شناخت تاریخی شهر قم :

شهر قم به علت موقعیت جغرافیایی خودازآغاز پیدایش در مکان نخستین خویش پابرجا مانده است و به همین واسطه وضعیت ممتازی در میان شهرهای ایران دارد و از این لحاظ نمونه‌ی قابل مطالعه‌ای برای شناخت نحوه‌ی شکل‌گیری کالبدی شهرهای ایران در دوره‌ی اسلامی و یافتن مدل عمومی تحول و تکوین شهرهای ایران می‌باشد.
در این تحقیق سعی شده است که این ویژگی تاریخی شهر قم یعنی تاثیر مکان زیستگاهی شهر در تشکیل کالبدی آن در پیشینه‌ی تاریخی شهر پی‌جویی شود. مطالعه‌ی تاثیرات فرهنگی در شکل‌گیری فضاهای سنتی شهری مستلزم تجزیه و تحلیل مبانی «فرم» شهری است که خود تحقیق گسترده‌ای را می‌طلبد.
منبع اصلی این بررسی «تاریخ قدیم قم» تالیف حسن‌بن‌محمدبن‌قمی، نوشته شده در سال 378 هجری است. این مآخذ کهن‌ترین سند تاریخی موجود درباره‌ی شهر قم می‌باشد، به یاری این کتاب و مشاهدات عینی و نقشه‌های موجود شهری، بافت قدیمی شهر قم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
درباره‌ی تاریخ قم، سوای این کتاب منابع دیگری وجود دارد، ولی برای منظور ما همان کتاب نخستین کفایت می‌کرد. زیرا سایر اسناد هر چه در این زمینه آورده‌اند، رونویسی از تاریخ قدیم قم بوده است. معهذا سایر مراجع نیز برای گشودن دشواری‌های کار و اثبات تاریخی مشاهدات مورد استفاده قرار گرفته‌اند. امروزه دانستی‌های ما درباره‌ی منابع و مآخذ تاریخ قم، مرهون زحمات چندین ساله‌ی دانشمند گرانقدر، حسین مدرسی طباطبایی است، بر خود واجب می‌دانم این نوشته‌ها را تقدیم ایشان نمایم.

زیستگاه‌های تاریخی پهنه‌ی قم

کشاورزی و مدنیت قم مرهون رودخانه‌ای به نام «قم‌رود» یا «اناربار» که از وسط دشت می‌گذرد. این رودخانه از کوه‌های گلپایگان سرچشمه می‌گیرد و سر انجام به دریاچه‌ی نمک می‌ریزد. بستر این رودخانه بیشتر اوقات به صورت مسیل خشکی به نظر می‌رسد، اما این خشکی بیشتر از هر چیز به علت بهره‌برداری کامل کشاورزان منطقه از آب آن می‌باشد، به طوری که می‌توان گفت این رودخانه مایه‌ی حیات شهری و روستایی پهنه‌ی قم در طول تاریخ بوده است. تلاش‌هایی که طی قرون برای بهر‌ه‌مندی از آب این رودخانه به عمل آمده، فصل مهمی از تاریخ سیاسی و اقتصادی قم را به خود اختصاص می‌دهد.

مکان شهر باستانی قم

در میان این حصارها و روستاها، در جنوب‌شرقی قم، مزرعه و نهری به نام شهرستان وجود دارد، که یکی از مکان‌های باستانی این دشت است. در قرن چهارم هجری در مزرعه‌ی شهرستان دیه یا دژی به همین نام وجود داشته است. مولف تاریخ قدیم قم در سابقه‌ی باستانی این مکان می‌گوید: بعضی از مردم قم روایت کنند که این ده راخمانی (همای دختر بهمن پسر اسفندیار)، بنا کرده است بر دست مردی نام شهر …. . البته داستان عمارت شهرستان، به دست خمانی از جمله افسانه‌هایی است که درباره‌ی بنیان‌گذاری بسیاری از شهرها و روستاهای باستانی ایران گفته‌اند. اغلب این قصه‌ها تنها گویای قدمت آن نقاط است و اعتبار تاریخی چندانی ندارند.

