بناهای تاریخی
مقاله معماری اتروسک و امپراتوری روم باستان+تست های کنکوری
مقدمه معماری اتروسک و امپراتوری روم باستان
هنر اتروسک عمدتأ درسده های هفتم و هشتم ق.م ودرپی مهاجرت و اقامت یونانیان درایتالیای جنوبی شکل گرفت و تکامل یافت . اتروسک ها با سرمشق قرار دادن شهرهای کوچ نشین یونانی ، از زندگی در روستاها دست برداشتند و به تمدن شهری روی آوردند و در شهرهای مستحکمی برفراز تپه ها اسکان یافتند .اینان در سده ششم پیش از میلاد بیشتر نواحی شمالی و مرکزی ایتالیا را از دژهای نیرومندی چون تارکوینی ، چروتری ، پروسیا ( پروجای امروزی)و… در زیر فرمان خود داشتند . هنر اتروسک یا اتروریایی و هنر رومی را مانند هر هنر دیگر ، باید همچون آمیزه ای از تأثیرات برخاسته از منابع بیرونی و عناصری از خود این سرزمین در نظر گرفت . هنر رومی ، وارث بلافصل تمام فرهنگ های پیشین حوزه مدیترانه و ترکیبی از هنر های روزگار باستان بود . رم نیز نقش بزرگی در انتقال تمدن به اروپای غربی داشت . به همین دلیل در دوره های بعد، هنر روم نمادی از هنر روزگار باستان به شمار می رفت . لازم است قبل از شروع بحث در مورد معماری روم با اساس و خصوصیات کلی معماری اتروسک آشنا شویم .
خصوصیات کلی معماری اتروسک :
• فرم ساختمان مستطیل شکل ساده ای با سقف شیب دار تدریجی تکامل یافت ودردهلیزهای سرگشاده خانه های پومپئی وهرکولانئوم به اوج تکامل رسید.
• معبد اتروسک ها ( تصویر ۳۴) بر پایه ای بلند به نام پودیوم قرار داشت ، فقط از یک طرف پله می خورد .
• دربیشتر موارد از چوب وخشت به روش تیرهای عمودی وافقی ساخته می شد .
• روبنای چوبی باتزیینات نقش برجسته ازگل پخته
• تزیینات زیاد درسردر ورودی
• خطوط منحنی نرم و فرم های سیال نشانه زندگی پرنشاط ورقص درتزیینات دیواری اتروسک ها
• نکروپولیس: شهرهایی که اتروسک ها برای مردگان می ساختند . (تصویر ۳۵)
• مفبره صخره ای جروتری متعلق به قرن سوم ق . م یکی از نمونه های بارز معماری اتروسک می باشد .( تصویر ۳۶)
• اجزای ساختمانی معبد فورتا ناویریلس که در اواخر قرن دوم ق. م در شهر رم ساخته شده ترکیبی از عناصر هنر معماری اتروسک ویونانی است .
• تاثیر معماری اتروسکی برمعماری رومی با توجه به آثار اندکی که از اتروسک ها باقی مانده ، قابل توجه است .
• معبد موضوع خاصی برای معماران رومی نبود ، بلکه موضوع اصلی کارهای ایشان در ساختن ساختمان ها و ابنیه بزرگ و عمومی خلاصه می شد .
• اتروسک ها گورستان های خویش را در نقطه ای خارج از شهر هایشان . می ساختند .
• در بخش شمالی اترویا مقابر را در سطح زمین می ساختند ولی در جنوب ، در جاهایی که توفای خاک باعث آسانی حفازی می شد ، مقابر را در دل کوه می کندند .
• رایج ترین نوع مقبره اتروسک ها تومولوس یا ساختمان مدوری است که بخش بسیار اندکش خاکبرداری شده و سپس با خاک پوشانده شده است .
• این مقبره ( تومولوس ) بیشتر در چروتری ساخته شده است ونظر به شکل گنبدوارش ، دنباله روی از یک سنت باستانی برخاسته از حوضه مدیترانه درخود دارد .
• بیشتر فضا های درونی مقابر اتروسک ها از جمله تومولوس ها چهار گوش هستند ونمونه برجسته آن مقبره نقشهای برجسته کائره ( چروتری ) ، مربوط به سده های پنجم تا چهارم ق. م است .
معرفی معماری و امپراتوری روم باستان
قدرت روم که پس از اتروسک ها بر ایتالیا حاکم گردید ، اقوام و گروه های ستیزه جو را مطیع حکومت واحد گردانید و سرانجام ملت های اروپای غربی ، مدیترانه و خاور نزدیک تحت حاکمیت یکپارچه امپراتوری روم درآمدند .
دردوره امپراتوری که دوران غرور و افتخار است در نخستین سده های پس از میلاد مسیح ، کشور روم در ایجاد سازمان های دیوانی و اجتماعی – معماری شکوهمند – شهرسازی و احداث بناهای عمومی و میدان های اجتماع و داد وستد – احداث آبروها و حمام های پرتجمل – آمفی تئاتر – طاق نصرت و ستون های یادبود تاریخی و….. به چنان مرتبه ای از پیشرفت رسید که در طول تاریخ کم نظیر بوده است .
هنر و معماری رومی تلفیقی است از سنت های هنری اتروسک – یونانی – آسیای غربی – مصری و عناصر بومی روم .
معماری روم بیشترین تاثیر را از معماری اتروسک ها و یونانی ها گرفت اما دیری نگذشت که که مشخصه های خاص خود را به دست آورد و بسیار ماندگار شد. در دوران های بعد مشاهده می شود که هنر رومی الگوی هنرمندان بیزانس و دوران صدر مسیحیت و همینطور هنرمندان رنسانسی گردید. قرن ها کلیسا ها ی دوران مسیحیت از پلان باسیلیکاهای رومی استفاده کردند و محراب آنها متاثر از المان نیم دایره ای بود که رومی ها در انتهای دو بازوی عرضی باسیلیکا تعبیه کرده بودند.
معماری روم در دوره جمهوری
این دوره از زمان پیروزی رومی ها بر اقوام مختلف ایتالیا و اتروسک در سده پنجم پیش از میلاد آغاز و تا قتل ژولیوس سزار در سال 44 ق. م ادامه یافت . این دوره اختصاص به کشورگشایی و استقرار و تحکیم امپراتوری روم داشت واین مسئله موجب گردید که هنر رومی هنوز در سیطره هنر هلنیسم باشد . این دوره را می توان دوره نفوذ قابل توجه هنر یونانی قلمداد نمود .
معماری این دوره بیشتر متوجه شهرسازی و برنامه ریزی شهری بود . معماری پرستشگاه ها چندان مورد توجه نبود و معبدی که ساخته می شد در پلان و عناصر تشکیل دهنده متاثر از معماری یونانی بود . معبد موضوع خاصی برای معماران رومی نبود بلکه موضوع اصلی کارهای ایشان در ساختن ساختمان ها و ابنیه بزرگ و عمومی خلاصه می شد .
یکی از موفقیت های عمده در معماری روم دستیابی به ملاتی جدید بود که آن را می توان بتون نامید . این ماده از ترکیب آهک ، آب و خاک آتشفشانی که درآن منطقه وجود داشته ، ساخته می شده است وخاصیت چسبندگی بالایی داشته و رومی ها از آن در بناها استفاده شایانی برده اند . این ملات به رومی ها این امکان را میداد تا بتوانند دهانه های بزرگ و فضاهای وسیع را بدون استفاده از ستون و تیر بپوشانند و برای نخستین بار مسئله فضاهای داخلی از طرف رومی ها بود که مورد تاکید قرار گرفت . درمعماری مصر ویونان بازی با احجام مطلوبست ، به ویژه درمعماری مصری که معماری جرمی است . مصری ها با استفاده از جرم و حجم های غول آسا که در اهرام و به ویژه معابد سردر دار مشهود است ، معماری خویش را بیان داشته اند . معماری یونانی همواره تلاش در بیان زیبایی ومطرح کردن ساختمان ، به عنوان یک حجم بوده است و به خاطر استفاده ازسیستم تیر افقی وستون های عمودی و محدودیت این روش در پوشش دهانه ها موفق به فضاسازی و حل فضاهای داخلی نگردیدند ، اما معماران رومی با استفاده از فن برتر و بهره گیری ازخاصیت بتون فضاهایی با عملکردهای مختلف پدید آوردند ومعماری رومی معماری فضاسازی است .
نمونه آثار معماری در روم
از بناهایی که دراین دوره ساخته شدند ، می توان به معابدی مانند ” فورتونا ویریلیس ” که در اواخر سده دوم ق.م در شهر رم ساخته شده ، اشاره نمود . نکته قابل توجه دراین بنا این است که مقصوره اصلی معبد در اندازه کل معبداست در صورتی که در معابد یونانی در پیرامون مقصوره با کمی فاصله یک ردیف ستون قرار می گرفت در حالی که در معمار ی رومی اگر چه معبد دورستونی به نظر می رسد اما ستون ها در دیواره مقصوره تعبیه شده اند و مقصوره شامل فضایی واحد است .
معبد سیبول : این معبد در سده نخست ق.م در شهر تیوولی ساخته شده است . در معبد مذکور خصوصیات معماری رومی مشخص تر می گردد ، در اینجا ستون های کورنتی برخلاف ستون های یونانی که از چند قطعه سنگ های استوانه ای تشکیل می یافتند ، یکپارچه هستند ودیواره مقصوره که دریونان از سنگ ساخته می شد در اینجا از بتون ساخته شده است. در تزیین کتیبه برخلاف یونانی ها که با پیکره های انسانی تزیین می شد در معماری روم از نقوش گیاهی و حلقه های گل تزیین یافته است .
به طور کلی معماری دوره جمهوری سازماندهی شهرها و ساختن بناهای عظیم یادمانی است که از آن نمونه می توان به مجموعه پرستشگاه های سانتوریا اشاره نمود .
معبد فورتونا پریمجنیا ( پالسترنیا ) : این بنا درپالسترنیا برتپه های دامنه رشته جبال آپنین در شرق رم واقع شده و درسال 80 ق.م ساخته شده است .
دردوره جمهوری فوروم هایی در شهرهای رومی ساخته شده که مجموعه میدانی با فضای باز است و محل اجتماع عمومی و داد وستد بود . این فضاها محل مهمترین مراکز شهری مثل معابد ، دادگستری ، بازار ها و غیره بوده است که می توان به دو نمونه فوروم شهرهای رم و پومپئی اشاره کرد .
معماری روم در دوره امپراتوری
رومی ها با استفاده از دوران صلح وثبات اجتماعی توانستند مناطق تحت سیطره و قلمرو خود را بیش از هرزمان تحت تاثیر قرار دهند و برنامه ریزی و شهرسازی موفق تری نسبت به گذشته در شهر های روم پدید آورند. شهرها گسترش ورشد یافتند وساخت خانه های ویلایی دراطراف شهرها وبناهای چند طبقه به صورت بلوک های آپارتمانی متداول گردید .انواع خانه هایی که در شهرهای رومی ساخته شد عبارت بودند از :
1- دوموس : دوموس یا سرای رومی خانه ای اعیانی برای سکونت یک خانواده است که علامت مشخصه آن ” دهلیز سرگشاده ” یا ” نوعی حوضخانه ” است که داخل و ورودی مستطیل شکلی در مرکز بنا بدون سقف بودودراطراف آن اتاق های دیگرخانه قرارداشت .
2- دستگاه عمارت : این نوع که محقرتر و بی تجمل تر از سرای رومی است، ساختمان عمومی برای اقامت مردم بوده است . این واحد ساختمانی پیشقدم آپارتمان های امروزی بوده است که به صورت چند طبقه دراطراف حیاط مرکزی ساخته می شده است . این مجموعه ها دارای مغازه های گوناگون نیز بوده و بیشتر به صورت اجاره ای مرسوم بوده اند.
3- ویلا : نوعی از منازل مسکونی بزرگ و وسیع که بیشتر خاص طبقه اشراف و اشخاص متشخص بوده است .
4- آمفی تئاتر ها : از بناهای عمومی است که در حقیقت شکل تکامل یافته تر تئاترهای نیم دایره ای یونانی است.تالارهای نمایش در روم به شکل نیم دایره و میدان آمفی تئاتر ورزشی به شکل بیضی بود . نخستین نمایش خانه روم در 55ق.م به فرمان قیصر در شهر پمپئی و بزرگترین آمفی تئاتر در شهر رم به نام کلوسئوم به فرمان امپراتور وسپازین در سال 80 میلادی برپا شدند.
5- باسیلیکا : یکی دیگر از ابتکارات معماری رومی پدید آوردن ساختمان های باسیلیکا بود ، پلان این نوع بنا مستطیل شکل و دو یا چند مذبح نیم دایره داشت . مدخل ورودی در یکی از ضلع های طولی قرار داشت . سبک باسیلیکا سه بخشی یا هفت بخشی بوده است . از باسیلیکا های معروف رومی می توان به باسیلیکای « اولپیا» و باسیلیکای « کنستانتین » در شهر رم اشاره کرد.
6- طاق نصرت : یکی از بناهای قابل توجه درشهر ها که ابتکار خاص رومیان بوده ، طاق نصرت است . این نوع بناها برای بزرگداشت امپراتور یا سرداری نام آور ویا به یادبود پیروزی های ملی بر پا و به نقوش برجسته و سنگ نبشته های تاریخی مزین شده است و این یکی از سرمشق ها و میراث های معماری روم باستان بود . از نمونه های برجسته تاق های نصرت های رومی می توان به تاق های نصرت سپتیموس – تیتوس ( تصویر 37 ) – و تراژان اشاره نمود .
7- ستون های یادبود : سابقه ستون و سنگ یادبود بسیار طولانی است و به پیش از روم باز می گردد . از ستون های یادبود می توان به ستون تراژان اشاره نمود که 5/37 متر ارتفاع و فتوحات امپراتوری به صورت نقش برجسته در150 تصویر و از جنس سنگ مرمر ساخته شده است .
8- حمام های رومی : حمام درروم جنبه تقدس داشته و حمام ها عمومأ دارای کتابخانه ، باغ و ورزشگاه نیز بوده اند. حمام « کاراکالا» در رم نمونه ای از اینگونه حمام هاست .
9- آبرو ها : ساختن آبروها یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری در روم باستان محسوب می گردد. رومی ها برای رساندن و انتقال آب از مناطق دوردست به شهرها از چشمه سارهای کوهستانی ( اطراف شهرها ) با استفاده از کانال هایی با شیب کاهش یابنده ، آب را از سرچشمه به شهر می رسانده اند . این کانال ها یا جوی ها را بر فراز دیواری از قوس های ممتد و چند طبقه قرار می داده اند که خرابه های این آبروها هنوز در شهرهای رومی وبه خصوص در بعضی شهرهای ایتالیا بجا مانده است . یکی از نمونه های عالی این نوع بناها ، آبرو « فون دو گار » در شهر نیس فرانسه است که در سده نخست ق.م ساخته شده است .
آثار معماری دوره امپراتوری روم :
کولوسئوم ( آمفی تئاتر فلاویوس ) : یکی از باشکوه ترین و بزرگترین آمفی تئاترهای رومی است که در سال 80 میلادی ساخته شده و هنوز هم درمیان شهر رم پابرجاست . (تصویر 38 و 39)
این نمایش خانه گنجایش بیش از 50 هزار نفر را داشته است . این بنای بزرگ دارای پلانی بیضی شکل است که قطر بزرگ آن 190 متر و قطر کوچک آن 165 متر و ارتفاع آن 48 متر است . نمای آن از سنگ ساخته شده و بلوک های سنگ تراشیده را بدون استفاده از ملات بر هم قرار داده و برای اتصال سنگ ها از بست های فلزی استفاده کرده اند .
معبد پانتئون :
یکی از ساختمان های بزرگ شناخته شده در تاریخ معماری معبد پانتئون است که در سال 118 میلادی و در زمان امپراتور آدریانوس ساخته شد .( تصاویر 40- 41-42) پلان بنا دایره ای شکل و دارای بدنه ای استوانه ای است که گنبد عظیم نیمکره ای بر فراز آن قرار گرفته است . ارتفاع گنبد 43 متر و ضخامت آن در قسمت پایین 6 متر و در رأس به 40/1 متر میرسد. در رأس گنبد منفذی تعبیه شده که 9 متر قطر دارد و از طریق آن نور داخل بنا می شود. این کنبد عظیم بر فراز فضایی وسیع بدون دیوار یا ستون های میانی نشانه خلاقیت هنری رومیان در ایجاد فضاهای وسیع با استفاده از تکنیک گنبد و قوس در ساختمان بوده است .
باسیلیکای اولپیا :
(تصویر 43) یکی از بناهای مشرف به فوروم « ترایانوس » است که در سال 112 میلادی ساخته شده است . این بنا که ساختمانی بزرگ بود و در موارد گوناگون می توانست انبوهی از مردم را در خود جای دهد ؛ محل معاملات ارزی ، داد گاهها ، دفترهای تجاری و بازرگانی و ادارات دولتی بود . در ورودی این بنا در ضلع طولی قرار گرفته است و طول و عرض آن 42×130 متر است و نور از طریق پنجره های زیر پایه سقف امکان پذیر بوده است .
معماری در دوره باستانی پسین:
در اواخر سده سوم میلادی امپراتور روم دچار هرج و مرج و ضعف حکومت مرکزی گردید، از یک طرف مدعیان قدرت و از طرف دیگر حملات ایرانیان و قبایل بربر از شمال قدرت امپراتوری را به شدت تهدید می نمودند. تقسیم سرزمین پهناور روم به دو بخش شرقی و غربی شاید تمهیدی بوده است برای ایجاد ثبات و امنیت در اداره امپراتوری رو به زوال .
امپراتوری غربی به زودی بین اقوام مختلف اروپایی همانند فرانک ها ، انگلو ساکسون ها ، ویزیگوت ها ، استروگوت ها و… تقسیم شد و رفته رفته ملت های امروزی اروپا شکل گرفتند .
امپراتور کنستانتین در سال 325 میلادی دین مسیحیت را به عنوان مذهب رسمی امپراتوری شرقی قرار داد و شهر نوبنیاد کنستانتیل پل ( استانبول امروزی ) را که محل شهر باستانی بیزانس یونانیان بوده است ، به عنوان مرکز حکومت خود برگزید . با وجود اینکه شهر رم در سال 410 میلادی سقوط کرد ولی روم شرقی تحت نام امپراتوری بیزانس تا دوران رنسانس یعنی سال 1453 میلادی به حیات خود ادامه داد .
این دوران را که دوره آخر امپراتوری روم است در اصطلاح تاریخ هنر دوره باستانی پسین می نامند .
ویژگی های مهم تاریخ معماری سده های میانه در حیاط ستون دار کاخ دیوکلسین (تصویر 44) ظاهر می گردد ، سنتوری انتهایی با زدن تاقی که اسپر را بر خود نگه داشته از وسط گسسته است .
نکات مهم در مورد معماری اتروسک و امپراتوری روم باستان :
• عناصر و اجزای معماری رومی به طور خلاصه عبارتند از :
1. خانه دارای دهلیز سرگشاده
2. نمازخانه دخمه ای
3. باسیلیکا
4. پروپولایا ( مدخل ورودی)
5. فوروم ( میدان مرکزی شهر )
6. غلامگردش به معنای دالان سرپوشیده با طاق گنبدی – طبقه دوم غلامگردش را که معمولأ متعلق به خانم ها بود بالکانه می گفتند .
7. دو نوع پلان : – پلان دراز غالبأ با چلیپای گنبد دار – پلان مرکزی
8. ناو : به راهروهای جانبی صحن باسیلیکا می گویند.
• تفاوت های معماری روم با معماری یونانی :
1. در روم ستون ها یکپارچه و یک تکه اند در حالی که دریونان از روی هم چیدن قطعات استوانه ای درست می شدند.
2. کتیبه های پیشانی بنا و سنتوری ها در معماری روم اغلب با نقوش تزیینی حلقه های گل بر روی جمجمه گاو( احتمالأ نماد باروری و یادآوری رستاخیز) و نقوش گیاهی تزیین میشد اما در سنتوری های بناهای یونانی اغلب تزیینات تندیس ها و پیکره های انسانی بوده است .
3. دیواره مقصوره برخلاف یونانیان که دیوار را از سنگ می تراشیدند ، رومی ها از بتون می ساختند.
• رومی ها با اختراع بتون به قابلیت ساخت دهانه های وسیع بدون ستون میانی نگهدارنده دست یافتند . بتون رومی مخلوطی از ملات آهک ، آب و خاک آتشفشانی که روی لاشه سنگ هایی که رج رج بین تخته های قالب بندی چیده می شدند ، ریخته می شد. برای اصلاح سطح ناهموار ظاهری از سنگ مرمر یا گچ یا آجر تزیینی استفاده می کردند.
• پلان کولوسئوم بیضی شکل است .
• کولوسئوم در سال 80 میلادی ساخته شد .
• باسیلیکا و طاق نصرت از ابتکارات معماری رومی می باشد .
• معماری رومی را می توان معماری منحنی الخط محسوب کرد .
• یکی از مهم ترین و سالم مانده ترین یادمان های رومی ، خود شهر رم است و یکی از پر آوازه ترین بنا ها در تاریخ معماری پانتئون است .
• کلیسای سانتاکونتسا در رم ودر اواسط سده چهارم ساخته شده است .
• نخستین جلوه یا تظاهر عظمت روم در فرانسه ، کلیسای سنت ژنویو یا پانتئون امروزی (1713- 1780) است .
نمونه تست در مورد معماری اتروسک و امپراتوری روم باستان :
1- کدامیک از نمونه های بارز معماری اتروسک میباشد ؟
*1) مقبره جروتری 2) باسیلیکای پستوم 3) کلیسای هویپ سیم 4)کلیسای سانتا کوستا نتسا
2- دروازه آگوست در چه زما نی ودر کجا بنا گردیده است ؟
1) قرن دوم ق.م – سویل 2) قرن دوم ق. م – قونیه
3) قرن دوم ق.م – پروجا 4) قرن سوم ق.م – رم
3- اجزای ساختمانی معبد فورتا ناویریلس که در اواخر قرن دوم ق.م در شهر رم ساخته شده ترکیبی از عناصر هنر معماری . . . و . . . است
1) گوتیک- بیزانس 2) بیزانس – اتروسک 3) اتروسک – یونانی 4 ) رومانسک – گوتیک
4- پلان کولوسیوم دارای چگونه شکلی است ؟
1) دایره شکل 2) مربع شکل 3) مستطیل شکل * 4) بیضی شکل
5- باسیلیکا و طاق نصرت از ابتکارات کدام معماری میباشد ؟
*1) معماری رومی 2) معماری یونانی 3) معماری مصر 4) معماری ایران
6- کلیسا های مستطیل شکل صدر مسیحیت را چه می گفتند ؟
*1) باسیلیکا 2) بالکانه 3) کاتاکومب 4) کولوسئوم
7- ساخت آبروها از شاهکارهای کدام تمدن است ؟
1) آشور * 2) روم 3) مصر 4) یونان
8- باسیلیکا چیست ؟
1) قصر رنسانسی 2) معبد یونانی
3) میدان یونانی *4) ساختمان تجاری ،اداری،قضایی در روم
9- قبل از انقلاب صنعتی فضاهای وسیع و بدون ستون درمعماری کدام دوره دیده می شود؟
1) رنسانس 2) گوتیک *3) روم 4) یونان
10- کدام عنصر معماری در روم به معنای میدان است ؟
*1) فوروم 2) باسیلیکا 3) پروپولایا 4) کاتاکومب
