معرفی کامل انواع سبک های به کار رفته در معماری اسلامی همراه با نکات کنکوری

سبک های معماری اسلامی

سبک سوریه و مصر

در تاریخ هنر اسلامی این دو سرزمین ( سوریه و مصر ) چهار دوره متفاوت دیده می شود : دوران نخستین خلفا : قرن 7 میلادی – اول هجری
این دوران ، نخست شامل سلسله های بنی امیه و بنی عباس است (870- 639) . در این دو قرن ، مصر زیر نظر حکمرانانی اداره می شد که فرمانبردار چهار خلیفه اول بودند و یکی پس از دیگری در دمشق و بغداد سکونت داشتند.
در 870 میلادی حکمران مصر ، ابن طولون ، مصر و سوریه را مستقل اعلام کرد و سلسله « طولونی » ها را بنیاد گذارد .
در این دوره ، مسجد ها با نقشه (پلان ) مستطیل شکل با صحن مرکزی و رواق و سقف صاف ،( سبک شبستانی ) ساخته می شدند . ستون های به کار رفته در آن ها اغلب از ویرانه های بنا های رمی گرفته شده بود . مانند : مسجد های «عمرو» و ابن طولون در قاهره .
دوران فاطمیان: قرون 10 تا 12 میلادی – 4 تا 6 هجری
در 362/972 میلادی بود که رئیس قبیله ای جنگاور و تونسی به نام « المنصور » خود را از اعقاب فاطمه ، دختر پیامبر نامید و بر مصر مستولی شد و سلسله فاطمیان را پایه گذاری کرد .
در دوران فاطمیان می بینیم که معماری گنبد دار جایگزین معماری با سقف و مقرنس برای اولین بار در تزیینات پدیدار می شود . مهم ترین مسجد های مربوط به دوران فاطمیان عبارتند از مسجد «الازهر » و « الا قمار » در قاهره .
دوران ایوبیها : قرن 12 تا 13 میلادی – 6و 7 هجری
در اواخر دوران فاطمیان ، وزیران قدرت بسیار داشتند . یکی از آن ها به نام « صلاح الدین » به قدرت رسید و به عنوان سلطان را بر خود گذارد .
در این زمان است که نخستین بنا براساس طرح بعلاوه ، نقشه ای که برای ساختن مدرسه ها برگزیده شد ، پدیدار می شود .

دوران سلطان های مملوک: قرون 13 تا 16 میلادی – 7 تا 10 هجری

بردگان سفید که گارد محافظ شخصی سلطان ها را تشکیل می دادند و « مملوک » خوانده می شدند ، بزودی در زمره نجبا جای گرفتند و در 1250 به قدرت رسیدند .
دو سلسله از سلطان های مملوک را می شناسیم : مملوک های « بحری » ترک تبار و مملوک های « برجی » چرکس تبار .
در این دوران شاهد شکوفایی هنر اسلامی در مصر هستیم . معماری در این زمان به جد اعلای ظرافت و غنای مواد ساختمانی به نهایت می رسد و کارهای ساختمانی به توجه به فن قابل تحسین برش سنگ ، از دیگر دوره ها متمایز می شود . بناهای عمده این عهد در قاهره عبارتند از مسجد های :« سلطان حسن » ، « قلاون » ، «ال ناصر » ، « برقوق » ، « الموید » و « قائد بیک » .

ویژگی های عمومی

تا پایان قرن سیزدهم ،بیشتر بنا ها با آجر و گچ ساخته می شدند . اما به تدریج ساختمان هایی با قطعه های سنگ و آجر معمول شد . در همین زمان در قوس ها و کتیبه ها دور پنجره ها ، کاربرد رنگ هایی را می بینیم که قوس را به تکه های مختلف تقسیم کرده اند . یکی از مشخص ترین عناصر معماری از حدود قرن چهاردهم به بعد عبارت است از سردرهای بزرگ روکش شده با نیم گنبد و جرزهای برجسته و تزیینات مقرنس در زیر نیم طاق . از آن جمله است ورودی جالب مسجد « سلطان حسن » در قاهره که اندازه های آن به ویژه چشمگیر است . غالبا قوس این ورودی ها به شکل کولی دار است ، مانند مسجد « قائد بیک » .

مهم ترین بنا ها

بسیاری از بنا ها ی این دوران که به ما رسیده اند ، لطمه بسیار دیده اند . یکی از کامل ترین بنا های این دوران مسجد « سلطان حسن » در قاهره ( 943/1536) است . این مسجد – مقبره بر اساس نقشه ( پلان ) بعلاوه ( چهار ایوانی ) ساخته شده و چهار بازوی بعلاوه صحن مرکزی را در بر گرفته اند . تالاری که محل قبر است در پشت مقصوره قرار دارد . نما های بنا در عین سادگی زیبایی خاصی دارند ، و سطحی صاف را که یک فریز پهن مقرنس بر فراز آن قرار گرفته عرضه می کنند . نفوذ هنر ایران در این اثر ، به ویژه با کاربرد ستون های طرح پیچ ، واقع در گوشه های سر در بزرگ ، چشمگیر است . تزیینات داخلی که بسیار بی پیرایه اند ، عبارتند از قاب های بزرگ مرمر با فریزی زیبا از کتیبه .
مسجد داخل شهر « قائد بیک » در قاهره ( 840 / 1436) به مفهوم واقعی کلمه شاهکار هنر اسلامی مصر است . سبکی و ظرافت تناسب ها ، شکوه تزیینات بر روی هم از این بنا مجموعه ای در خور ستایش پدید آورده اند . مناره آن نیز در خور توجه است . این مناره مانند مناره مسجد « الازهر » در قاهره ، از یک طبقه هشت ضلعی در زیر و یک طبقه دایره شکل بر روی آن ساخته شده است . در محل تبدیل پایه هشت ضلعی به مربع ، بالکونی که با تزیینات مقرنس استوار گشته ، بنا شده است . برای این که به مناره مزبور ، نمایی ظریف و کشیده داده شود ، اولین بالکون در ارتفاع زیادی بر فراز مناره بنا شده است . یک قبه پیازی شکل بر پایه ای کوچک ، این ترکیب ظریف را به گونه ای شاد پایان می برد . ضمنا اتصال پایه چهار گوش مناره به طبقه هشت ضلعی روی آن ، با مثلث هایی شیب دار انجام گرفته است . بر روی نما های این مسجد نگاره ای دیده می شود که مشخصه هنر اسلامی مصر و آناتولی به شمار می رود و عبارتست از نوعی قوس های افزاردار ، مرکب از دو افزار نیمه استوانه که به گرد دکمه یا دایره ای نسبتا صاف پیچیده شده است . این طرح را در حاشیه سر در ، در اطراف قوس های روی مناره و همچنین بر پایه هرمی گنبد نیز می توان دید .
گنبد مسجد پوشیده از گل های چند پر ستاره ای و طرح های هندسی است . آرامگاههای خلفا
در گورستان مملوک ، در پیرامون قاهره ، معروف به « آرامگاههای خلفا » معماران مسلمان ، شاهکارهای ساختمانی خویش را ارائه داده اند . می دانیم که برای استوار کردن یک گنبد برپایه ای چهار گوش ، نخست به کمک ترنبه ها و یا فیل پوش ها که در گوشه های چهار ضلعی قرار می گیرند ، چهار ضلعی را به هشت ضلعی یا دایره تبدیل می کنند . مسلمانان تمایل داشتند گنبد را بر روی پایه ای چند ضلعی که با هرم های مثلثی شکل استوار شده محاط ( احاطه شده ) سازند .
در مقبره های دیگر ، ارتباط زاویه ای در نمای خارجی با هرم های پله پله انجام گرفته است .

منازل مسکونی

نمای خانه ها و حتی قصرهای مسلمانان ، معمولا بسیار ساده است . عنصر مشخص نمای خانه مسلمانان را « مشربی » تشکیل می دهد که عبارت است از نوعی بالکون بسته با شبکه چوبی که از تعداد بی شماری قطعه های چوب که گاه تعداد آن ها به 1200 قطعه در متر مربع می رسد ، ترکیب شده است . مشربی ها اعلب به شکل پنجره های بیرون زده از نمای اصلی ساخته شده اند . در آغاز ، در داخل این مشربی ها بالکون مانند ظرف های سفالی خلل و فرج دار قرار می دادند تا نوشیدنی داخل آن ها با بادی که از همه سو بر آن می وزد ، خنک شود . اما بزودی مشربی ها به عنوان استراحت گاه مورد استفاده قرار گرفتند . بعضی از مشربی ها با شیشه های کوچک تزیین شده اند . نقشه خانه ها مانند خانه های یونانی – رمی است . اتاق ها در اطراف صحن مرکزی ، یا در حیاط محصور در رواق ها قرار گرفته است . در این حیاط ، در طبقه اول اتاقی یا نشیمنگاهی با نمای قوس دار به سوی شمال قرار دارد . بزرگ ترین اتاق ها عبارت است از تالار که اغلب ارتفاع زیادی دارد و ارتباط با آن یا از راه اتاق شمالی و یا از راه اتاقی دیگر با اختلاف سطح صورت می گیرد .
یکی از ویژگی های نقشه خانه ها عبارت از شکلی است که به دهلیز ورودی داده و آن را پیچ دار ساخته اند تا داخل منزل را از نگاه نامحرم و گذرندگان برکنار دارند . حرم ( اندرونی ) به طور کامل از دیگر اتاق های خانه جدا است .
تزیینات درون قصر ها به ویژه با قاب های مرمر و در بالای آن ها با کاشی انجام شده است . سقف ها به شکل کنده کاری شده و نقاشی شده به گونه صندوقه سازی برجسته و فرورفته و یا تیرریزی های آشکار زینت شده اند .
تزیینات داخلی معمول در دبستان ( مکتب ) سوریه – مصری و مکتب عثمانی ، عبارتند از « نقل دانی » روی هم ساخته شده که در یک قطار بلند بنا شده اند . اغلب فریز اتاق ها از چوب های جفت و جور شده مثل آن چه که در « مشربی » ها دیده می شود ، ساخته شده و گیلویی آن ها از مقرنس است .

سبک عثمانی
( 1213/ 1798 – 923/1517)

عثمانی های آناتولی که در 1453 امپراتوری مسیحی قسطنطنیه را واژگون کرده بودند ، در 1517 قاهره را تسخیر و مصر را به صورت یکی از ایالت های عثمانی درآوردند و پاشایی را به عنوان حکمران برآن گماردند . بنا های این دوران همه مشخصات مکتب عثمانی را ارائه می کنند . آن ها با یک گنبد بزرگ کم ارتفاع و تعدادی نیم گنبد ها پوشانده شده اند .
تنها بنایی که به شیوه سنتی گذشته در این عهد ساخته شد مسجد « برد عینی » است .
در همین زمان در سوریه خانقاه دمشق و کاروانسرای بزرگی به نام « خان – اسد پاشا » ساخته می شود .

سبک مغرب
تاریخ و ویژگی های عمومی

اعراب تحت نام «مغرب » مفهوم « سرزمین های محل غروب خورشید » را باز می یابند که گذشته از تونس ، الجزایر ، مراکش ، اشپانیا را نیز در بر می گیرد . تونس و الجزایر در تاریخ هنر مغرب نقش ناچیزی دارند و این هنر بیشتر « اسپانیایی – مغربی » به شمار می رود . تا قرن پانزدهم اسپانیا و مراکش ، وحدت و وابستگی بسیار نزدیکی با هم داشتند و مردم این دو کشور به سرزمین های یکدیگر رفت و آمد می کردند ، امری که در زمینه هنر ، بیان کننده نفوذ دو جانبه آن ها بر یکدیگر است . اهالی مغرب در اسپانیا اثری عمیق و ماندگار از خود بجا گذاردند ، تا جایی که امروز زبان اسپانیولی بسیاری کلمات خالص عربی دارد و برخی آداب مسلمانان همچنان تا روزگار ما در اسپانیا جاودان باقی مانده اند . برای مثال می دانیم که در آغاز قرن نوزدهم هنوز زنان اسپانیایی تنها سراپا پوشیده در چادر می توانستند در تئاتر شرکت کنند و برای دیدن نمایش در لژهای پوشیده با پرده مشبک حضور می یافتند .
در پایان قرن هفتم بود که مسلمانان به شمال آفریقا و اسپانیا حمله بردند و در آن جا از آغاز قرن بعد ، یکی از اولاد سلسله مصری بنی امیه ، خلافت مستقل « قرطبه » را پایه گذاری کرد . مسجد معروف این شهر در 785 بنا شد .
در آغاز قرن دوازدهم ، مسلمانان اسپانیا در برابر پیشرفت تهدیدکننده لشگریان مسیحی ، از هم کیشان خود در مراکش یاری خواستند . و چنین بود که از حدود سودان بربرهای صحرا ، « مرابطون » به نجات آن ها شتافتند . مرابطون در 1108 در اسپانیا پیاده و در آن جا مستقر شدند . تسلط این مردم خشن و جنگجو ، چیزی درخور توجه برای ما باقی نگذارده است .
بزودی موحدون که بربرهای ناحیه اطلس بودند ، جانشین مرابطون شدند و از 1130 تا 1212 ، اسپانیا و مراکش را زیر چتر قدرت و حکومت خود درآوردند . در این عهد است که آثاری چون : مسجد بزرگ « تلمسن » و «کتیباه » در مراکش ، « ژیرالد » و « آلکازار » در اشبیلیه ، دروازه های زیبای فاس و مراکش و سرانجام مسجد « تینمال » بنا می شوند .
توضیح : ژیرالد برج چهارگوش یا مناره سبک مغربی در اشبیلیه ، یکی از شاهکارهای درخشان معماری اسلامی در اسپانیا است .
مناره کتبیاه در مراکش قرار دارد .
آلکازار ، نام مجموعه قصرهای پادشاهان مسلمان در طلیطله ( تولدو ) که در 1936 ویران شد .
در 1212، لشگریان مسیحی پیروزی بزرگی در « لاس ناواس » واقع در « تولوزو » بر مسلمانان اسپانیا به دست می آوردند و پیاپی بر قرطبه و اشبیلیه ( سویل ) مسلط می شوند . در این زمان مسلمانان برای دو قرن و نیم خود را در پادشاهی کوچک اندلس محبوس می سازند و سیصد هزار تن از آن ها به مراکش پناه می برند و در آن جا شیوه های معماری اندلسی را رواج می دهند .
از 1212 تا 1300 ، دو سلسله « نصری ها » در اسپانیا و « مرینیدیها » در مراکش قدرت را میلن خود تقسیم کردند . در این دوره است که هنر مغرب با خلق الحمراء در غرناطه و مدرسه فاس به حد اعلای شکوفایی خود می رسد . قرن های چهاردهم و پانزدهم را دوران کسوف هنر مغرب می دانند . در 1492 با تصرف غرناطه توسط شاه آراگون فردیناند پنجم و ایزابل دو کاستیل ، به دوران تسلط مسلمانان در اسپانیا خاتمه داده می شود و مراکش در خود فرو می رود و از باقی دنیا جدا می ماند .
در قرن شانزدهم در زمان سلسله « سعدیه » ( 1640 – 1560 ) با ساختمان آرامگاه معروف « صائدین » و مدرسه « بن یوسف » در مراکش ، شاهد نوزایشی ( رنسانس ) در هنر مراکش هستیم .
از قرن هفدهم و در دوره سلسله « علویان » دوران انحطاط هنر مراکش آغاز می شود . با این حال در این زمان در مراکش هنوز برخی بناها ساخته می شد کخ جا دارد مورد توجه قرار گیرند ، از آن جمله است قصر « المکری » در « فاس » .
در الجزایر ، شکل ها از اصل خود بریدند و به خرابی گراییدند ، نمونه این انحطاط عبارت است از محل زندگی اسقف الجزایر .

سبک « مدجن »

دستاورد تحسین لشگریان مسیحی اسپانیایی از بناهای اسلامی نواحی فتح شده پدید آمدند سبک « مدجن » در قرن های سیزدهم تا پانزدهم شد . در اساس این سبک عبارت بود از انطباق تزیینات اسلامی بر بناهای مسیحی . گاه معماران و تزیین گران مسیحی ، شکل هایی را که در نظر داشتند ، الگوبرداری ( کپی ) می کردند و گاه خود بناها حاصل گار مسلمانان زندانی یا آن هایی بود که پس از فتح اسپانیا توسط مسیحیان به آن جا آورده شده بودند . عمده بناهای « مدجن » عبارتند از « سانتاماریابلانکا » و « سان بنیتو » در طلیطله » ، « کورپوس کریستی » در سگووی ، سان میگویل و نمازخانه « ویلاویسیوزا » در قرطبه ، « کازادوپیلاتو » و آلکازار در اشبیلیه .
آخرین بنا یعنی «آلکازار » ( القصر ) که ساختمان آن در پایان قرن دوازدهم به دست مسلمانان آغاز شده بود ، به شکل در خور توجهی ، در قرن های چهاردهم، پانزدهم و شانزدهم ، به ویژه در دوره سلطنت شارل کنت دستخوش تغییرات بسیار شد . سایبان سر در ورودی حیاط تشریفات که به معنای واقعی کلمه شهرت دارد ، همزمان با ساختمان اولیه بنا شده ، اما قسمت وسط و پایه آن مربوط به 1634 است .
آلکازار ، نام مجموعه قصرهای پادشاهان مسلمان در طلیطله که در 1936 ویران شد .

عناصر معماری

سایبان بزرگ چوبی که بر فراز درهای بزرگ قرار دارد ، یکی از عناصر مشخص معماری مغرب به شمار می رود . سایبان آلکازار اشبیلیه معرف این نوع است . دو « کل پا » یا « دو کنسول » بزرگ دندانه دار ، روی تکیه گاههای کوچکی از مقرنس قرار گرفته و آن را از دو جانب استوار داشته است . از این سو تا آن سوی سایبان را یک ردیف « پردو » های زیبای کنده کاری شده که گاه به صورت برجسته در آمده اند ، پوشانده است . همچنین وضع سایبان های مدرسه « بو – اینانیای » مسجد « اندلسی » و سوق نجاران ( بازار درودگران ) در « فاس » مربوط به « مدرسه صالح » چنین اند .
سایبان هایی که در الجزایر دیده می شوند ، حالت خشک تری دارند ، از آن جمله است سایبان درهای مسجد « سیدی بومدین » و « سید الحلوی » در « تلمس » .
عنصر خاص دیگر معماری مکتب مغرب که ویژه مراکش است . عبارت است از « گیلویی با کل پا » . این نوع گیلویی ها را در اغلب بناهای مدرسه ها می توان دید . زیباترین نوع « گیلویی های کا پا » دار در مدرسه « بو اینانیا » و « الشراتین » در فاس دیده می شود . این گیلویی های با شکوه از « کل پا » یا به عبارت دیگر از « شیرسر » های بزرگی تشکیل یافته که نیم رخ آن ها معرف سه برجستگی است و از یکدیگر با قوس های کولی دار جدا می شوند . قسمت زیر شیرها بر روی سر ستون های ستونچه های دو قلو قرار دارد و ستونچه های مزبور نیز روی نگهدارنده های برجسته متکی اند . مجموعه مزبور حجاری یا بهتر بگوییم کنده کاری شده و از زمینه تزیین شده با پیچک های گیاهی متمایز است .
مناره های مغرب ، با توجه به سادگی استوار مربوط به شکلشان و با توجه به نمای نجیبانه ، خشک و کمی وحشی شان ، شایسته ستایش اند . آن ها به طور معمول شکل چهارگوش دارند و اغلب با کاشی های چند رنگ روکش شده اند و صفه های آن ها به کمک پایه ها و جرزهای باریک محصور شده اند . قسمت دوم مناره به شاخه ای یا طوقی مرکب از سه الگوی طلایی که روی هم قرار گرفته اند ختم می شود . مناره « کتیباه » در مراکش را شاید بتوان زیبا ترین آن ها دانست . مناره ژیرالد در اشبیلیه ، در سطح جهان شناخته شده و مورد تحسین است . در این مناره تقسیم بندی هنرمندانه تزیینات و همچنین ترکیب زیبایی که در طول مناره به شکل نواری عمودی با طرح پیچک های گیاهی و چهار طبقه پنجره صورت گرفته ، قابل توجه است . باید اضافه کنیم که بسیاری از مناره ها با کاشی های چند رنگ روکش شده اند .

عناصر تزیینی

در مغرب گچ بری و موزاییک های کاشی ، دو عنصر اصلی تزیینات را تشکیل می دهند .
در هیچ جای دیگر ، کنده کاری در گچ به این درجه از پیشرفت نرسیده است . کنده کاری مزبوز را اغلب با کار گلدوزی یا توردوزی مقایسه می کنند . حجاران ( گچ بران ) که بیشتر کنده کار به شمار می روند ، به یاری یک چاقو یا مغار در گچ تازه به کندن تزیینات می پردازند و به کمک کنده کاری با چاقو از پایین به بالا نوعی انحنا در آن ایجاد می کنند ، به نحوی که در آن نمایی از سطح های مختلف به وجود می آید .
این زینت سفید رنگ گچ کنده کاری شده را تقریبا همیشه پوشش موجدار چند رنگ کاشی همراهی می کند . کاشی های مزبوز دو نوعند : «زلیج » یا کاشی «معرق » و کاشی های کنده کاری شده . ( واژه الزلیج یا زلیج نام نوعی کاشی در مراکش است )
برای ساختن کاشی های نوع «زلیج » (معرق) ابتدا قطعه های مشخص شده روی کاشی ها ، به کمک چکش کوچک برنده تراش داده می شود و سپس قطعه های بریده و تراش داده شده ، با ملاط کنار هم قرار داده می شوند .رنگهایی که بیشتر در تزیین کاشی های « زلیج » یا معرق به کار می رود عبارتند از : آبی و سبز روشن همراه با قهوه ای پررنگ .
خشت های کاشی کنده کاری شده به ویژه برای فریز های کتیبه دار به کار می رود و عبارتند از کاشی هایی که نوشته های آن ها برجسته و به رنگ سیاه روی متنی که « بتونه » شده نمایانده می شوند . و سرانجام از «آزولخاص» یاد می کنیم که جز در اسپانیا در جای دیگری دیده نمی شود وعبارت است از خشت های نقاشی شده و قالب گیری شده به شکل فرورفته که درون طرح های کنده شده در گل رس را با رنگ های مختلف پر می کنند .( اصطلاح خاص هنر کاشی کاری در اسپانیا ) .

بناهای عمده

آثار دوران نخستین این مکتب که مسجد « جامع زیتونا » در تونس و مسجد « قیروان » معرف آن هستند ، تحت تاثیر مکتب سوری – مصری قرار داشته اند . مسجد « قرطبه » دارای ویژگی های دیگری است ؛ مشخصه این مسجد در جهان ، انبوهی از ستون های روی هم قرار گرفته است که با قوس ها به هم متصل شده اند . از چنین ترتیبی هرگز تقلید نشده است .
در قرن دوازدهم نخستین نمونه های معماری مکتب مغرب مثلا مسجد « تینمال » در ناحیه اطلس و مسجد « تلمسن » را مشاهده می کنیم .
قرن های سیزدهم و چهاردهم با خلق آثاری چون الحمرا در غرناطه و مدرسه های «فاس » ، اوج شکوفایی هنر مغرب را نشان می دهد .
الحمرا شاهکار اصلی هنر اسلامی در غرب شناخته شده است . این کار نفوذی قطعی بر بنا های مراکش و به ویژه مسجد القرایین در « فاس » داشته است . الحمرا همان اندازه به اعتبار باغ ها و چشمه هایش مشهور است که با معماریش که از حد اعلای ظرافت برخوردار است . ستون های این بنا که راهگشای شیوه نوینی به نام « آندلسی » اند ، از رعنایی و ظرافتی برخوردارند که هرگز از آن نمی توان فراتر رفت . طول ستون ها بین 10 تا 12 برابر قطر ستون است . در داخل بنا شاهد پوشش کاشی ، گچبری ، قوس ها و طاق های مزین به مقرنس هستیم که متاسفانه رنگ ها و طلا کاریهای آن ها به شدت خسارت دیده اند .
بیشتر مدرسه های مراکش در گذر قرن چهاردهم بنا شده اند در این بنا ها چوب نقش مهمی دارد . ازآن برای ساخت گیلویی های عظیم و قوس ها و همچنین کتیبه های در و پنجره استفاده شده است . تنها در مراکش است که این اثر قابل تحسین تزیینی در زمینه کاربرد چوب با رنگ سنگین آن بر زمینه سفید و درخشان گچ بری دیوار ها را می بینیم . زیبا ترین

مدرسه ها عبارتند از مدرسه های : « صهاریج » ، « عطارین » و بواینانیا در « فاس » که با گچ بری مجلل و در نهایت ظرافت روکش شده اند . آخرین بنایی که باید از آن یاد کنیم عبارت است از آرامگاه معروف « صاعدین » در مراکش ، مربوط به قرن شانزدهم که تالار دروازه ستونی آن با سرستون های زیبایش ، قوس های آویز دار و روکش دار از پارچه های نقش دار ، بی نظیر است .

نکات مهم معماری اسلامی :

• الازهر قدیمی ترین دانشگاه اسلامی در جهان در قاهره پایتخت مصر قرار دارد .
• آثار معماری حکومت فاطمیون در مصر : مجموعه سلطان قلاوون – مجموعه سلطان حسن- آرامگاه قایتا با
• مسجد الازهر در سال 359 هجری قمری ساخته شد .
• در مصر از مسجد الازهر به عنوان موزه تمام سبک های مصر یاد می کنند .
• مسجد ظهیر با یبارس مربوط به دوره مملوک از روش کلی مسجدالحکیم که 200 سال قبل از آن ساخته شده پیروی کرده است .
• مساجد ، از تحول و تغییر شکل ظاهری مکانهایی چون معابد ، آتشکده ها ، پرستشگاه ها و کلیسا ها به وجود آمدند .
• بزرگترین مسجد جهان ، مسجد جامع دهلی در هندوستان است . بنای آن از سال 1644تا 1658 به طول انجامید و مساحت آن 8400 متر مربع است .
• اولین مسجد ساخته شده به دست مسلمانان هند ، قوت الاسلام است .
• نمونه عالی تلاقی معماری اسلامی با هندی یا اساسا با معماری هندو مسجد قوت الاسلام در دهلی است .
• گنبد عقاب در مسجد دمشق قرار دارد .
• مسجد قرطبه در اسپانیا است .
• نخستین منار هند به نام مناره سبز در شهر آگرا بنا گردید .
• مساجد اولین پدیده های معماری اسلامی بودند که با ظهور دین اسلام به وجود آمدند
• معروفیت و شهرت مسجد سامرا در منار و حصار آن است .
• مسجد قیروان در تونس قرار دارد .
• معماری در مصر بیشتر تحت تاثیر مذهب بوده است .
• الگوی نخستین مقبره توسط حکمرانان اسلامی در هند متداول گشت . هندوها و بوداییان اجساد مردگان شان را می سوزاندند و مقبره عملا بی سابقه بود .
• مقبره التتمیش نخستین بنای یادبود برجای مانده است که این مقبره پشت به دیوار قبله مسجد قوت الاسلام ساخته شده است .
• مسجد قوت الاسلام در اواخر قرن دوازدهم و اوائل قرن سیزدهم در محل یک معبد هندوی تخریب شده به وسیله قیاس الدین محمد غور بنا گردید .
• در معماری اسلامی هند ، مینیاتور در تمامی نقش برجسته های سنگی یا خاتم کاری به کار گرفته شده و سپس در دوران مغول ها عمدتا در خاتم کاری و گاه در معرق کاری کاشی ها رواج یافته است .
• در معماری اسلامی منبر هیچگاه شهرت جهانی محراب را به دست نیاورد .نقش آن بیش تر در برگزاری نماز جمعه است .
• مناره مسجد « ییولی » آناتولی ، در ترکیه متعلق به قرن چهاردهم میلادی می باشد و دارای شیارهای طولی بوده و نمونه بارزی از مناره های ترکی است که شبیه مداد و بسیار مجلل ساخته شده است .
• مسجد سلیمانیه ، در استانبول ترکیه از شاهکارهای معمار نابغه و معروف سینان ( 1587 – 1489 ) و مشحصه معماری عثمانی که در میانه قرن شانزدهم میلادی ساخته شده است .
• ساخت معماری مساجد ترکیه کمی دیرتر از ایران و کشور های عربی شروع شد و دلیل آن این بود که اسلامی شدن این کشوردر قرن یازدهم آغاز گردید و چهارصد سال طول کشید تا همه کشور اسلامی شود .
• مسجد سلیمیه در ادرنه قرار دارد .
• یکی از مساجد با شکوه دوران نخستین تاریخ صدر اسلام مسجد الاقصی با گنبد طلایی در بیت المقدس ( در فلسطین اشغالی ) قرار دارد .
• هر ضلع مسجد هشت گوش بیت المقدس دارای 4/20 متر می باشد که با آیات کریمه قرآن با رنگی سفید بدان جاودانگی خاصی بخشیده است .
• مسجد اموی یا مسجد ولید با آن که سه بار طعمه آتش شد ( در سال های 461 و 802 و 1310هجری قمری ) ولی هنوز به عنوان یکی از نخستین مساجد اسلامی با استقامت بر جا مانده است .
• قدیمی ترین مسجد به جای مانده در مالزی ، در کامپانگ لااوت در قرن هفدهم ساخته شد .
• قدیمی ترین مسجد ها در آسیای جنوب شرقی ، یا بناهای استفاده شده درون دربارهای سلطنتی بوده اند یا سالن های کوچک نماز که در جوامع روستایی که به تازگی به دین می گرویدند .
• مساجد به سوی کعبه مقدس در مکه مکرمه بنا می شدند و برای مشخص شدن جهت قبله ، نقشه ای مستطیل شکل برای محوطه عبادت ، یا محرابی در محور مرکزی آن طراحی می شد .
• مناره های مساجد عثمانی هم چون مناره مسجد سلیمانیه در استانبول به 85 متر می رسد .
• بیش تر مساجد و مساجد جامع را می توان در یکی از چهارگونه شناخته شده قرار داد : 1- پر ستونی عربی 2 – چلبپایی ایرانی 3 – با ستون و گنبد سلجوقی 4 – شیوه عثمانی .
• در معماری امروز ، نقش مناره رفته رفته کم رنگ می شود زیرا در چهل سال اخیر ، بلندگوها برای اذان در شهر ها مورد استفاده قرار گرفته اند .
• مناره یک نماد بصری مذهبی ، فرهنگی است که در راستای قائم به سوی آسمان کشیده شده است .
• برخلاف کلیسای گوتیک که در آن ارتفاع اهمیت زیادی دارد ، در مساجد پرستونی گسترش در سطح افقی مهم است .
• مساجد مهم کشور عثمانی ، بون رجوع به کلیساهای قرن ششم روم شرقی به ویژه ایاصوفیه قابل بررسی نیستند .
• از خانه پیامبر اکرم (ص) بود که مساجد به شکل قطعی خود رسیده اند . این خانه پس از یک قرن از ساخت آن توسط خلیفه « ولید اول » خراب گشت تا محوطه ای به مسجد پیامبر اضافه شود .
• در معماری اسلامی ، منبر ، هیچ گاه شهرت جهانی محراب را به دست نیاورد . نقش آن بیش تر در برگزاری نماز جمعه است .
• از آثار معماری دوره عباسی : مسجد سامرا ( با مناره حلزونی ) – مسجد ابو دلف – بنای قصر منصور در بغداد که برای اولین بار ایوان به کار می رفت .
• از معماری امویان اسپانیا ، قصر مدینه الزهرا در نزدیکی قرطبه است .
• آثار معماری حکومت فاطمیون در مصر : مسجد الازهر ، مسجد الحکیم ، مسجد الاقمار .
• آثار معماری حکومت مملوک در مصر : مجموعه سلطان قلاوون – مجموعه سلطان حسن – آرامگاه قایتابا .
• مساجدی که از سبک مسجد دمشق تاثیر پذیرفته اند : مسجد هماه در سوریه – مسجد زیتون تونس – مسجد قرطبه اسپانیا .
• از قصرهای دوران امویان عبارتند از : قصر مشاطه ، قصر الحیر ، قصر عمری و قصر طوبی .
• منبر در زمان بنی امیه متداول شد .
• قدیمی ترین منبر در مسجد عقبه قیروان در تونس است و متعلق به قرن سوم هجری قمری .