معرفی مقاله کامل معماری مصر
بیش از دوهزار سال پیش ، هرودوت در ستایش از مصر نوشت :” درباره سرزمین مصر توضیحاتم را مفصل تر خواهم کرد زیرا هیچ کشوری نیست که اینهمه عجایب داشته باشد و هیچ کشوری نیست که آثاری به این کثرت داشته با شد که اندر وصف نیایند ” و دربخشی دیگر می گوید که مصریان به حد افراط و بیشتر از هرنژاد دیگری مذهبی اند.
رود نیل ، این طولانی ترین رود جهان معرف فرهنگ هایی بوده است که وجودش مایه حیات آنان شده بود .
دردوره پیش از پیدایش سلسله ها و روزگار فراعنه ، رود نیل بستر و حوزه ای پهناورتر از امروز داشته است . مصر سرزمین مرداب ها بود و آنچه امروزه یک دره خشک بیابانی است روزگاری سرزمینی سبز و پردرخت و مناسب برای پرورش دام بود . لیکن پیش از آنکه اجتماعاتی بتوانند درسواحل نیل اسکان یابند ، طغیان های سالانه آن می بایست مهار می شدند . این کار با ساختن چندین سد عملی شد و کاردستجمعی مردم دراجرای آن زیر بنای رشد تمدن مصری را فراهم آورد.
تاریخ علمی یا باستان شناسی علمی ، زمانی آغاز شد که اروپای نوین در اواخر قرن هجدهم میلادی مصر را از نو کشف کرد . کشف لوح روزتای مصر و رمز گشایی خط هیروگلیف توسط زبان شناس فرانسوی ، ژان فرانسوا شامپولیون ، امکانات وسیع و دیدگاه جدیدی را در بازشناخت تمدن کهن مصر دراختیار باستان شناسان قرارداد.
مصریان معتقد بودند که از نخستین لحظه تولد آدمی ، یک خود دیگر به نام “کا” اورا همراهی می کند که به محض مردن جسم فانی ، کا می تواند وارد جسد شود وبه زندگی خود ادامه دهد .
مصری ها امیدوار بودند و انتظار داشتند که پیکره ها و وسایلی که در درون مقابر گردآوری و آماده می کردند ، جاودانگی شخص متوفی را تضمین کند ، لیکن تقریبا از همان نخستین لحظه تدفین باشکوه ، غارت تمام و کمال مقبره ها به حرفه ای سودمند تبدیل می شد . دراین میان تنها یکی از مقبره های پادشاهان دست نخورده ماند و آن مقبره توت آنخ آمون از سلسله هجدهم است . کشف این مقبره درسال ۱۹۲۴ شکوه درونی مقبره یک فرعون را به جهانیان نشان داد.
پادشاهی کهن
در طراحی مقبره مصری ، این نماد خانه ابدی و خاموش مردگان از اصول ماندگاری ونظم مشا بهی پیروی شده است . در حدود سه هزار سال قبل از میلاد مسیح مصر علیا و سفلی توسط فرعونی به نام نارمر با هم متحد شدند ، پس از این دوره است که معماری مقابر به شکل مصطبه آغاز می گردد. این مقبره ها معمولأ به شکل سکویی بلند ومستطیل شکل با دیواره های پرشیب و مفروش از سنگ یا آجر برروی محوطه تدفین ساخته می شده اند. محوطه تدفین درعمق زیادی درزیر زمین قرارداشت و به وسیله هواکش به سکوی بلند متصل می شده است .(تصویر۶)
در حدود سال ۲۷۵۰ ق .م . هرم پله دار پادشاه زوسر از سلسله سوم در سقاره یا گورستان باستانی ( شهر مردگان ) ممفیس بر پا داشته شد . این هرم از کهن ترین بنای سنگی مصر است ، نخستین مقبره عظیم پادشاهی بود هرم زوسر برخلاف زیگورات ها یک مقبره است نه یک معبد ، و ارتفاعش از بنا های شهر مردگانی که اطرافش ترتیب یاقته ، بلندتر است .مقبره زوسر علاوه بر محفوظ نگهداشتن جسد مومیایی پادشاه به نوعی تجسم قدرت و صلابت پادشاهی نیز بود .(تصویر۷) حیاط بزرک و مجموعه مهتابی های این بنا اثر ایمحوتپ معمار مصری می باشد . ایمحوتپ نخستین هنرمندی است که نامش در تاریخ مدون آمده است .او وزیر اعظم پادشاه زوسر وبه عنوان معماری ماهر ،انسانی فرهیخته و حکیم در تاریخ مصر جاودانه شده است .
در جیزه ، غرب قاهره امروزی ، سه هرم از فراعنه سلسله چهارم – خوفو( خئوپس یونانی) ،خفرع (خفرن یونانی ) ، و منکورع (موکرینوس یونانی ) و جود دارد . اهرام جیزه ، نقطه اوجی در تکامل آن شیوه معماری است که با ساختن مصطبه ها آغاز شد.(تصویر۸) .بزرگترین اهرام هرم خوفو است که در وصف شکوهش همین بس که بدانیم طول ضلع قاعده این هرم ۲۲۷ متر – طول هریالش ۲۱۷ متر وقاعده اش بیش از ۵ هکتار زمین را دربرگرفته است ارتفاع کنونی هرم خوفو ۱۳۸ متر است .
تصویر ۶ – نمایی از چند مصطبه
مطابق نظر فلیندرز پتری ، این هرم از حدود ۲ میلیون و۳۰۰ هزار قطعه سنگ ساخته شده است که با این مقدار سنگ می توان دیواری کوتاه به گرد سراسر کشور فرانسه کنونی کشید .
در کنار راه خاکریز و مشرف برمعبد خفرع ، مجسمه ابوالهول بزرگ قرار دارد که به نشانه بزرگداشت فرغون از یک صخره طبیعی تراشیده شده بود . از لحاظ اندازه ، مجسمه ابوالهول در پیکرتراشی جهان باستان نظیر ندارد .
تصویر۷ – هرم زوسر
تصویر۸ – اهرام جیزه
تصویر۹ – مقطع هرم خوفو
پادشاهی میانه
دراین دوره از تاریخ مصر که از سال ۲۳۰۰ ق.م آغاز گردید ، صاحبان مزارع و ثروتمندان با قدرت فراعنه مبارزه نمودند و سرانجام آرامش و اتحاد توسط منتو حوتپ یکی از پادشاهان این دوره استقرار یافت.
مقبره های تخته سنگی دوره پادشاهی میانه ، در بیشتر موارد جانشین مقبره های هرمی متعلق به پادشاهی کهن شدند .این مقابر که درجلویشان یک سرسرای ستون دار کوتاه قرار می گرفت واحدهای بنیادی معماری مصر محسوب می شدند و شامل این بخش ها بودند : دهلیز – تالار ستون دار – اتاقک مقدس.
از مهمترین و مشخص کننده ترین بازمانده های مربوط به دوره پادشاهی میانه می توان از مقابر تخته سنگی در بنی حسن نام برد . همچنین یکی از سالم مانده ترین مقابرمزبور مقبره خنوم حوتپ است که به ارتفاع ۶ متردر دیر البحری ساخته شده است . این مجموعه دردامنه کوه ساخته شده و ترکیب موفق و زیبایی را با طبیعت اطراف بوجود آورده است .
محل دفن فرعون درخارج از مجموعه دردل کوه جای داده شده بود . این معبد ترکیبی از عظمت اهرام دوره پیشین و تالار های ستون دار چند طبقه است . (تصویر۱۰)
تصویر ۱۰ – مقابر صخره ای بنی حسن
تصویر ۱۱– نقشه کف و مقطع یک آرامگاه صخره ای
پادشاهی جدید
هنر پادشاهی جدید شامل انواع گوناگون شیوه ها و خصوصیات بود . از محافظه کاری خشک و یخ زده گرفته تا نوآوری خیره کننده و از عظمت طلبی جسیم و ستمگرانه گرفته تا تزیینات ظریف و ماهرانه . شاید به همین دلیل تحلیل و ذکر نمونه از چنین تنوع و اختلاط هنر ها کار مشکلی می نماید .
از معماری این دوره آثار بسیاری بجا مانده است . اگر عظیم ترین و با شکوه ترین یادمانهای پادشاهی کهن را هرم های آن بدانیم ، در دوره پادشاهی جدید ، معابد با شکوه به چنان مقامی می رسند .اشراف و پادشاهان به پیروی از سنت پادشاهی میانه ، مرقد ها یا اتاقکهای تدفین خویش را از دل صخره های غرب نیل می تراشیدند و درمی آوردند .در دره شاهان ، مقبره ها را از دل تخته سنگها می تراشیدند ، و راه رسیدن به آنها دالان های درازی است به طول ۱۵۰۰ متر که محل مقبره را تا دامنه کوه می رساند .
باشکوه ترین مرقد یا معبد مردگان سلطنتی ، مرقد ملکه حتشب سوت در دیر البحری در حدود ۱۵۰۰ ق. م ساخته شد . (تصویر۱۲)دراین بنا از سطح کف دره تا سه طبقه ستون دار با خرپشته های اتصالی ازپایین به بالا قد برافراشته است . سنگ های دراز عمودی و افقی ستون بندی ها و توالی رنگ سیاه و سفید یا روشن و تاریک با رعایت تقارن ، الگوی صخره ای پرتگاهی محیط بیرونی را تکرار می کند. تقریبا نزدیک به ۲۰۰ پیکره نقش برجسته درارتباط با معماری این بنا ساخته شده بودند.
تصویر۱۲ – مقبره ملکه حتشپ سوت – ۱۵۰۰ق.م
معبد تخته سنگی غول آسای رامسس دوم آخرین فرعون بزرگ مصر در ابوسمبل بر ساحل چپ رود نیل ساخته شد . درنمای معبد چهار تندیس عظیم الجثه شبیه سازی شده از رامسس قراردارد . (تصویر۱۳) بزرگی مقیاس ها در داخل معبد نیز به اجرا درآمده است . پیکره ها ی غول آسای پادشاه که به قالب ستون تراشیده شده اند . دردوسوی دالان باریک معبد روبروی یکدیگر ایستاده اند .(تصویر۱۴) ستون ها از دل صخره های موجود تراشیده شده اند و هیچ نقشی در تحمل فشار سقف ندارند . ( اولین یار استفاده از کاریاتید دراین بنا است . کاریاتید به ستون هایی گفته می شود که مانند پیکره انسان ساخته می شوند.) درسال ۱۹۶۸ ، کل بنای معبد برای آنکه زیر آب دریاچه سد جدیدالاحداث آسوان نرود ، به نقطه ای دیگر انتقال داده شد .
تصویر ۱۳ – تندیس های سردر معبد رامسس
تصویر ۱۴ – کاریاتیدها – داخل معبد رامسس
مصریان باستان گذشته از معبد مردگان ، بنا های عظیم دیگری بودند که برای ستایش از یک یا چند خدا ساخته می شدند و غالبا شاهان یکی پس از دیگری بخشهای تازه ای بر آنها می افزوده اند و ابعادی غول اسا به آنها می دادند ، مانند آنچه در معابد کرنک و الاقصر دیده می شود .
معبد الاقصر : آمحوتپ سوم در سال ۱۳۹۰ شروع به ساختن این معبد در تب درآن سوی رود نیل کرد . نقشه آن نمونه کاملی است از پلان عمومی معابد مصری که پس از آن به وجود آمد. (تصویر۱۵)
تصویر ۱۵- نقشه ساختمانی یک معبد سردر دار مصری
معبد کرنک :
یکی از بزرگترین معبدهای سردر دار مصری معبد کرنک است . این بنا با داشتن حجمی بزرگ و تالار های ستون دار و حیاط های رواق دار بزرگش بسیار قابل توجه است . ستون های این بنا با تزیینات فراوانی پوشانده شده است و این بدان سبب است که مصریان می خواستند از نقش کارکردی ستون بکاهند و برجنبه زینتی آن تاکید کنند .
مصری ها از سیمان استفاده نمی کردند برای برپا نگهداشتن ستونها ، آنها را بزرگ می گرفتند تا وزن شان بیشتر شود .در اکثر اینگونه تالارهای ستوندار ، ردیف ستونهای میانی از ردیف ستونهای کناری بلندتر بود و در نتیجه سقف تالاررادر بخش مرکزی بلندتر می کرد و در آنجا یک ردیف پنجره زیر سقفی تعبیه می شد .( تصویر ۱۶ ) دریچه های این ردیف پنجره زیر سقفی راهی برای تابیدن نور به داخل بنا می شدند .این شیوه ساختمان سازی ، در نخستین سالهای پادشاهی کهن در معبد دره ای هرم خفرع ظاهر می شود .این ردیف پنجره زیر سقفی که ظاهرا اختراع مصریان است ، تا روزگاز ما به عنوان یکی از عناصر مهم معماری به حیات خود ادامه داده است و به ویژه در طراحی کلیساهای سده های میانه اهمیت داشت .
تصویر۱۶- مدل تالار ستون دار – کرنک ۱۳۰۰ ق.م
نکات مهم :
• بیش از دو هزار سال قبل ، هرودت درباره مصر نوشت : آنان ( مصریان ) به حد افراط ، و بسی بیشتر از هر نژاد نوع بشر ، مذهبی اند .
• مقبره مصری ، مصطبه ( به معنای سکو ) ساختمان چهار گوشه ای از آجر یا سنگ با دیواره هایی پر شیب است که بر روی مقبره ای زیرزمینی که به وسیله هواکشی باخارج ارتباط پیدا میکرد ساخته می شد .
• در حدود سال ۲۷۵۰ ق. م هرم پله دار پادشاه زوسر از سلسله سوم در سقاره یا گورستان باستانی ممفیس ( شهر مردگان ) برپا داشته است .
• هرم پله دار پادشاه زوسر برخلاف زیگورات ها یک مقبره است نه یک معبد.
• هرم پله دار پادشاه زوسر کهن ترین بنای سنگی مصر است و ارتفاعش از بنا های شهر مردگانی که پیرامونش ترتیب یافته ، بلندتر است .
• د ر جیزه ، غرب قاهره امروزی ، سه هرم وجود دارد نام آنها منکورع ( حدود ۲۵۷۵ ق. م ) ، خفرع (حدود ۲۶۰۰ ق. م ) و خوفو( ۲۶۵۰ ق.م ) می باشد .
• از لحاظ اندازه ، مجسمه ابوالهول در پیکر تراشی جهان باستان همتا ندارد .
• یکی از سالم مانده ترین مقابر تخته سنگی مربوط به دوره پادشاهی میانه مقبره خنوم حوتپ است که حدود ۱۸۰۰ ق. م ساخته شده است.
• باشکوه ترین مرقد یا معبد مردگان سلطنتی از این میان مرقد ملکه حتشپ سوت بود که حدود ۱۵۰۰ ق. م بنا شد .
• هرم پله دار پادشاه زوسر در سقاره ، از کهن ترین بنا های سنگی مصر است .
• مهم ترین نکته در نقش برجسته های مصری ، مسئله تنوع در رنگ بود .
• مجموعه معابد عظیم « کرنک » به تمدن مصر مربوط می شود .
• رعایت سلسله مراتب ، ویژگی معابد مصری می باشد .
• معماری مصر با ساختن مقبره و پرستشگاه عجین بوده است و در دوره های نخستین بنا های مقبره ای از خشت خام و حتی از نی استفاده می شد .
• حدود سه هزار سال ق .م مصر سفلی و علیا با هم متحد شدند و اولین سلسله با یک سیاست واحد ، ترکیبی از دو فرهنگ را به مورد اجرا درآوردند ، پس از گذشت این دوره است که به تدریج معماری مقبره ای یا « مصطبه »آغاز شد .
• درابتدا مصطبه ها با شکلی ساده و فوق العاده ایستا وپایدار به وجود آمد .
• بعد از مصطبه ، هرم پله دار نوع دوم مقابرمصری محسوب می گردد .
• در حدود ۲۶۵۰ ق . م نوع دوم مقابر مصری ( هرم پله دار زوسر ) پا به عرصه وجود نهاد .
• معبد زوسر حد واسط مصطبه و هرم های معمولی است .
• هرم زوسر برخلاف زیگورات های بین النهرین نه یک معبد ، بلکه بیشتر یک مقبره است .
• ا یمحوتپ معاون اول یا وزیر اعظم فرعون زوسر بود . این معمار خلاق مصری معماری سنگی را جانشین ساختار چوب و بوریا کرد .
• اهرام مصر در واقع نقطه اوجی در تکامل آن شیوه معماری است که با مصطبه آغاز شده بود .
• از بنا های دوره میانه می توان به معبد و مقبره « منتوحتب » در دیری البحری که حدود ۱۵۰۰ ق . م بنا شده اشاره کرد .
• آرامگاه ملکه حتشب سوت در مصر قرار دارد .
• هنر مصر را در عهد کهن می توان اجمالا با صفات « دینی » ، « ابدیت گرا » ، « کاهنی » و « ایستا » توصیف نمود .
• اهرام مصر در واقع نقطه اوجی در تکامل آن شیوه معماری است که با مصطبه آغاز شده بود .