ملاحظات اقلیمی شهر قم 

رنگ نما :
مقدار حرارتی که در اثر تابش آفتاب ، در سطح یک جسم ایجاد می شود نه تنها به جهت بلکه به رنگ و بافت (درصد صیقلی بودن) آن سطح و همچنین سرعت جریان هوایی که در پیرامون آن سطح در جریان است نیز بستگی دارد. میزان حرارت ایجاد شده در اثر تابش آفتاب، در یک سطح با روشنی رنگ و سرعت جریان هوا در آن سطح نسبت عکس دارد.
با توجه به جدول : رنگهای تیره پیشنهاد می شود.

تاثیرات بافت و تخلخل مصالح :

ـ تاثیرات دما و بارش : با توجه به اینکه منطقه دارای تغییرات دمای زیاد و بارش باران و برف می باشد باید مصالح جداره ها (نما) به شکلی باشد که کمترین تخلخل و بافتی یکنواخت داشته باشد.
ـ انعکاس نور و حرارت: درداخل ساختمان و کف بیرون ساختمان احتیاج به مصالحی است که نور و حرارت را منعکس و به محیط انتقال دهد ولی در نما احتیاج به مصالحی است که نور را جذب نماید.

استفاده از عایق حرارتی :

تمام مصالح ساختمانی تا اندازه ای در مقابل انتقال حرارت مقاوم هستند، ولی این مقاومت در اکثر این مصالح به اندازه کافی نیست، لذا عایقهای مناسب حرارتی در داخل یا روی سطح آنها معمولا نصب می شود.
در هر زمان ویا هر مکانی که درجه حرارت محیط از درجه حرارت آسایش انسان کمتر باشد استفاده از عایق حرارتی ضرورت دارد (یا زمانی که باید حرارت داخل ساختمان تامین شود) همچنین زمانی که باید از وسائل مکانیکی جهت برودت ساختمان استفاده کرد، نصب عایق حرارتی جهت تامین آسایش در تابستان ضرورت پیدا می کند. مطلب سوم اینکه دیوارهایی که عایق حرارتی دارند در زمستان گرمتر خواهند بود. همچنین نصبت عایق حرارتی در پشت دیوارهای زیر زمین از تعرق آنها در تابستان جلوگیری می کند.

شناخت تاریخی شهر قم : 1
ارتقا قم به مقام شهر : 10
مکان مسجد جامع قم: 11
ه‍ ) شالوده‌ی شهر اسلامی قم : 15
و ) ساخت شهر قدیم قم : 17
ر) نحوه‌ی تشکیل محلات شهر قدیم قم : 19
محله‌ی آستانه : 23
محله‌ی دولت‌خانه : 24
ز) خاستگاه شهر قم : 26
شرایط اقلیمی شهر قم : 28
موقعیت جغرافیایی : 29
کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان قم : 30
روشهای مبارزه با بیابان‌زدایی : 31
توپوگرافی استان قم : 31
ناهمواری‌های استان : 32
زمین شناسی استان قم: 36
رودهای استان قم : 37
قمرود: 38
دریاچه‌های استان قم : 40
مشکلات آب در استان قم : 41
جنگل‌ها و مراتع استان : 42
باد : 47
دما و رطوبت هوا : 49
مخاطرات طبیعی استان : 54
ویژگی‌های جمعیّتی : 65
ملاحظات اقلیمی : 67
رنگ نما : 67
تاثیرات بافت و تخلخل مصالح : 68
استفاده از عایق حرارتی : 68
جنس مصالح: 69
فضاهای پر و خالی : 69
ارتفاع ساختمان : 69
ابعاد پنجره و سطح نورگیر : 69

این فایل دارای 72 صقحه به صورت فایل word قابل ویرایش میباشد.

دانلود مستقیم از سایت معماری بنا: