معرفی معماری دنیای شرق (معماری چین)

معرفی سرزمین چین

سرزمین چین در دورترین قسمت آسیا قرار گرفته و از هندوستان به وسیله کوهستان ها ی بلند جدا گردیده است . و این سرزمین از مناطق وسیعی ، پوشیده از کوهستان ها تشکیل شده است . نواحی جلگه ای بیشتر در شمال شرقی قرار دارند و حاصلخیز ترین بخش چین در همین نواحی به شمار می رود . که از قدیمی ترین ایام ، مسکونی بوده است . دو رودخانه عمده چین رود زرد ( هوانگ هو ) و رود آبی ( تسی یانگ ) هستند و اقیانوس کبیر در شرق این کشور واقع شده است .

معرفی معماری چین

درباره معماری چین ، کمتر سخنی گفته یا مطلبی نوشته شده است ؛ علت شاید این باشد که ساختمان های اندکی از روزگاران گذشته برجا مانده اند یا سبک معماری چین در طی سده های گذشته دستخوش تحولات چشمگیر نشده است . ساختمان در چین امروز ، دقیقا به نمونه اولیه خویش در هزار سال پیش شباهت دارد . به بیان دقیق تر ، نیمرخ مسلط بر سقف ، که بخش بزرگی از خصوصیات معماری چینی از آن سرچشمه می گیرد ، احتمالا به دوره چو یا شانگ مربوط می شود . حتی ساختمان های ساده ای که در کنده کاری های سنگی دوره هان ترسیم شده اند ، حکایت از وجود سبک و روشی در ساختمان سازی دارند که امروزه نیز شالوده معماری این کشور به شمار می روند . اجزای ضروری این ساختمان ها عبارتند از یک تالار چهار گوشه ، زیر یک بام نوک تیز با قرنیز های برآمده ، بر روی یک شبکه نگاه دارنده و ستون های چوبی . دیوارها هیچ نقشی در نگاه داری از سقف ندارند بلکه در حکم پرده ها یا تیغه های جداکننده اند .

معابد بودایی

آیین بودایی چند گاهی بر روان چینی ها چیره گردید و منجر به ساختن معابد بزرگی گردید که خرابه های ان ها در ترکستان کشف شده و در سراسر چین معابد بودایی نسبتا باشکوهی دیده می شود . به این معابد راههای طبیعی زیبایی منتهی می شود ، که معمولا بر سرازیرهای پیچ در پیچ کشیده شده و با دروازه های آراسته ای به نام « پای لوش » مشخص گردیده است . برای رهانیدن شیطان در بعضی مدخل ها پیکره های کراهت انگیز گذاشته است . یکی از بهترین زیارتگاههای بودایی معبد « بودای خفته » در نزدیکی کاخ تابستانی خارج پکن است .
عمده مصالح معابد بودایی چوب و سنگ است . سقف شیروانی و از پوشش سفالی یا چوبی ساخته می شد . در بیشتر معابد روی سقف بنایی به شکل کشتی قرار دارد که از نظر هنر بودایی سمبلیک است و به طور کلی این بنا ها دارای تزیینات پرکاری است . از جمله از اژدها و سیمرغ ، طاووس ، نقش انسان و بعضی از حیوانات مورد علاقه بودا مثل اسب ، میمون ، فیل ، که گاهی از شیشه های رنگین در انواع تزیینات استفاده شده است ، در معبد ، رنگ مسلط بر مجموعه بنا ، رنگ قرمز است .

معابد کنفوسیوسی

دلاویزترین معابد چین آن هایی است که در پکن به دین ملی و رسمی آن کشور اختصاص داده شده است . معبد کنفوسیوسی دارای طاق هایی باشکوهی است که با ظرافت بسیار کنده کاری شده ولی خود معبد بیشتر نمودار حالت فلسفی دارد ، تا هنری . این معبد را در قرن سیزده ساخته اند و از آن پس بارها تغییر شکل داده و تعمیر شده است . روح استاد اقدس نیاکان ، کنفوسیوس ، در روی پایه ای چوبین در طاقچه ای نصب گردیده است . مذبح اصلی وقف استاد و سرمشق ده هزار نسل شده است .معبد آسمان و مذبح آسمان نزدیک دیوار جنوبی پکن واقع است .
به طور کلی ستون های معابد ، چوبی و سنگی است و غالبا به صورت ستون پیکره ای از اژدها و سیمرغ که در روبروی مدخل معبد قرار داده شده است . نقشه مصور معبد کنفسیوس در جوفو شانتونگ این واقعیت را نشان می دهد که چینی ها به آیین ملی و میهنی خویش تا چه اندازه اهمیت داده اند .

معرفی پاگودا

از آثار برجسته و شاخص هنر معماری خاور دور چین پاگودا است . این بناهای چتری شکل ، چند طبقه اند که تعداد آن ها فرد است . چون عدد زوج در نزد چینی ها نحس است . پاگودا از درون دارای پله های مارپیچی و گردان است . هر چتر به ایوان گردی حتم می شود که ماموران حکومتی در این ایوان ها مسائل مملکتی را بررسی می کردند . دوم اینکه جهت دعا و نیایش بوده و سوم پیشگویان چین در آن بخش طالع بینی می کردند و از طرفی جهت باد را مشخص می نمود . گاهی به عنوان میل راهنما هم مورد استفاده قرار می گرفته است . و بر روی طبقه بالایی آن احتمالا چراغی روشن می کردند .

معماری بودایی

شکل خاصی از ساختمان سازی را به نام پاگودا به معماری جهان عرضه کرد ، که در نظر برخی ها به نماد کشور چین تبدیل شده است . این برج ها که در روستا ها برافراشته شده اند و جزء طبیعی آن نقاط به نظر می رسند از استوپاهای هندی تقلید شده اند . بیشتر پاگوداهای چوبی ، با تعداد زیاد قرنیز های بالدارشان ، تشابهی اندک به گنبد های یکپارچه سانچی یا آماراواتی دارند ؛ ولی منشاءشان ، مانند بودای چینی ، باید قند هار بوده باشد چون در اینجا یکزمانی گونه های پیوسته و رفیع استوپا زائران چینی را تحت تاثیر عظمت خویش قرار داده بودند . چینی ها با چنان سرعتی ساختمان استوپا را تقلید کردند که حتی کهن ترین پاگودا ها ( سده ششم تا سده هشتم ) نشانه های اندکی از منشا هندی خویش دارند . در پاگوداهای چوبی چینی ، آنچه از کل استوپای هندی برجا ماند ، یاستی و چتر آفتابی بود ، که در راس ساختمان مزبور قرار داده شد . چینی ها به جای نقشه گرد ، نفشه چهار ، شش ، یا هشت ضلعی را ترجیح می دادند و طبقات را تا ارتفاع حداکثر 90 متر روی یکدیگر می انباشتند . هر طبقه با قرنیزهای برجسته یا برآمده خودش که خطوط منحنی اش رو به آسمان کشیده می شدند ، مشخص می شد.( تصویر115)

معرفی خانه چینی

اولین سکونت گاههای چینی گودال هایی هستند که به صورت دایره ساخته شده اند و روی آن را با شاخ و برگ درختان پوشانده اند . سپس با پیشرفت در فن خانه سازی ، خانه ها از گودال به خانه هایی در روی زمین و از جنس خشت و گل تغییر یافت . این خانه ها در حدود 3 تا 5 بلوک با هم در یک ردیف قرار می گرفتند .( تصویر 116)

نمونه ای از خانه های دوره « هان » که همانند خانه های جدید به صورت تعدادی حیاط بود و در اطراف آن ها عمارت جداگانه ای وجود داشت و هر یک به اتاق های کوچکی تقسیم می شد . باید اشاره نمود سقف بلند و ستون دار آن ها با سفال پوشش یافته است فقط انحنای بام تغییر کرده است .

از نظر تزیینی نمونه های خانه گلی دوره هان کاملا شبیه سبک های موجود در چین است . مدخل اصلی در داخل توسط « مانع ارواح » ( دیواری در مقابل مدخل ) حفاظت می شود ، به طوری که حیاط از داخل خانه از نظر پنهان است . بر اساس عقاید چینی ، شیاطین و ارواح پلید در خط مستقیم حرکت می کردند و این دیوارها در مقابل مدخل مانع ورود آنان به خانه ها می شده است .

دیوار چین

مهم ترین آثار چینی ها دیوار چین است ، که تا امروز پا برجا مانده است . این دیوار از شمال شرق چین به سمت شمال غرب امتداد دارد ، که طول آن 6400 کیلومتر و ارتفاع دیوار 7 الی 5/7 متر است . عرض دیوار هم حدود 5/7 متر است . به فاصله هر چند متر برج های دیده بانی در دیوار بزرگ تعبیه کردیده است . خاصیت برج ها در این است که به هنگام رویت نیروهای دشمن در پشت دیوار ، مشعل برجهای روبرویی روشن شده و به فاصله بسیار کوتاهی سرتاسر دیوار مشاهده می گردد . ( از مشعل های بزرگ و روشن دیوار بزرگ نمایان است ) . دیوار دارای چهار دروازه بزرگ است که در دوره های گذشته چین با قدرت حفاظت شده است . مصالح این دیوار از آجر و سنگ است . سازنده این دیوار ، « شی هوانگ دی » خاقان « بنیانگذار سلسله چین » بود . این دیوار جهت حفاظت چین از هجوم اقوام بیابانگرد زرد پوست به نام هون ها ، ساخته شد . این دیوار از قرن 4 ق . م به صورت دیوارهای بریده از چینه و گل وجود داشته است . یعنی هر قبیله یا حکمرانی ، برای جلوگیری از هجوم بیگانگان یک بخش دیوار را ساخته و هنگاهی که « شی هوانگ دی » از سلسله چین به قدرت رسید این دیوارهای مجزا را به هم متصل نمود و از مصالح سنگ و آجر در آن استفاده کرد . در هر 5/2 کیلومتر برج های دیده بانی ، در هر 5 کیلومتر پست های نگهبانی ، در هر 15 کیلومتر سنگر ها و استحکامات و در هر 50 کیلومتر پادگان هایی احداث گردید . این دیوار از سنگ و آجر ، مخلوطی از آهک و رس ساخته شده و از خلیج بوهای در مشرق تا استان گان سو در شمال مرکزی امتداد دارد . این دیوار عملا شامل دو دیوار موازی است که 10 متر ارتفاع دارند و جاده ای پهن بر بالای آن ها سقف زده است . بر فراز دروازه های هر دو انتهای دیوار چین کتیبه هایی قرار دارند که مشرقی آن « اولین گذرگاه در زیر آسمان و دروازه غربی آن » آخرین گذرگاه د ر زیر آسمان نامیده می شود . این دیوار نقشی فراتر یک دیوار دفاعی داشته و در حقیقت ، راهی برای تامین ارتباط سریع در امپراتوری شده است

سبک های معماری چین ( شمالی و جنوبی )

در ساختمان های مذهبی اعم از پاگودا ها و معبد ها ، می توان دو سبک مشخص معماری چینی را مشاهده کرد . این دو سبک معمولا شمالی و جنوبی خوانده می شود ، ولی آن ها همیشه دقیقا مطابق جغرافیایی نبوده است . در یونا ، که یکی از جنوبی ترین ایالات چین است ، سبک شمالی رواج دارد ، و در جنوب منچوری ، نمونه هایی از سبک جنوبی دیده می شود .( تصویر 117)

تفاوت های عمده میان این دو سبک عبارتند از :

انحنای شیب سقف و مقدار تزیینات لبه بام ها و پیش آمدگی آن هاس . در سبک جنوبی ، سقف ها به اندازه ای انحنا پیدا می کند که گوشه های آن ها ، شاخ گاو به طرف بالا متمایل می شود . از دید گاه هنری ، ساختمان های مزبور زیاد مورد تحسین نیست . زیرا اگر چه خود انحنا ها و تزیینات دلپذیر است ، ولی خطوط ساختمان ها روی هم رفته از نظر ناپدید می شود و نمایی پدید می آید که پیداست پیچاپیچ و انبوه است . و چینی ها به این سبک علاقه ای ندارند .

سبک شمالی را غالبا سبک قصری می نامند ، زیرا که بهترین نمونه های این نوع معماری را در عمارت باشکوه شهر ممنوع و آرامگاه های خاقان های سلسله مینگ و منچو می توان دید . در سبک قصری ، انحنای بام نرم است ، و به شیب و سقف چادر شباهت دارد تزیینات کمتر دیده می شود و مجسمه فقط در گوشه های بام ها دیده می شود .