معرفی معماری وهنر ایران در قرون اولیه پس از اسلام

معماری وهنر ایران پس از اسلام

قرون اولیه

پادشاهی ساسانیان در سال 642 میلادی ( 21 هجری قمری ) با حمله اعراب در هم شکست و ایران تحت سلطه مرکزی اسلامی یعنی بنی امیه قرار گرفت که مرکز خلافت آنها در دمشق بود .از قدیمی ترین بناهای مساجد ایران در قرن اول و دوم هجری می توان به تاریخانه دامغان (تصویر 19) ، مسجد فهرج و مسجد ساوه اشاره کرد .

معماری دوره آل بویه

آل بویه مردمی بودند که در اصل در سواحل جنوبی دریای خزر زندگی می کردند و دامنه نفوذ خود را به غرب و جنوب ایران گسترش دادند وحتی در سال 945 میلادی در پی تسخیر بغداد برآمدند و خلیفه عباسی به خاطر ترس و احتیاج به حمایت ایرانیان دست آنها را در قدرت و حکومت باز گذاشت . آل بویه بعد از بیرون راندن ترک ها از مغرب ایران به صورت حاکم مطلق درآمده و در حدود یک قرن به حکومت خود ادامه دادند .
یکی از زیباترین بناهایی که در زمان آل بویه ساخته شده است ، مسجد نایین می باشد .
گچبزی های این مسجد به وضوح از گچبری های سامره الهام گرفته است درب زیبای این مسجد دارای تزیین منبت کاری و منبر آن از چوب مربوط به قرن 7 هجری است .

معماری دوره سامانیان

سامانیان از خراسان یا به عبارتی از شرق ایران و غرب ترکستان طلوع کردند .
حکمرانان این سلسله ابتدا بخارا و بعد ها سمر قند ونیشابور را برای پایتختی و اقامت بر گزیدند .
دوره سامانی را به علت توجه به فرهنگ وادب ایران باستان دوران تجدید حیات فرهنگی ایران می دانند .
در این زمان ساخت بنا های آرامگاهی معمول گشت که معروف ترین آن بنای آرامگاه امیراسماعیل سامانی در بخارا می باشد . معماری در این دوره با تجربه و نبوغ در مورد آجرکاری همراه است . دیوارهای خارجی آرامگاه با طرح های آجری چنان تزیین شده
که از دور مانند سبد بافته شده به نظر می رسد . ساختمان مکعب شکل که از هر طرف درب های کوچک مدور آن را به داخل بقعه مربوط می سازد ، ساختمان آتشکده های ساسانی را به یاد می آورد .( تصویر 20)
از دیگر بناهای این دوره می توان به بنای هارونیه در طوس اشاره کرد که آرامگاهی با پلان هشت ضلعی است .
در مورد تزیینات معماری سامانی ، گچبری ها با روش سامره که روش رومی نیز نامیده می شود صورت گرفته و در مورد نقاشی دیواری نفوذ روش ترک ها مشهود است .

حکومت غزنویان

اواخر قرن دهم میلادی ( اوائل قرن پنجم هجری ) سلسله پادشاهی جدیدی در غزنه سرزمین افغانستان کنونی توسط سلطان سبکتکین پایه گذاری شد و در نتیجه قسمتی از هندوستان که شامل نواحی پنجاب و گجرات می شد ، تحت نفوذ اسلامی در آمد .

معماری دوره غزنویان

شروع احداث آرامگاهها به شکل برج که اولین آنها برج قابوس در گرگان می باشد . این برج قدیمی ترین برج آجری جهان می باشد که بر روی سر در آن تزیینات مختصری از مقرنس دیده می شود .( تصویر 21) مقرنس یکی از عناصر تزیینی معماری اسلامی است که زادگاه آن در ایران می باشد .
از دیگر آثار معماری این دوره : برج محمود و برج مسعود در شهر غزنه – مجموعه کاخ بزرگ لشکرک بازار در افغانستان که شامل کاخ شاهی ، حیاط بزرگ مرکزی ، مسجد ، بازار و ساختمان های خصوصی می باشد .-آرامگاه امیر ارسلان جاسب در سنگ بست خراسان با یک مناره .
تزیینات عمدتا گچبری و روی برج ها و دیواره بنا ها با کتیبه هایی به خط کوفی برجسته تزیین می شده است . ساختمان کاخ ها یادآور کاخ های عباسی در سامرا و اخیضر است.

شیوه معماری خراسانی :

این سبک هم زمان با ظهور دین اسلام در ایران از قرون اولیه صدر اسلام تا قرن جهارم هجری را دربرمی گیرد . خصوصیات آن عبارتند از : بناها ساده بدون تزیینات – ستون ها حجیم وکوتاه با سرستون های ساده – نور داخل بنا کم – رعایت تناسبات انسانی .