دانلود پاورپوینت معرفی گنبد نمونه موردی گنبد سلطانیه

در تعریف هندسی ، گنبد مکان هندسی نقاطی است که از دوران چِفدی مشخص حول یک محور قائم به وجود می آید . اما در زبان معماری : گنبد پوششی است که بر روی زمینه ای گرد برپا شود.

گنبد از دو طرف آن باز است ( در گنبدهای قبل از اسلام هر چهار طرف به دهانه های باز منتهی می شد . )سه قسمت تشکیل شده است :

1- گنبد خانه یعنی زمینه گنبد
2ـ بَشن = هیکل یعنی قسمتی که روی زمینه ته رنگ به صورت مکعب بالا می آید
3ـ چپیره = جمع شده
از آنجائیکه در معماری ایرانی به ندرت به ته رنگ گرد بر می خوریم و معمولاً قسمت انتهائی بشن به شکل ، مربع و گاهی مستطیل است با چپیره کردن آنرا تبدیل به دایره می کنند بعد گنبد روی آن سوار می شود .
به همین دلیل مرحله چپیره شدن در گنبدسازی شایان توجه است زیرا امکان داشتن زمینه گرد است که اجرای نهایی پوشش گنبد را میسر می سازد .

معمولاً در نقشه هائی که پوشش به صورت گنبد طراحی می شود زمینه را به شکل مربع در نظر می گیرند تا به سادگی بتوان آنرا تبدیل به 8 و 16 و 32 و بالاخره دایره کرد .
گنبد سازی در ایران به ندرت روی زمینه مستطیل نزدیک به مربع هم اجرا شده است در این صورت مستطیل تبدیل به 6 و 12 و سپس بیضی نزدیک به دایره می شود و گنبد روی بیضی قرار می گیرد .
به این نوع گنبد که مقطع افقی آن به جای دایره بیضی است کمبیزه گفته اند . از نمونه های این نوع گنبد با ته رنگ بیضی مسجد حاج رجبعلی تهران و امامزاده زید بن علی در ورامین قابل ذکرند .

– گنبدهای دو پوششه:

گنبد وگلدسته همیشه سنبل معماری سنتی بوده است.پوشش گتبداز ساقه شروع می شود.ساقه که به منزله پایه گنبد است به صورت استوانه برروی ستونها وپایه های اصلی بنا که فضای شبستان ،ایوان،صفه،بقعه وبارگاه را تشکیل می دهداستوار شده است.

_ پوشش با اسکلت آجری

دراین شیوه دیوارهای به نام دیوار خشخاشی ظریفتر از عرض ساقه گنبد به سر پایه طوری تعبیه می شودکه نشست آنها در امتداد ستونهای تحتانی واسکلت بنا باشند.این لغازها ی پیش آمده از گرده تاق تحتانی تا تیزه گنبد ادامه دارد وبا بالا رفتن در ارتفاع گنبد از ضخامت آن کاسته می شود تا به تیزه برسد واز هر طرف در یکدیگر کلاف شود ..این کلاف کشی چوبی در سه تا چهار مرحله در ارتفاع تکرار می شودوباعث مقاومت وایستایی گنبد د رمقابل بار وزلزله است.

مهمترین فرم های رایج در شکل گنبد ها عبارت اند از :

1-گنبد ترک دار: در این گنبد دور پوشش به صورت قوسهای جناغی وبه طور کلی به فرم تیز می باشد وترکها در فواصل معینی به شکل مثلث مضرس یا مدور برجسته از استخوانبندی دور خارج می شودوجلو می آید.ساختمان داخلی گنبد مانند گنبد های معمولی دو پوششه است.ازاین دسته گنبد ها می توان از بقعه عباس علی در دزفول نام برد.نوع دیگری از این گنبد ها اصطلاحا”ترک خیاری گفته می شود فاقد برجستگی است وفقط دارای ترک های یکنواختی در دوازده قسمت است که به نیت دوازده امام وبه شکل لچکی از ساقه شروع ودر تیزه گنبد به یک نقطه ختم می شود.نمونه این گنبد را می توان در امامزاده اسماییل در علی آباد مشاهده کرد.

2-گنبد مخروطی: این نوع پوششها را گنبد های کله قندی کند نیز می گویند.مقطع این نوع گنبد قطری برابرپشت تاپشت پایه وستونهای زیرین دارد ودر هیچ جا قطر آن از قطر دهته بیشتر نمی شود.در این پوشش گاه دور بسیار ملایمی نیز وجود دارد .از این گنبدها می توان از بقعه شاهزاده احمد د رلرستان وامام زاده اظهر در جزین همدان نام برد.

3-گنبد هرمی: در این گنبد مقطع به شکل کثیر الاضلاع منتظم است وانتهای گنبد نوک تیز وبرجسته می باشد.به علت ارتفاع تیزه در گنبد های هرمی ومخروطی معمولا”سه پوشش ساخته می شود.که به ترتیب زیر است:
_پوشش تحتانی که از ارتفاع فضای زیر گنبد می کاهد وعایق حرارتی وصوتی است.
_پوشش میانی که بین پوشش تحتانی وپوشش فوقانی قار دارد وگنبد را مهار می کند.
_پوشش فوقانی که به صورت هرم یا مخروط ساخته می شود.

4-گنبد مضرس: این نوع گنبد با ارتفاع زیاد مانند کله قند مضرس ساخته می شود.در این گنبد قسمتهای فوقانی ،پس نشین های یکنواخت روی قسمتهای تحتانی قرار می گیرد.معمولا”ارتفاع این گنبد از سایر گنبد ها بلندتراست.
نمونه گنبد های مضرس در نواحی جنوب ایران بسیار ساخته شده است مانند بقعه زین العابدین وشاه ابوالقاسم در دزفول ،امامزاده عبدالله وخضر نبی در شوشتر وامامزاده شیر محمد در ممسنی ،زیباترین نوع این دسته پوششها تدر بقعه میرمحمد در خارک ودانیال نبی در شوش واقع شده است.

_ موقعیت جغرافیایی شهر سلطانیه

شهر سلطانیه در محدوده سیاسی استان زنجان به فاصله 37 کیلومتری شهر زنجان قرار گرفته است. عنوان شهر از سال 1344 اطلاق گردیده و به این ترتیب شهر سلطانیه، مرکز بخش به همین نام از توابع شهرستان ابهر محسوب شده است.
این منطقه از شمال به بخش طارم علیاء از غرب به بخش حومه از شهرستان زنجان، از جنوب به شهرستان خدابنده و از شرق به شهرستان ابهر محدود و 940 کیلومتر مربع وسعت دارد.
گنبد عظیم و با شکوه سلطانیه بین سالهای 703 – 713 هجری قمری بنیان نهاده شد. (به قولی دیگر بین سالهای 675 و 685 هجری قمری). در حدود سال 709 (ه.ق) زمانی که کار ساختمان گنبد رو به اتمام بود اولجایتو سفری به عراق نمود و بعد از زیارت تربت پاک حضرت علی (ع) و امام حسین(ع) به مذهب شیعه گروید. و بعد از ناکامی در انتقال اجساد مطهر ائمه به این مکان، دستور به تزئینات اسلامی و شیعی داخل بنا داد.

ارگ سلطنتی سلطانیه:

بخش دوم شهر که همانا کهندژ باشد، در این مقوله ارگ سلطنتی نامگذاری شده و مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
محدوده ارگ سلطنتی در وسط شهر سلطانیه با ابعاد 450×450 متر و مساحتی در حدود 18 هکتار را اشغال نموده است. این محدوده از 2 بخش خندق و حصار تشکیل یافته است. خندق این ارگ به فاصله 17 متری از حصار قرار گرفته و پهنای آن در حدود 30 تا 40 متر بوده است. حافظ ابرو درباره خندق سلطانیه می‌نویسد:

گنبد سلطانیه:

در قسمت جنوب غربی کهندژ (ارگ سلطنتی)، آرامگاه اولجایتو یا گنبد سلطانیه به عنوان یکی از بناهای عظیم اسلامی و شاید باشکوهترین آنها همچون نگینی سربرافراشته و خودنمایی می کند.
این بنا در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده اولجایتو در مدت 9 سال (از سال 704 الی 712 هجری قمری) احداث شده است.

عملکرد و فلسفه وجودی گنبد سلطانیه :

در ارتباط با عملکرد گنبد سلطانیه دو نظریه ارائه گردیده، نظر نخست مربوط به مورخین و جغرافی‌دانان متقدم است، که بنای گنبد را آرامگاه سلطان محمد خدابنده اولجایتو معرفی نموده‌اند از آن جمله در کتاب نفایس الفنون چنین آمده
«… (اولجایتو سلطان) از جهت مرقد خود گنبدی بس عالی هشت منار بر سر آن ساخته…»

نظریه دوم، انتساب و اختصاص بنا از طرف اولجایتو به آرامگاه علی بن ابوطالب (ع) و حسین بن علی (ع)‌ است.
معتقدین بر این نظریه در توجیه این افکار به طور خلاصه با بیان این که اولجایتو برای ادامه حکومت، خود را مسلمانی متعصب جلوه‌گر ساخت و در این رابطه طرحی داد مبنی بر ایجاد بنای باشکوهی که قبور ائمه را به آن محل انتقال دهد و با تبدیل پایتخت به بزرگترین مرکز مذهبی تشیع، بتواند خلاء بین خود و توده‌های مردم را پر نماید.

توصیف‌های عمومی بنا :

پلان این بنا در رقوم هم کف و طبقه اول با فضاهای اطراف مرتبط با گنبد، دارای پلان نزدیک به مستطیل و ادامه مجموعه در طبقه دوم و سوم دارای پلان هشت ضلعی متمایل به منتظم است.
لکن فضای زیرگنبد (گنبدخانه) پلان هشت ضلعی دارد. ابواب بحث در مورد گنبد سلطانیه از نظر ترکیب فضایی و فرم مفتوح و قابل بررسی است.
در تحلیل فضایی این بنا چنین استنباط می‌شود که از نظر ترکیب فضایی این مجموعه حداقل از سه واحد حجم تشکیل یافته است.
فضای هشت ضلعی زیر گنبد، فضای مستطیل‌شکل تربت‌خانه و بالاخره فضای سردابه که محل قبور شاهی در آن قرار دارند.

ورودی‌ گنبد سلطانیه :

در ارتباط با ورودی‌ها و دسترسی اصلی به فضای داخلی گنبد، نظریه‌های مختلفی توسط محققین اظهار شده است. و اکثراً ایوانهای شرقی و شمالی را به عنوان ورودی اصلی معرفی کرده‌ اند.

فضای گنبد خانه:

فضای گنبدخانه نختستین قسمت از آرامگاه اولجایتو است و در مباحث قبلی توضیحاتی از نظر عملکرد و فلسفه وجودی آن ارائه شد.
این فضا از نظر پلان متمایل به هشت ضلعی منتظم است و طول هر یک از اضلاع از 06/10 متر تا 16/10 متر متغیر می‌باشد.
تکامل و تبدیل دیوار قطور جانبی دوران سلجوقی به جرزهای باربر دوران ایلخانی به وضوح در این محوطه ملموس است.
این جرزها به استثنای راهروهای شمال شرقی و شمال غربی که دارای 60/12 متر ضخامت است.
ابعاد بقیه جرزها از 32/6 تا 25/7 متر در نوسان می‌باشد. سطح مقطع آنها 50 متر مربع است.
در حد فاصل این جرزها ایوانهای هشتگانه قرار گرفته.
این ایوانها از نظر فیزیکی از دو قسمت طبقه همکف از رقوم آجر فرش فعلی 70/9 متر و ارتفاع ایوان طبقه اول از رقوم همکف 70/19 متر بوده و بقیه ایوانها با یکدیگر در سطح تراز ساخته شده‌اند.

مطالب مشابه:

دانلود مطالعات معرفی استان زنجان و شهر سلطانیه همراه با تحلیل سایت

دانلود فایل شناخت اقلیم استان زنجان و شهر سلطانیه

دانلود پاورپوینت مقایسه گنبد سلطانیه و سانتاماریا دلفیور

دانلود پاورپوینت معرفی کامل گنبد سلطانیه

معرفی معماری وهنر ایران در دوره حکومت ایلخانان ( حمله مغول )

این فایل دارای 66 اسلاید به صورت پاورپوینت میباشد.

دانلود مستقیم از سایت معماری بنا: