بنا به ضوابط هر طرح عمرانی بزرگی در تهران باید به تصویب مراجعی چون شورای ترافیک استان، شورای عالی ترافیک کشور، کمیسیون ماده ۵ و یا شورای عالی شهرسازی و معماری برسد. اما متأسفانه تا به امروز شهرداری تهران هیچ سندی دالِ بر تصویب مطالعات پشتیبان طرح احداث پروژه طبقه دوم بزرگراه صدر ارائه نکرده است.
معماری نیوز – مرجان نمازی: طبقه دوم بزرگراه صدر، نخستین پل تک‌پایه طبقاتی کشور است که با حدود ۲۰ متر عرض، از تقاطع بزرگراه مدرس و بعد از تونل نیایش تا تقاطع بزرگراه امام علی ۶ کیلومتر طول دارد. البته با احتساب پل‌های جهتی و متصل‌کننده طبقه فوقانی به تراز صفر بزرگراه صدر، طول این طبقه دوم به ۱۹ کیلومتر می‌رسد.
اجرای این طرح از اوایل سال ۹۰ آغاز شده و در آذر ماه سال ۹۲ به پایان رسیده است. هزینه ساخت این پل عظیم، مانند هزینه بسیاری دیگر از پروژه‌های عمرانی شهری، به طور دقیق مشخص نیست و در این مورد رقم‌های مختلفی به گوش می‌رسد که اختلاف فاحشی دارند و به گفته محمد حقانی، عضو شورای شهر تهران در گفتگو با ایلنا از ۷۵۰ میلیون تومان شروع می‌شود و تا ۷ هزار میلیارد تومان می‌رسد که رقم‌هایی قابل توجه‌اند.
بر همین مبنا می‌پذیریم که پروژه بزرگراه طبقاتی صدر، یک پروژه عمرانی بزرگ در دل پایتخت است که شهرداری تهران، اصطلاحاً با روحیه جهادی خود توانسته است آن را سریع و بدون اتلاف وقت به بهره‌برداری برساند.
بنا به ضوابط هر طرح عمرانی بزرگی در تهران باید به تصویب مراجعی چون شورای ترافیک استان، شورای عالی ترافیک کشور، کمیسیون ماده ۵ و یا شورای عالی شهرسازی و معماری برسد. اما متأسفانه تا به امروز شهرداری تهران هیچ سندی دالِ بر تصویب مطالعات پشتیبان طرح احداث پروژه طبقه دوم بزرگراه صدر ارائه نکرده است.
با این حال فرض می‌گیریم ادعای شهرداری و معاونان آن درست است و دست کم بنا به قواعد منطقی و اصول مدیریتی، طرح احداث طبقه دوم بزرگراه صدر نیز مانند هر طرح عمرانی بزرگی بر پایه مطالعات جامع و برنامه‌ریزی‌های دقیقی استوار بوده است اما احتمالاً به دلایلی خاص شهرداری از تصویب آن باز مانده یا از انتشار آن خودداری می‌کند.
با قبول این فرض و با در نظر داشتن آن قواعد و اصول، در ادامه سعی داریم دقیق‌تر بررسی کنیم که مطالعات و کارشناسی‌های احتمالی این پروژه باتوجه به ابعاد مختلف آن از جمله ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و فنی چه توضیحی برای دو محور اصلی و عمده زیر دارند:
۱) چرایی طرح دو طبقه کردن بزرگراه صدر و توجیه همه جانبه این پروژه به عنوان بهترین راه برای پاسخ به این چرایی
۲) چگونگی اجرای طرح هم به لحاظ فنی، هم به لحاظ تأمین بودجه.
چگونگی اجرای طرح طبقه دوم بزرگراه صدر؟
طرح احداث این بزرگراه، اجرا شده و اکنون مورد بهره‌برداری قرار گرفته است، پس به هر حال طرح مذکور، نقشه‌ای برای چگونگی پیاده‌سازی‌اش به لحاظ موضوعات فنی-مهندسی سازه داشته است. پل طبقاتی صدر از این لحاظ و از نظر کیفیت ساخت مورد تأیید بسیاری از کارشناسان این حوزه است. بنابراین به نظر می‌رسد اجرای سریع و جهادی این پروژه، بر پایه مطالعات فنی خوبی بنا شده و از مشکلات پروژه‌ای مانند تونل توحید مبرا باشد و امیدواریم این سازه نیز دچار فرسودگی سریع نشود.
اما مانند بسیاری دیگر از طرح‌های عمرانی شهری، در مورد چگونگی تأمین مالی و اعتباری اجرای این پروژه از سوی شهرداری در مقابل پیمانکاران و مجریان آن، حرف و حدیث فراوانی وجود دارد که به ویژه حول واگذاری یا تهاتر زمین‌های متعلق به این نهاد عمومی، فروش تراکم و تغییر کاربری‌های غیرقانونی مطرح می‌شود.
متأسفانه در مورد این پروژه نیز پیگیری‌های هیچ فرد یا نهادی، از جمله شورای شهر تهران هنوز به نتیجه نرسیده و مشخص نشده است که اولاً این طرح چه مقدار به لحاظ مالی هزینه داشته است، ثانیاً شهرداری چطور این هزینه را تأمین کرده است. بنابراین چگونگی پیاده‌سازی طرح مذکور به لحاظ هزینه‌های اقتصادی و تأمین آن‌ها یا واقعاً بدون پشتوانه مطالعات دقیق و مشخص صورت گرفته یا اینکه این مطالعات انجام شده است اما بنا به همان دلایل ناگفته و نامشخص در مورد پنهان ماندن یا عدم تصویب کل مطالعات این پروژه، از افکار عمومی و نهادهای بالادستیِ پرسشگر از جمله شورای شهر و شورای عالی معماری و شهرسازی مخفی نگه داشته می‌شود.
چرایی اجرای طرح طبقه دوم بزرگراه صدر؟
اما مهم‌تر و اولی‌تر از مطالعات در مورد چگونگی اجرای یک پروژه، مطالعه و پژوهش در مورد چرایی انجام آن است. روزنامه همشهری که صاحب امتیاز آن شهرداری است و به یکی از رسانه‌های اصلی این نهاد معروف است، در تاریخ ۶ آذر ۹۲ و بعد از افتتاح طبقه دوم بزرگراه صدر نوشت بعد از توسعه جمعیتی در شرق و شمال شرق تهران و به دلیل تراکم شدید رفت‌وآمد و ترافیک در این منطقه و ضعف مسیرهایی که این منطقه و مرکز و غرب شهر را به هم متصل می‌کرد، ساخت بزرگراه صدر ضروری شد. در ادامه این یادداشت آمده است هدف از طرح طبقاتی این بزرگراه نیز «افزایش ظرفیت ترافیکی بزرگراه صدر از طریق انتقال بخشی از ترافیک آن به طبقه فوقانی است».
همچنین در تاریخ ۷ دی ۹۴، شهرداری تهران در واکنش به یادداشت معماری‌نیوز با عنوان «آیا ساخت پل صدر به نفع شهر تهران و مردم بود؟» جوابیه‌ای نوشت و «برای آن دسته از صاحب‌نظران و اهل فن که به زعم نویسنده یادداشت فوق، هنوز ضرورت واقعی احداث بزرگراه طبقاتی صدر را درک نکرده‌اند»، به «زبان ساده» توضیح داد که «از زمانی که احداث تونل نیایش با هدف تکمیل یکی از مهم‌ترین حلقه‌های بزرگراهی شهر تهران در دستور کار قرار گرفت، پیش‌بینی شد که بزرگراه صدر پس از احداث تونل، با بار ترافیکی اضافه‌ای روبرو شود که خارج از توان و ظرفیت آن باشد. از این رو طرح افزایش ظرفیت بزرگراه صدر به نحوی که بتواند تحمل بار اضافی ترافیک ناشی از احداث تونل نیایش را نیز داشته و نقش موثری در بهبود عملکرد ترافیکی کل سیستم بزرگراهی تهران ایفا کند، تعریف و اجرا شد».
بنابراین پاسخ شهرداری به چرایی طرح بزرگراه طبقاتی صدر صرفاً این است که این پروژه می‌تواند بار ترافیکی تراز صفر بزرگراه صدر را کاهش دهد و عبور و مرور خودروها در کل سیستم بزرگراه‌های شهر را تسهیل کند. اما آیا این دلیل برای توجیه یک طرح عمرانی بزرگ و پرهزینه در دل پایتخت کشور کافی است؟ آیا در مطالعات احتمالی پیش از اجرا، به پیامدهای خواسته یا ناخواسته، تبعات قطعی یا احتمالی اجرای این پروژه اشاره‌ای شده است؟ به ویژه در مورد تعارض پیامدها با هدف تعیین شده یا پیشی گرفتن هزینه‌های طرح نسبت به فواید و مزیت‌های آن آیا مطالعه شده است؟ آیا اساساً برای حل مسئله بار ترافیک شدید این منطقه راه‌های دیگری نیز مطرح شده که با رد و منتفی شدن آن‌ها، این پروژه به عنوان بهترین راه توجیه شده باشد؟ این‌ها پرسش‌هایی است که شهردار و معاونانش باید برای آن‌ها پاسخ‌هایی دقیق و مستند ارائه کنند و بگویند این‌ها چه جایگاهی در مطالعات پشتیبان طرح داشته است، نه اینکه مدام با سفسطه و مغلطه کردن، بی‌نتیجه دور موضوع بچرخند و از شفاف‌سازی طفره بروند.
یک شکست تکراری!
از آذر سال ۹۲ و بعد از آغاز بهره‌برداری از پروژه طبقه دوم بزرگراه صدر شهروندان، چه کسانی که از طبقه دوم این بزرگراه رفت و آمد دارند، چه کسانی که محل زندگی یا کارشان در حاشیه این بزرگراه قرار دارد، با نتایج پروژه مذکور مواجه شده‌اند و در واقع شبانه‌روز با تبعات آن درگیرند.
آن‌ها بهتر از هر کارشناس و مدیر و مسئولی می‌توانند در مورد این طرح قضاوت و تأیید کنند که نه تنها از حجم ترافیک طبقه اول این اتوبان چندان که باید کاسته نشده، بلکه همچنین ترافیک پرحجم و اصطلاحاً بلوکه شده‌ی طبقه دوم آن نیز به معضلات ترافیکی منطقه افزوده شده است، سفر درون‌شهری از این مسیر نه به لحاظ زمانی کوتاه‌تر شده و نه به لحاظ اقتصادی در هزینه‌های ناشی از مصرف سوخت کاهش محسوسی ایجاد کرده است، انواع آلودگی‌ها چه آلودگی هوا و صوتی ناشی از افزایش تعداد خودروهای در حال تردد یا مانده در ترافیک، چه آلودگی بصری ناشی از ساخت اتوبانی عظیم و همواره پُر از خودرو به فاصله تنها چند متر از ساختمان‌های اطراف در این منطقه بیداد می‌کند…
افزودن موارد بیشتری به این لیست که دالِ بر تبعات منفی احداث طبقه دوم بزرگراه صدر باشد کار سختی نیست، همانطور که هیچ کدام از آن‌ها امری جدید و غیر قابل انتظاری نیست چرا که اساساً در بسیاری از پروژه‌های کوچک و بزرگ شهرداری رویکرد خودرو-محور و بی‌توجهی به حیات عمومی شهروندان و محیط زیست کاملاً غالب و مسلط است. بنابراین به نظر می‌رسد ذکر مجدد این موارد، برای شهرداری تهران تکرار مکررات و در کل بی‌اهمیت است و خللی در منطق آن و عملکردش ایجاد نمی‌کند. با این حال ذکر همین نکته که ترافیک منطقه نه تنها حل نشده که می‌توان گفت بدتر هم شده است، نشان می‌دهد که شهرداری تهران در این پروژه نتوانسته است حتی هدفی را محقق کند که ادعا دارد پروژه مذکور به خاطر آن طراحی و اجرا شده است.
بنابراین پروژه طبقه دوم اتوبان صدر به نوعی شکست خورده است. این یک شکست تکراری است که در واقع هم نشان دهنده این است که شهرداری بار دیگر اشتباهات خود را تکرار کرده و از تجربیات پر هزینه‌اش برای شهروندان و شهر تهران درس نگرفته است، هم مُهر تأییدی بر این ادعا می‌زند که پروژه طبقه دوم صدر، طرحی «کاشناسی‌نشده» است و شهرداری آن را بدون مطالعه و پژوهشِ کافی و لازم اجرا کرده است!
