در دوران صفویه وسعت و تنوع زیاد پیدا کرده بود طی این دوره نابسامانی ملی به انحطاط گرائید.
در دوره قاجاریه سبک جدیدی در معماری زاییده نمی شود . معماران این دوره دنباله رو معماران دوره صفویه بوده اند.
.
در دوره ناصرالدین شاه هنر صنایع ظریف مانند گچبری – آئینه کاری – کاشیکاری رونق یافت و در اثر ارتباط بیشتر ایران با اروپا معماری اروپا در هنر معماری ایران نفوذ می کند ومعماران ما از اروپا تقلید می کنند

ایجاد سرسرای ورودی با پلکان هایی که در وسط سرسرا شروع می شود و از پاگرد به دو شاخه در جهت مقابل یکدیگر بالا ادامه می یابد تاثیر معماری کشورروسیه است که این نوع معماری از قبیل کاشیکاری و آئینه کاری و گچبری و ازاره بندی توام می گردد . و گوشه ای از معماری قاجار را شکل می دهد .

ایجاد زیر زمین ها با طراحهای زیبا و پوشش های ضربی – آجری – تهیه حوضخانه- متداول گشتن بادگیر در بنا جهت خنک کردن فضاها و احداث تالارهای بزرگ شاه نشین و غرفه ها و گوشوارها نمونه ای از بنا ها در کاشان می باشد .

بادگیرهای زمان قاجار در تهران – یزد – ابرقو – کاشان – سمنان مشاهده می شود که چطور در دوره قاجار ساختن بادگیر از صفویه اقتباس شده و تکامل پیدا کرده است .
در معماری کاخ سازی – ساختن بادگیر مزین به کاشیکاری وطلا در عمارات و آئینه کاری یک رکن از معماری اصیل ایرانی بوده است .

بناهای مسکونی دوره قاجاریه ، شامل اطاق مرکزی ، ایوان ، با ستون در جلوی ورودی و بعضا در قسمت ورودی خانه و اطاقهای کوچکتر واقع در اطراف اطاق مرکزی بصورت های ساده یا مفصل بنا به صنعت یا قوت مالی احداث شده متاسفانه به جهت استفاده از مصالح نامطلوب مانند چوب و خشت خام بناهای زیادی از دوره قاجاریه بجا نمانده است . چون فاقد استحکام بوده اند .

از نمونه بناهای باقی مانده می توان از بنای خانه بروجردی ها در کاشان – خانه آجری شیبانی در طبس دوره قاجاریه ، مسجد شاه تهران ، مسجد سید در زنجان و مدرسه سلطانی در کاشان نام برد .

علاوه بر معماری مذهبی که پیروی از صفویه بوده است معماری کاخ سازی و ساختمان مسکونی آمیزه ای از عوامل معماری ایرانی و اروپایی را در هم آمیخته است .
از دوره قاجار تیمچه های وسیع با پوشش ضربی مانند تیمچه حاجب الدوله صدراعظم – امین اقدس -علاءالدوله در تهران موجود است .

اما مشهور ترین و زیباترین آنها تیمچه امین الدوله در کاشان است در زمان شاه عباس اول در محل کاخ گلستان فعلی عمارتی چهارباغ و چنار احداث شده بود .
در زمان ناصرالدین شاه 1268 قسمت شرق باغ توسعه یافت و کاخهای دیگری در اطراف آن ساخته شد که باغ گلستان نامیده شده است
.
مجموعه بناهای کاخ گلستان شامل : – تالار موزه – سرسرای ورودی – تالار آئینه – تالار برلیان – تالار عاج بوده – تالار تاجگذاری (1296) تخت زرین جواهر نشان به نام تخت طاووس – عمارت شمس العماره در سال 1284 هجری قمری بسرپرستی معیر الممالک در ضلع شرقی باغ گلستان با سردر و نقش خورشید احداث شد . کلاه فرنگی بدستور فتحعلی شاه قاجار در سال 1231 هجری قمری تخت مرمر بزرگی ساخته شده که اکنون در وسط ایوان اصلی کاخ قرار دارد .

مسجد شاه با مسجد سلطانی از بناهای دوره فتحعلیشاه قاجار است که به سال 1240 بپایان رسید . در زمان ناصرالدین شاه در سال 1307 هجری قمری تعمیر گردید . دو مناره و سر در مسجد شاه تهران ( مسجد امام کنونی ) از آثار زمان ناصرالدین شاه قاجار است . نمونه ای از کاشیکاری های زیبا نمایان است و رنگهای زرد الهام گرفته از دوره صفویه است .

ما نمی توانیم اتصال یک دوره معماری را به یک دوره دیگر بصورت ریاضیات محاسبه نمائیم 12 بلکه اثرات هر دوره کم کم به صورت عناصری منفرد تبدیل به یک طرح و یک دوره می گردد . مثل پیدا شدن آهن و بتن که ناگهان درگاه پنجره ها را از حالت نیم دایره و قوس بصورت تخت تغییر داد.

در دوران حکومت قاجار اصالت و یکنواختی هنر ایرانی متزلزل شد و به دلیل عواملی چند نفوذ فرهنگ و هنرز اروپا در ایران گسترش یافت . این عوامل عبارتند از : احداث مدرسه دارالفنون و استخدام معلمان خارجی در این مدرسه و فرستادن دانشجویان ایرانی به کشور های خارجه جهت تحصیل ، مسافرت های متعدد پادشاهان این دوره به خصوص ناصرالدین شاه به اروپا ، وارد شدن صنعت چاپ به ایران ، چاپ اولین روزنامه ، ورود دستگاههای عکاسی و سینماتوگراف و . . . همگی باعث رشد تجدد و مدرنیزه شدن جامعه ایرانی شدند .

خصوصیات مهم معماری قاجار به طور خلاصه : درون گرا ، تزیینات داخلی زیاد ، معماری کارت پستالی ، ایجاد سرستون ها و ستون ها بر سر در ورودی ها و ایوان های بلند ، ایجاد پلکان در محور اصلی ، رعایت سلسله مراتب ، پنجره های ارسی 3 دری – 5 دری و 7 دری ،

سقف شیب دار شیروانی و خیمه ای ، شیشه های رنگی ، آیینه کاری و گچبری .
ایجاد میادین ارگ ، سبزه میدان ، میدان توپخانه ، میدان مشق ، عمارت کاخ وزارت امور خارجه ، شهربانی و وزارت جنگ ،
آثار مهم دوره قاجار : مسجد نبی قزوین ، مسجد امام سمنان ، مسجد امام تهران ، مسجد سید عزیزاله درمنطقه بازار تهران ، مسجد حاج رجبعلی در منطقه بازار تهران ، مدرسه و مسجد شهید مطهری ( سپهسالار ) ، خانه لاری ها در یزد ، امامزاده سید اسماعیل در تهران ، گنبد مشتاقیه در کرمان ، مدزسه ابراهیم خان در کرمان ، مسجد حاج علی آقا در کرمان .