دانلود پاورپوینت معرفی پیدایش و معماری مساجد

معماری مساجد

عمارت و ساختمان،در واقع نمایانگر تاریخ یک قوم و ملت و نمودار تمدن در یک قرن و دوره است و معماری اسلامی هم (و به تعبیر دقیقتر.معماری مسلمین) از آنجا که غالبا«با دستور قدرتمندان و حاکمان بوده است،شناسنامه حکومت ها و دولت ها و امیران و خلفاست. و از سوی دیگر،چون خالق اصلی این آثار،هنرمندان مسلمان هستند آن معماری ها،شناسنامه هنرمندان هم می باشد.«شوپنهاور»گفته است:«زیبائی آثار معماری،مربوط به پاک و خالص بودن،ظرافت و تناسب خطوط…قرینه خطوط و تعادل قواست.. .معماری یکنوع مصالحه میان زیبائی و سود بخشی است که مرکب از هنر و صناعت باشد. همچنین احساسی که از یک اثر معماری در انسان برجای میماند قابل توجه است. «در معماری نیز مانند سایر هنرها،به بیان احساسات می پردازند از ساختمان یک کلیسا و مسجد احساس ترحم و عدالت،و از ساختمان یک کاخ،تکبر اعیانیت،نمایان ».
مسئله معماری همچنانکه گفته شد،گرچه مساجد،کاروانسراها،مدارس نمازخانه ها،حسینیه ها،تکیه ها،منزلگاههای بین راه را فرا می گیرد،ولی در این میان «مسجد»،اعتبار و ویژگی و جایگاه خاصی دارد و در بحث از معماری،روی مسجد،به عنوان سمبل تجلی هنر مسلمانان از بعد معماری،بیشتر بایدتکیه کرد.زیرا بنای مساجد در این خصوص،اهمیت بیشتری داشته و جنبه زیر بنائی دارد. بنابراین،طی فصولی،از مسجد بحث می کنیم و از زوایای مختلف به این پایگاه عظیم وحدت و تجمع امت اسلامی می نگریم:

مسجد و جایگاه ویژه آن در اسلام

قبل از پرداختن به تحلیل هنر در معماری مساجد،بد نیست که راجع به اصل مسجد و قداست آن و جایگاه خاصش در اسلام و فرهنگ الهی مسلمین،قدری بحث شود.
مسجد،محل سجود و خضوع و کرنش بندگان خدا در پیشگاه «الله »است،جائی برای ایجاد رابطه با پروردگار و اظهار عبودیت و کوچکی در برابر ربوبیت و عظمت خالق هستی.
قداست مسجد،در همین رابطه متقابل «عبودیت عبد و ربوبیت رب »نهفته است.بنابراین،عظمتش هم در معنویت آن است،نه در ساختمان و بنای رفیع.
تلقی و قضاوت سطحی نگران،و استنباطشان از مسجد،این است که مسجد«ماذنه ای است برای اذان گفتن،و شبستانی برای نماز و حوضی برای وضو و محرابی جهت پیشنماز و منبری که واعظ بر آن بنشیند…»
ولی،واقع امر،اینست که مسجد،کانون گرم زندگیساز و سعادت آفرینی است که جنبشهای انقلابی از آنجا ریشه می گیرد و وسیله و جائی است برای اصلاح باطن اجتماع،مسجد،مجلس شورای هر محل است،محل عبادت است،مدرسه و اندرزگاه و کانون خیریه و مرکز تربیت و تعاون اجتماعی است.پایگاه بسیج مردم و آگاه کردن آنانست.محل آشنا شدن به اسلام و کسب اعتماد مردم نسبت به یکدیگر است.

مسجد آباد کدام است؟

اولین مسجدی که در اسلام ساخته شد مسجد«قبا»بود که پس از هجرت پیامبر از مکه به مدینه،احداث گردید. زیر بنای اساسی این مسجد،«تقوا»بود. (لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم…) سوره توبه 108. در قرآن کریم،نسبت به آباد کردن مساجد و ساختن آنها،آیه ای است که می فرماید: «مساجد خدا را،تنها کسانی آباد می کنند که به خدا و قیامت ایمان داشته و نماز را برپا می دارند،زکات می پردازند و جز از خدا،از احدی نمی ترسند» (انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآخر و اقام الصلوه و آتی الزکاه و لم یخش الا الله…) امام صادق (ع) هم در حدیثی بیان فرموده است که از جمله سه چیزی که روز قیامت به خداوند شکایت می کنند،یکی هم مسجد خراب و ویرانی است که اهل آن،در آنجا نماز نمی خوانند. نماز نخواندن در مسجد،خرابی مسجد است،در مقابل،عمران و آبادی آن،به حضور فعال مردم برای عبادت و سیاست در مسجد است. آبادی مسجد،به نماز و به دعاست عمران وی از همت و اخلاص شماست آباد کن از نماز،تو خانه حق شکرانه نعمت که خدا داده تو راست آبادی مسجد،به بیان فقه و علوم اهلبیت در آنها،به ارشاد و امر بمعروف و نهی از منکر و دعوت به خیر است،نه به کاشی و گنبد و تزئینات. علی (ع) میفرماید: «زمانی بر مردم می آید که در میان مردم،باقی نمی ماند از قرآن مگر نشانه اش،و از اسلام،مگر نامش،در آنروزگار،مساجدشان از جهت ساختمانی آباد است ولی از جهت هدایت،خراب است ». پس،آبادی از نظر معماری،در حال خراب بودن محتوائی از جهت هدایت،سود و ارزشی ندارد.آنروز که مسلمین به مساجد روی می آوردند تا خدا را عبادت کنند و آداب اسلام را بیاموزند و دین را فرا گیرند،مساجد،کوچک و ساده بود با دیواری به ارتفاع امت یک انسان.

تزئینات هنری در معماری مساجد

مسجد الحرام و کعبه ای را که حضرت ابراهیم (ع) بنیان نهاد،در آغاز،ساده بود و با گذشت زمان،به حالت امروزی تبدیل شده است. مسجد«قبا»و«مسجد النبی »هم که در زمان حضرت محمد (ص) ساخته شد،یک چهار دیواری ساده،با ارتفاعی متوسط و حتی بی سایه بان بود سادگی از ویژگیهای مساجد اولیه بود و مسجدهای ساخته شده در مدینه و بصره و کوفه و مصر،از محراب های فرو رفته در دیوار،و از منبرها و ماذنه ها به شکلی که بعدا رواج پیدا کرد خالی بود. مسجد النبی،با گذشت زمان،رفته رفته وسعت پیدا کرد و تجدید بنا شد تا به صورت فعلی در آمد. بساطت و سادگی در بنای مسجد،چیزی است که از آغاز مورد توجه و تاکید اسلام بوده است.

نقش عشق و محبت در این معماری

با توجه به اینکه در آنچه بنای مساجد،نهی و تحریم شده،تذهیب و طلاکاری و«زخرف »است نه ظرافتکاری ها،بنابراین مسلمین در مورد پرداختن ظریفانه به بنای مساجد و آفرینش های هنری در معماری آن،مورد نکوهش نیستند. محبت و ایمان و عشق مردم چنین خلاقیت و هنرنمائی ها را به ظهور و بروز می رساند.این نتیجه عقیده و ایمان است.تاریخ نشان می دهد هر جا که مذهب راه پیدا کرده و مردم با ایمان و خلوص کار کرده اند و چیزی را بعنوان اعتقاد دینی ساخته اند.سرشار از زیبائی ها و ظرافت های شگفت است. گر چه ممکن است معمار و هنرمند به فرمان صاحب قدرت و امیر و حاکمی کار کند،ولی عقیده قلبی او این است که «مسجد»می سازد و«خانه خدا»بر پا می کند.طبیعی است که هنرمند مسلمان و خدا جوی نسبت به ساختن مساجد بعنوان اماکن مقدس و معبدهای الهی از ذوق و احساس و هنر و ابتکار و خلاقیت خویش مایه می گذارد و به هر صورت که بتواند،در رونق و شکوه آن می کوشد.در اینجا نقش انگیزه ایمان مذهبی،بسیار قوی و کارساز است.

تلاقی «دین »و«هنر»در بنای مساجد

مسلمین،خود را نسبت به ارزش های مجسم شده در وجود ائمه،اینگونه وظیفه مند احساس کرده و از اولیاء الله و بندگان خوب خداوند،تجلیل و تکریم می کنند،چرا که تعظیم این شعائر و تجلیل از این والا مردان و پیشوایان و شهیدان،گرامیداشت حق و فضیلت و صدق و راستی است و تکریم عدل و آزادی و شرف و انسانیت…و چه کسی شایسته تر از آنان،برای نثار عاشقانه ترین و صادقانه ترین اخلاص ها و تواضع ها و تکریم ها؟!

معماری مسجد

آنچه از مطالب گذشته بدست می آید،اینستکه مسجد در اسلام،بر مبنای سادگی و دوری از تجمل و تزئین استوار است و عظمت آن در سادگی است.درست است که مساجد،سنگ زیر بنای تمدن مسلمین است و با آئین جدید اسلام،همراه و هم جهت پدید آمده و شکل گرفته است،لکن تمدن مسلمین هم ویژگیهائی داشته و دارد که به برخی از آنها در بحث «مدنیت و معنویت »اشاره شد. این خصوصیات،در کیفیت و سبک ساختن مساجد هم اثر گذاشته است.
بعنوان مثال،از مستحبات مسجد،روباز بودن و نداشتن سقف است.مسجد پیامبر در آغاز چنین بود و بعدا بخاطر مقابله با ریزش باران یا تابش خورشید،بر سر و روی نماز گزاران،سایه بانی از شاخ و برگ نخل زدند.

احداث «مقصوره »و محراب

به تدریج،مساجد از حالت سادگی خود بیرون رفت و از جمله چیزهائی که در بنای مساجد احداث و ابداع شد،ساختن اطاقک ها و غرفه هائی بود بنام «مقصوره »یا«محراب »،برای نماز یا خطبه و سخنرانی.شکل آن غیر از محراب هائی بود که در مساجد کنونی موجود است.ساختن این اطاقک های مخصوص خطیب و امام جماعت،که اکثرا جنبه ایمنی داشت و هنگام نماز و خطبه،نوعی فاصله با مردم ایجاد می کرد،بدعتی بود که حتی امیر المؤمنین (ع) با آن مخالفت و مقابله می کرد و حتی در احادیث آمده است که آنحضرت،هنگام برخورد با چنین موضع هائی در مساجد،آنها را می شکست و می فرمود که اینها شبیه قربانگاههای قوم یهود است! (عن علی علیه السلام انه کان یکسر المحاریب اذا راءها فی المساجد و یقول:انها کمذابح الیهود.) آنچه که در احادیث مکرری با عنوان محراب یا مقصوره آمده است و نهی شده،از این قبیل بوده است.

تحولات تجمل گرایانه در بنای مساجد

با شکل گرفتن امت اسلامی در مدینه و تاسیس دولت اسلامی،پایه های مدنیت مسلمین روز به روز مستحکمتر شد و روی آوردن به «سواد اعظم »و شهرنشینی و خانه سازی و زیستن در کنار توده های عظیم مردم،مورد تشویق قرار گرفت و با گذشت زمان و گسترش دامنه اسلام و فتوحات مسلمین و تحکیم روابط با دیگران،هنر معماری اسلامی از کشورها و ملت های مختلف هم اقتباس کرده و از شیوه های بنای آنان بهره می گرفت.

فضای معنوی و ملکوتی مسجد

در یک مسجد،انسان چه احساسی دارد؟ با توجه به آن ابعاد ماورائی که در بناهای دینی به آن اشاره شد،تجلی آن معنویت ها و روحانیت ها،به مسجد فضائی روحانی و ملکوتی می بخشد و انسان باریک بین و با احساس و دارای لطافت روح و ظرافت درک،آن را می بیند و لمس می کند. به این اعتراف،توجه کنید: «در یک مسجد،انسان احساس نمی کند که از بالا نزول می کند،چنانچه در«ایا صوفیا»احساس می شود.و نیز میل به صعود که در کلیساهای گوتیک دیده می شود وجود ندارد بدلیل سکون و عدم حرکت است که محیط مسجد از همه اشیاء فانی ممتاز است،در مسجد،انسان در بینهایت همینجا و هم اکنون زندگی می کند و از قید هر گونه تمایل و کشش آزاد است.آن یک آرامش و استراحتی است که از هنر اشتیاق و میل،رهائی یافته است.»

گنبد و محراب،طاق و رواق

پس از بیان کلیاتی در باره معماری مساجد اسلامی و فضای معنوی و ملکوتی حاکم بر این معابد مقدس مسلمانان،در این بخش، به بیان چند قسمت حساس و متمایز در بنای مساجد می پردازیم،که معمولا بیش از سایر قسمت ها و شئونات،هنر را به خود، اختصاص داده است،یعنی به مناره،محراب،گنبد، ایوان،طاق و رواق و…

مناره

درباره مناره و ماذنه در مساجد،در گذشته،هنگام بحث از تحولات و ابداعات پدید آمده در تاریخچه مساجد اسلامی،بحثی داشتیم و گفتیم که در مساجد،مناره نبوده و بعدا پدید آمده است و صورت مطلوب آن هم،بنا بر آنچه در روایات آمده،آنست که همسطح با دیوار و بام مسجد باشد،نه بلندتر که موجب اشراف بر خانه های اطراف و اذیت همسایگان مسجد باشد،و به سیر تحولات آنهم اشاره کردیم.در باره مناره ها و سبک معماری آنها،که بصورت های چهارگوش یا چند ضعلی یا استوانه ای شکل و دیگر فورم های گوناگون است،محققین تاریخ معماری اسلامی،تحقیقات فراوانی کرده اند که در این گفتار،نیازی به پرداختن به آنها نیست.در اینجا ما بحث بیشتری درباره مناره نمی کنیم فقط با ذکر این نکته که مناره ها،یکی از ویژگی های ممتاز و آثار برجسته معماری اسلامی در ساختمان مساجد گشته است.

محراب و گنبد،و ایوان های قوسی شکل

از مهم ترین ویژگیهای مساجد و بناهای دینی مسلمین،می توان به این سه امر اشاره کرد:
1-رواق ها و ایوان های محیط بر صحن مساجد.
2-بکار بردن خط کوفی و نقش های نوشتاری برای تزئین دیوارها و کناره و لبه سقف ها.
3-قوسی شکل بودن بالای درها و مدخل ها و سقف ها (اکثرا به شکل نعل)

مطالب مشابه:

دانلود پاورپوینت مقایسه مسجد عماد کرمانشاه و الدوله و با مسجد جامع اصفهان

دانلود پاورپوینت مقایسه تطبیقی معابد بودایی و مسجد

دانلود پاورپوینت معرفی مقایسه مسجد و آتشکده

دانلود پاورپوینت مقایسه کنیسه و مسجد

دانلود پاورپوینت مقایسه تطبیقی مسجد و کلیسا

دانلود فایل معرفی مسجد شیخ لطف‌الله

دانلود پاورپوینت مقایسه تطبیقی پیدایش آتشکده و مسجد (تاریخ معماری)

دانلود پاورپوینت معرفی مسجد جامع قرطبه (کوردبا)،مسجد جامع سامرا،مسجد جامع قیروان

دانلود مقاله کامل درمورد معرفی کلیسا یا مسجد ایاصوفیه ترکیه

این فایل دارای 32 اسلاید به صورت پاورپوینت میباشد.

دانلود مستقیم از سایت معماری بنا: