معرفی معماری دنیای شرق (معماری هند)

معماری هند

موقعیت جغرافیایی : شبه قاره هند ، که در مرزهای شمالی به سرزمین اصلی قاره آسیا متصل می شود . سه منطقه مشخص جغرافیایی دارد : شمال شرقی ، که در آن کوههای عظیم هیمالیا ، ماوای سنتی خدایان ، همانند مانعی سر بر افراشته ، منطقه حاصلخیز واقع در شمال غربی و جنوب کوههای هیمالیا ، که در آن دره های سند و گنگ دامن گسترانده اند ، شبه جزیره هند مرکب از فلات های گرمسیری که به وسیله کوهها و جنگل ها از رودهای شمالی مجزا می شود . در این مناطق شدید ترین اختلافات اقلیمی ، از گرمای گرمسیری تا برف و یخچال های دائمی ، از اقلیم بیابانی تا سنگین ترین باران های سالانه در جهان به چشم می خورد .

نخستین فرهنگ بزرگ هند ، در هزاره سوم پیش از میلاد ، در اطراف بخش علیای دره سند متمرکز شده بود . موهنجودارو و هاراپا در پاکستان امروزی ، از مناطق اصلی گسترش این فرهنگ بود . هنر هند تا ورود اقوام آریایی به آن سرزمین به صورت ممتد ادامه داشت و در زمینه های گوناگون ، پیشرفت قابل توجهی نموده بودند ، هجوم های آریاییان را که در حدود 1800 سال پیش از میلاد آغاز شد می توان علت بروز گسست در هنر هندی دانست .
موهنجودارو : در کشور پاکستان آثار و بقایایی از معماری دوران باستان وجود دارد که از جمله آن ها ، بقایای موهنجودارو است . این اثر باستانی شاهد بلا منازعی است بر عظمت تمدنی که از 5000 سال پیش در ایالت سند پاکستان شکوفا شد . از نام هایی که بر این شهر کهن اطلاق شده « مانهاتن عصر برنز » است و این نام سبب طرح شهرسازی مدرن و علمی کم نظیری است که داشته است .

خیابان های قسمت پایین شهر به صورت شطرنجی و عمود بر هم احداث گردیده و بلواری عریض به پهنای بیش از 90 متر در جهت شمالی – جنوبی کشیده شده که به وسیله خیابان های فرعی شرقی – غربی قطع می گردد و ارتباط ساختمان های مسکونی که در این میان قرار گرفته اند ، به وسیله کوچه های باریکی برقرار می شود .

در طرح ساختمان های منازل دو اصل اساسی رعایت شده است ، یکی امنیت و دیگری آسایش ، برای رفت و آمد سنگین خیابان های اصلی معمولا ، خانه ها را طوری ساخته اند که در گذرگاههای فرعی باز شود و نور و هوا از حیات خلوت ها تامین گردد . پنجره ها از شبکه های سنگی یا کاشی ساخنه شده است .

ضخامت دیوارها حاکی از دو طبقه بودن خانه ها است که در آن ها از پلکان استفاده می شود . هم در پاکستان و هم در جاهای دیگر از این گونه بنا ها وجود دارد . در این خانه ها چاه های آجری آب تعبیه شده ، دهانه چاه ها دارای دریچه ای است که مانع از افتادن حیوانات و کودکان به درون آن ها می شود . این گونه توجه و دقت حتی تا زمان روم و یونان دیده نشده است .

این شهر دارای حمامی بزرگ و روی تپه ای مصنوعی از 7 تا 14 متر ارتفاع ساخته شده است .

حمام دارای استخری به طول 9/11 و عرض 7 متر و عمق 9/1 متر بوده که دیواره داخلی آن با آجر و ملات و ساروج ساخته بوده است . این دیوار روی قشری از آسفالت به ضخامت 5/2 سانتیمتر قرار داشته است . کف این استخر تدریجا به طرف مجرای فاضلاب شیب پیدا کرده و این مجرا آب را به کانال های تاقداری که کهن ترین آثار معماری است ، هدایت می کرده است .

از موارد شگفت انگیز تمدن موهنجودارو : 1 – پیشرفت در زمینه استاندارد آجر هایی به ابعاد 9/27 ضرب در 42/13 ضرب در 35/ 6 سانتیمتر . 2- شبکه فاضلاب بر اساس اصول فنی و استاندارد . 3 – خانه هایی بر اساس نقشه و اندازه یکسان . 4 – برقراری عدالت اجتماعی با توجه به وضع ساختمان نهای شهر موهنجو دارو .

در سده ششم پیش از میلاد ، دو دین بزرگ در هند ظهور کردند ، یکی آیین بودا بود که تاثیر زیادی بر فرهنگ و هنر هند به طور کلی از قرن سوم پیش از میلاد تا سده ششم یا هفتم میلادی داشت . هنر های بسیاری از کشور های آسیایی از آیین بودای هندی که با تولد بودا ساکیامونی ، در حدود 563 ق. م آغاز گردید مشتق می شود . گرچه آیین بودا در هند اکنون پیروان اندکی را دارد ولی چین و کشور های همجوار دیگر اغلب گرایش به بودائیسم دارند . از معماری هندی پیش از « آشوکا » (232 – 272 ق . م ) چیزی به جز خرابه های موهنجودارو به جای نمانده است . گویا بناهای هندی عصر ودایی و بودایی از چوب بوده و احتمالا « آشوکا» اولین کسی بود که از سنگ برای مقاصد معماری استفاده کرد و در آثار ادبی ، از ساختمان های هفت طبقه و کوشک های باشکوه سخن می رود ، اما نشانی از انها به جا نمانده است .

معماری عصر بودایی

پس از گرویدن آشوکا به آیین بودا ، معماری هندی به تدریج از زیر نفوذ بیگانه بیرون آمده، و از پس نمادها و المان هایش از این دین جدید نشآت گرفت . این انتقال ، از سرستون بزرگی که نه تنها اثر باقیمانده از ستون دیگر آشوکایی است که در « سارنات » برپا شده بود ، به خوبی نمودار است ، طرح اصلی این کاخ با تالار صد ستون تخت جمشید قابل مقایسه است . سرجان مارشال این اثر را با « همه نظایر خود در جهان قدیم » برابر می داند . شکل ترکیبی آن در کمال هنرمندی پرداخته شده ، عبارت است از چهار شیر نیرومند که پشت به پشت یکدیگر داده ، به نگهبانی ایستاده اند . هر چهار شیر قالب و شکل ایرانی دارند . ( تصویر 108 ) در زیر این ها ، ردیفی از نقوش برجسته است از صورت های خوش تراش ، از جمله صورت حیوانات محبوب هندیان ، یعنی فیل ، و رمز محبوب هند ، یعنی گردونه آئین بودا . زیر این کتیبه نیلوفر آبی سنگی بزرگی است که پیش از آن ها در هنر معماری ایرانی فراوان دیده شده است ، البته در سرزمین هند هم سابقه دیرپایی دارد . گل به حالت عمودی نقش شده ، گلبرگ های آن به پایین برگشته و تخمدان آن ها نمایان است که می توان آن را نشان زهدان جهان ، یا به عنوان یکی از زیبا ترین تجلیات طبیعت ، به مثابه تخت یکی از خدایان دانست . نماد نیلوفر ، همراه آیین بودا ، هنر چین و ژاپن را تحت تاثیر قرار داد .

از اثار معماری دوره بودایی ( به ویژه معماری مذهبی ) جند معبد ویرانه ، و تعداد زیادی استوپا و معابد غاری به جا مانده است .

استوپا

استوپا ها در معماری هند ویژگی خاصی دارند و از جمله بنا هاب بسیارمهم و حایز اهمیت دین بودایی هستند . این آثار در روزگاران کهن پشته خاکی بود که بر گوری قرار می گرفت . در آیین بودا به یک بقعه ( گنبد ) یادبود تبدیل گردید . و معمولا بقایای جسد یک پارسای بودایی در آن قرار داده می شد .

اکثر این استوپاها گنبدی آجری دارند . روی آن یاستی ( دکلی ) برافراشته اند، و پیرامونش را نرده های سنگی ایجاد نموده اند که روی تمام سطوح نرده ها را با نقوش برجسته تزیین کرده اند ، که تمامی نقوش بدون تردید از نماد ها و نرده های آیین بودایی ، هند است و هر یک بیانگر موضوعی خاص .

از این میان استوپای بزرگ دهکده سانچی ( تصویر 109) ظریفترین و رفیع ترین استوپا، درآغاز توسط آشوکا ساخته و وقف شد. این عمارت که توسعه یافت و سرانجام در اواسط سده نخست پیش از میلاد به پایان رسید ، امروزه نقطه اوج پیشرفت یک دوره از تمدن هند بشمار می آید.

همچنان که استوپای سانچی بزرگترین بنای بجامانده از دوران اولیه آیین بودا است ، چایتیای کارلی ظریف ترین معبد غاری کنده کاری شده است . ( تصویر 110) درطی سده های دوم و اول پیش از میلاد ، معابد غاری تکامل یافتند و نماهای باشکوه سنگی ، باتقلید از معماری چوبی، برای درهای این معابد ساخته می شدند.

معماری آیین هندو

معماران نوآور هندو ، با همان نیروی خلاقی که به آفرینش معابد غاری انجامیده بود ، به ساختن نخستین معابد سنگی پرداختند . یکی از این معابد که تا امروز باقی مانده ، معبد ویشنو است .( تصویر111)که در اوایل سده ششم میلادی ، در دئوگیری واقع در شمال هند ساخته شد.

ازدیگر بناها میتوان به معبد زیبای موکتشوار در بهو وانشوار واقع در اوریسا اشاره کرد . ( تصویر 112) در اینجا باساخت یک بنای رفیع در تعادل با عناصر افقی هماهنگی و پیشرفت تدریجی این نوع معماری را میتوان دید. این تکامل تدریجی در بنای خاجوراهو در سده های دهم تا یازدهم بیشتر مشهود است . ( تصویر113)

درسده پنجم م. ، دامنه تأثیر فرهنگ هند در پی سلسله مهاجرت های مردم ، از هند به برمه ، تایلند ، سوماترا و جاوه کشانده شد. دراین سرزمین ها ، دو آیین بودا وهند به کشاکش و پیکار در راه دستیابی به سلطه نهایی ادامه دادند. و هریک ، هنرهای خویش را عرضه و تقویت کردند . در دورانی که آیین بودا در هند در حال محاصره شدن بود ، یکی از بزرگترین بناهای متعلق به پیروانش در بار بودور ، در جزیره جاوه ساخته شده بود. ( تصویر 114) استوپای چهار گوشه عظیمی که طول قاعده اش 120 متر بود و با نه طبقه تراس دار از سنگ ساخته شده بود.