معماری اسلامی
پاورپوینت شناختی بر گنبدها در معماری ایرانی اسلامی
گنبد چیست ؟
گنبد از چه قسمتهائی تشکیل شده است ؟
در چه مواردی از گنبد استفاده می شود ؟
ساخت گنبد در چه دورانی انجام گرفته است ؟
بررسی کاربرد گنبد ها در ظهور اولین گنبد چه کاربردی داشته و بعدها در مکانهای مختلف مثل مسجد ، بقاع متبرکه چگونه بکار گرفته شده است. مصالحی که در ساخت این عنصر بکار رفته مورد بررسی قرار می گیرد که به غیر از آجر چه مصالح دیگری در آن بکار رفته است. قسمتهای تشکیل دهنده گنبد که از گریو ، بشن ، چپیره ، گنبدخانه است بطور کامل شرح داده می شود.
تاریخ پیدایش گنبد که در چه دوران و در زمان حکومت چه کسانی صورت گرفته است.
هنر معماری ایرانی
معماری ایرانی در همه دوران از تأثیر گذارترین هنرهای سرزمینمان بوده است که در تمام این دوران هنر اسلامی خاک ایران را به سرزمین هنر تبدیل کرده است.
معماران ایران چه پیش از اسلام با تکنیک بالای خود و چه پس از اسلام با مفاهیم خاص زمین و آسمان را به هم گره زده اند. بناها و عناصر معماری متعددی در این جاودانگی ازلی و ماندگی ابدی دخیل بوده اند ، که یکی از این عناصری که در دوره پیش و پس از اسلام نقش چشمگیری داشته اند ، (گنبد) است.
سابقه تاریخی گنبد در ایران
پوشش گنبد در ایران پییشنه ای دیرینه دارد. کمبود چوب های استوار و کشیده که در حقیقت عنصر اصـلی پوشش تخت است، سبب شده است که پوشش سغ sagh و گنبد روایی پیدا کند و بخصوص در دهانه های وسیع ترجای پوشش تحت را بگیرد . قدیمی ترین شکل های منحنی در پوشش زیرین چغازنبیل متعلق به هزاره دوم دیده شده است.
تعریف هندسی گنبد
در تعریف هندسی ، گنبد مکان هندسی نقاطی است که از دوران چِفدی مشخص حول یک محور قائم به وجود می آید . اما در زبان معماری : گنبد پوششی است که بر روی زمینه ای گرد برپا شود .
گنبد از سه قسمت تشکیل شده است :
۱ـ گنبد خانه یعنی زمینه گنبد
۲ـ بَشن = هیکل یعنی قسمتی که روی زمینه ته رنگ به صورت مکعب بالا می آید و یک یا دو طرف آن باز است ( در گنبدهای قبل از اسلام هر چهار طرف به دهانه های باز منتهی می شد . )
۳ـ چپیره = جمع شده
رشد گنبد در دوران اشکانی و ساسانی :
در دوران اشکانی و سپس ساسانی، استفاده از تاق وگنبد رواج بیشتری پیدا کرد و ابداعات مهمی در این زمینه صورت گرفت. در کاخ فیروز آباد استان فارس، که ساخت آن را به اردشیر بابکان نسبت می دهند، سه تالار بزرگ با استفاده از گنبد ساخته شده اند که قطر دهانه هرکدام از این گنبدها کمی بیش از سیزده متر است. از دیگر نمونه های مهم گنبدهای ساسانی می توان از گنبد کاخ سروستان نام برد که مربوط به دوران بهرام گور پادشاه ساسانی است و از آن به عنوان قدیمی ترین گنبد آجری در ایران نام می برند. استفاده گسترده از فرم گنبد در ایران، باعث به وجود آمدن ابداعاتی شد که مورد استفاده معماران سایر نقاط دیگر جهان نیز قرار گرفت.
گنبد در معماری ایرانی:
معمولاً در نقشه هائی که پوشش به صورت گنبد طراحی می شود زمینه را به شکل مربع در نظر می گیرند تا به سادگی بتوان آنرا تبدیل به 8 و 16 و 32 و بالاخره دایره کرد .
گوشه سازی خود شامل دو بخش است :
1- اسکنج یا سِکُنج 2- ترمبه یعنی جمع شده اولین گوشه سازیها توسط چوب انجام شده و حتی خود گنبد هم با چوب اجرا گشته است . بهترین موارد مثال را در ابیانه می توان دید .
دراراک هم در کاروانسرای حاج علیقلی نمونه دیگریست . کاروانسرای کاشانی هم ( در اراک ) به هـمین طـریقه سـاخته شده است . طـرز اجـرا چنین بوده که چـوبها را در گوشـه های بـشن سوار می کردند و هـمین طور روی هم می چیدند تا مثل سبد جمع می شد و به صورت گنبد چوبی در می آمد .
ترمبه پتگونه یا پتکانه ( پتکانه صحیح تر است )
یکی از قدیمیترین ترمبه های پتکانه در بناهای دوازده امام یزد دیده می شود که توسط سرهنگان ابوجعفر کاکویه که شیعی مذهب بود ساخته شد کتیبه بنا ، نقاشی آنجا را پانزدهم رمضان 429 هجری معرفی می کند . لذا ساخت بنا قطعاً تاریخی متأخرتر دارد . در گنبد تاج الملک یا گنبد خاکی مسجد جامع اصفهان نیز ترمبه ها پتکانه هستند .
انواع گنبد :
گنبدهای یک پوسته
گنبد های دو پوسته پیوسته
گنبد های یک پوسته و دو پوسته با باریکه طاق
گنبدهای گسسته رک
گنبدهای گسسته با پوشش بیرونی نار
گنبدهای سه پوسته
کاسه گنبدگنبدهای ایران از دو پوسته ساخته شده است1ـ پوسته درونی2ـ پوسته بیرونیبه پوشش درونی (( آهیانه )) یا کُدُمبه گویند و پوشش بیرونی را (( خود )) می نامند بدیهی است که خود بر هم بر سه گونه است 1ـ صورتی از اجزا که دو پوسته کاملاً به هم پیوسته اند یعنی خود بلافاصله روی آهیانه قرار می گیرد و فقط نوک گنبد در خود تیزه پیدا می کند تا شیب گاهی برای راندن برف و باران و غیره داشته باشد .
-گنبدهای دوپوسته میان تهیدر این وضعیت آهیانه و خود تا ناحیه شکرگاه یعنی زاویه 5/22 درجه نسبت به سطح افقی کاملاً به هم پیوسته اند و از این قسمت به بعد دوپوسته تدریجاً از هم فاصله می گیرند و جدا از هم کار می کنند . . گنبد مسجد جامع اردستان ( 555 هجری ) یکی از قدیمیترین گنبدهای دوپوسته پیوسته میان تهی است . در گنبدهای پیوسته میان تهی اکر بین خود و آهیانه از ناحیه شکرگاه به بعد هیچ اتصالی نباشد چفد گنبد داخلی معمولاً خاگی و چفد گنبد بیرونی شبدری خواهد بود .
گنبدهای دوپوسته کاملا از هم گسسته یا گسیخت در چنین ترکیبی خود و آهیانه کاملاً از هم جدا هستند . از نمونه های اجرای خوب ، گنبد حضرت رضا ( ع ) و گنبد مسجد امام اصفهان است .
این فایل شامل ۵۲ اسلاید به صورت پاورپوینت میباشد.
دانلود مستقیم از سایت معماری بنا:
