مقدمه معرفی مـعـمـا ری اسـلا مــی

مقدمه

مفهوم مکان و بنا در تفکر اسلامی

انسان موجودی است که نفس و جانش قبل از خلقت جسمش در دنیا وجود داشته است . انسان مسافری است که از نزد خدا آمده و دوباره به نزد خدا برمی گردد . عالم تاریخ و زمان و طبیعت جزیی از راه طولانی است و بقیه مسیر در خارج از دنیا اتفاق می افتد .

چون انسان قبل از این حیات در نزد خدا زندگی داشته عالم و بینا بر تمام کما لات و زیبایی ها بوده است ولی وقتی به این دنیا پا می گذارد در این زندگی دنیوی ، حجاب ها و پرده هایی ، آگاهی های ما را محدود می کنند .

در این دنیا انسان دارای سه مرحله زندگی است :
مرحله اول ( سر پناه سازی ) : انسان خودش در پایین ترین حد و معرض آزار و هجوم و تعرضات طبیعت است و انسان در این مرحله برای امان یافتن از این تعرضات دست به ساختن سر پناه می زند تا از این آسیب ها در امان بماند . حداقل و ساده ترین مواد را از خود طبیعت و به شکلی ابتدایی تقریبا به شکل یک حفره می سازد .
مرحله دوم ( ساختمان سازی ) : از طبیعت فرار نمی کند بلکه طبیعت را رام می کند و از آن بهره گیری می کند و نیاز هایش هم کمی بیشتر شده است .
نیاز های فراوان تری پیدا شده که باعث تقسیم شدن معماری و پیچیدگی آن می شود مانند ساختن انبار ، پذیرایی ، اتاق بچه و . . . ، تنظیم نور توسط پنجره ها ، سایبان ، ایوان ها و . . . در این مرحله بعضی از مصالح را از جاهای دیگر می آورد و مصالح مختلف را با همدیگر ترکیب می کند و مصالح جدید می سازد ، بیشتر مسئله رفاه برای انسان مطرح است و صورت های ساختمان سازی در تمدن ها و مناطق مختلف جهان متفاوت می شود و خصوصیات خاص محله ای به خود می گیرد .

مرحله اول و دوم به نیاز های جسمانی انسان توجه داشته است .
مرحله سوم : معماری از اینجا آغاز می شود . در اینجا به خصوصیات شخصیتی و روحی و درونی انسان برای ساختن بنای متعلق به او در نظر گرفته می شود معماری نوستالژیک است ( نوستالژی یعنی آرزومندی ) یعنی انسان متعالی و روحانی که می خواهد و آرزو دارد در روی زمین آسمانی زندگی کند مثلا حافظ انسانی است که جایگاهش آسمان بوده است و اگر چه در دنیای مادی دارای وضع مادی خوبی نبوده است ولی باید آرامگاهش طوری طراحی شود که در خور شان و مرتبه الهی او باشد .

آلوده شدن به چیزی

این بیگانه شدن انسان را با اصل خود عرفا تفسیر های گوناگون کرده اند . شیخ محمود شبستری می گفت : انسان باید از خودش بیگانه شود و خارج شود تابا حق و تعالی آشنا شود .

معمار مسلمان این نوستا لژی در او هست زیرا می داند انسان از کجا آمده است و متعلق به کدام اصل است لذا صورت معماری طوری می شود که ربطی به این دنیای زمینی ندارد و همه در جهت یاد آوری مسکن مالوف می باشد . علائم و صور و فرم های معماری اسلامی همه اشاره به عالم بالا و ربانی دارد و مشابهتی با حالت طبیعی و عالم مادی ندارد .

جلوی تمام مساجد قدیمی حوض بوده است . بعد رواق ، هشتی تاریک و بعد از دو طرف راههای موربی که ما را به گنبد خانه راهنمایی می کند تمام این عناصر از نظر فرهنگی با مناسک حج همخوانی دارد و به طور سمبلیک تمام مراسم حج طی می شود پیشخوان جلوی مسجد یاد آور صحرای عرفات حوض نمودی از غسل کردن برای شروع مناسک حج ، دو راه مورب به طرف فضای اصلی یادآوری سعی بین صفا و مروه است . نیمه تارک بودن هشتی برزخ و میانگی نور و ظلمت را می رساند و راه رسیدن به حقیقت از این عالم برزخ مستقیم نیست و از دو راه مورب که به نوعی می تواند به سیر و سلوک هم تفسیر شود می توان به حقیقت رسید . در درون مسجد گنبد مانند فضای لایتناهی آسمان بر روی ما احاطه دارد .

اولین چیزی که خداوند خلق کرد به اسماء مختلف گفته می شود مثل عقل اول ، نور اول و روح اول .

عقل اول به معنای جبرییل اولین مخلوق است و در گنبد نقطه مرکز که به آن خلقت اول برمی گردد دلالت بر احاطه علم و عقل خدا بر وجود ما دارد . نقوش دور گنبد که از مرکز شروع شده و کثرت می یابد تا دایره های بزرگ دلالت کنیم ناخود آگاه توجه مان به نقطه مرکزی و جاذبه تمام خطوط به طرف مرکز و وحدت اشکال جلب می شود .

توضیح درباره مقبره حافظ :

عدد8 دارای معنی و تفسیر است . عرش پروردگار 8 زاویه و 8 طرف دارد که خداوند در قیامت 8 فرشته عرش به معنای رحمت و رحمان و جایگاه خدای رحمان است .

حافظ با 8 ستون سمبلیک به معنای 8 فرشته در زیر عرش رحمت پروردگار خفته است .

هایدگر می گوید : معابد یونانی مقدس هستند زیرا خدایان در این معبد حضور دارند .گرداگرد این معبد عالمی از موجودات و مناسبت ها به وجود آمده است که همه بر روی این معبد تمرکز دارند و همه این موجودات به هر حال حس کرده اند که خداوند در اینجا حضور دارد .وقتی ما می گوییم هنر اسلامی یعنی هنری که نوعی خداوند در آن حضور می گویند باشدو مختص زمانی باشد که با ظهور دین اسلام همزمانی داشته باشد . بعضی می گویند خطاطی اولین هنری است که از بطن اسلام درآمده برخی دیگر معماری و بعضی دیگر موسیقی را اولین هنر می دانسته اند .

در مورد موسیقی گفته اند : که لذت موسیقی وقتی واقعی است که خاطره بانگ و ندای خداوند « الشت بربکم . . . » را در ذهن زنده می کند .

عده ای می گویند خط است : اولین چیزهایی که در اسلام به عمل آمد ثبت قرآن بود که حضرت علی ( ع ) زیبایی و قواعد خط و از جمله خط کوفی را وارد نوشتن قرآن کردند .
عده ای دیگر می گویند چون اولین اثری که پیامبر ساخت مسجد بود پس معماری اولین اثر هنر اسلام است .
و در میان تمام این نظرات چیزی که قرین به یقین است تقدم موسیقی است که یادآور صوت و وحی های خداوندی است .
هنر زمانی هنر قدسی است که هنرمند آن دارای فضائل و ویژگی های خاصی باشد که هر کسی نمی تواند دارای این کمالات و فضائل باشد . هنری ، هنر مقدس است که برای خدا بوده باشد .