موزه در ساده ترین شکل خود ساختمانی است که مجموعه ای از آثار طبیعی و یا باز مانده های انسانی را به منظور بازدید و مطالعه در جای خود قرار داده است . این آثار ممکن است از ژرفای زمین و دریا آمده باشد و یا قطعی ای سر ستون سنگی یک بنای باستانی و یا فسیل جانوران منقرض هزاره های گذشته یا تخم پرندگان کمیاب و . . . باشد . موزه علاوه بر نگهداری اشیاء هویت آنها را نیز شناسایی می کند و این سرآغاز شناخت یک اثر و برقراری ارتباط با آن است ، این ارتباط سبب می شود که افکار بازدید کننده از محیط مافوق به دور دست سفر کند .
موزه ها خلاف آنچه تصور می شود نهادهای ایستا نیستند . نهادهایی را که انسانها خود پی ریزی کرده اند ، همانند تمامی موجودات زنده می باشند ، آنها در برابر تغییرات محیطی واکنش نشان داده ، خود را با آنها تطبیق می دهند وهمراه با آنها تحول می یابند . موزه ها نیز بعنوان یک نهاد فرهنگی نمی توانند از این فرآیند مستثنا باشند.
محل و ساختمان موزه :
مکانی که موزه در آن واقع می شود اهمیت فراوانی دارد و باید دارای امتیازات خاصی باشد . موزه باید در جایی از شهر قرار گیرد که دسترسی به آن برای همگان آسان باشد و از سوی دیگر به شبب خصلت فرهنگی آن بهتر است که در کنار کتابخانه ، مدارس ، دانشگاهها و سایر مراکز فرهنگی واقع شود تا افرادی که در موسسات نامبرده رفت و آمد دارند از موزه بتوانند استفاده نمایید ، امروزه معمولاً موزه در میان یک محوطه سر سبز یا پارک احداث می شود ، زیرا درختان پارک با تصفیه هوای اطراف ، ایجاد رطوبت لازم ، مقابله با گرد و غبار و دود و سر و صدا به منزله حفاظ عمل می کنند . تاسیس موزه در محوطه سر سبز مزیت دیگری هم دارد ، زیرا هنگامی که هوا مساعد باشد می توان بخشی از مجموعه را به محوطه خارج نیز منتقل کرد و به نمایش گذاشت که سبب جلب بازدیدکننده بیشتر می شود.
فضای فیزیکی موزه:
موزه ها طبق یک طرح و نمونه کلی تأسیس نمی شوند ، زیرا ، شرایط ، موقعیت ، نیازها و مقدورات در جوامع مختلف متفاوت است اما پاره ای از نکات و مشخصات اساسی در تمام موزه ها عمومیت دارد و چهار چوبی را برای تأسیس و فعالیت موزه تعیین می نماید . موزه خواه در یک بنای تاریخی تأسیس گردد یا آنکه ساختمان یک بنای موجود برای موزه در نظر گرفته و تغییراتی در آن داده شود و یا آنکه ساختمان جدیدی مخصوص موزه بنا گردد ، راهکار اصلی عملکرد موزه است که شکل و طرح آنرا معین می کند ، بنابراین در درجه اول باید مشخصات فیزیکی هر موزه که جنبه عمومی دارد رعایت شود و آنگاه طبق اهـداف ، فعالیتها و مجموعآثار مــوزه ساختمان و ترئینات داخلی آن انتخاب شود .
تالار های نمایش:
امروزه به هنگام احداث موزه ها سعی می شود که تالارهای نمایش انعطاف پذیر باشند ، بدین معنا که تالارها و اتاقهای موزه به نحوی ساخته شوند که بتوان در آنها به آسانی تغییراتی ایجاد کرد و شکل و اندازه آنها را در صورت نیاز تغییر داد ، هر چند که در این تغییرات چارچوب کلی اتاقها ، ورودی و خروجیها ، سیستم روشنایی و ابزارهای فنی دیگر چون دزدگیر ، تهویه و… تغییر نخواهند کرد . برای انعطاف پذیر نمودن تالارهای نمایش می توان از دیواره یا پانل های سبک که در یکدیگر قفل می شوند استفاده کرد . از این دیواره یا پانلها می توان به تنهایی و یا بصورت مجموعه ای استفاده کرد ، اما در بسیاری از موزه ها استفاده از پانل متداول نیست ، بلکه به همان روش سنتی تالارهای ثابت توجه می شود که در آنها فقط اشیایی از پیش تنظیم شده و ثابت برای نمایش عرضه می گردند .
ویترین:
اشیاء در تالارهای نمایش موزه در داخل ویترین تنظیم می شوند و ویترینها نیز باید همانند تالارها انعطاف پذیر و قابل تغییر باشند . شکل و ترتیب ویترینها بستگی کامل به احتیاجات موزه دارد . در تالارهای نمایش اغلب ویترینها عمودی می باشند ولی گاه ماهیت اشیاء و یا شکل و ابعاد آنها ایجاب می کند که در ویترینهای افقی تنظیم شوند .
تالارهای ورودی:
درهای ورودی موزه باید به حدی باشدکه محافظت وکنترل آنها برای نگهبانان آسان و میسر باشد. وضع مطلوب آن است که موزه فقط یک در ورودی عمومی اصلی و وسیع داشته باشد و توسط چراغ یاعلامتهای دیگرکاملاً مشخص باشد. این در باید به سرسرا و یا اتاق ورودی موزه منتهی شود. در این اتاق یا سرسرا بخش فروش بلیط ، میز اطلاعات و فروش انتشارات قرار دارد .
دیوار و کفپوش تالار :
رنگ و جنس دیوار و کفپوشها در تالارهای نمایش موزه بسیار اهمیت دارند ، در گذشته رنگ سفید را برای دیوارها انتخاب می کردند ، زیرا معتقد بودند که در برابر رنگ سفید اشیا ماهیت خود را بهتر نشان می دهند ، ولی امروزه کارشناسان عقیده دارند در برابر رنگ سفید آثار تیره تر جلوه می کنند. بنابراین رنگهایی برای دیوار ها انتخاب می شوند که اشیا در برابر آنها رنگ واقعی واصلی خود را نشان دهند. برای مقابله با یکنواختی تالارها می توان از رنگهای کم رنگ تر در نقاطی که نور کمتر است استفاده کرده و دیواری را که نور بر آن مستقیم می تابد اندکی پر رنگ تر نمود . جنس دیوارهای موزه نیز باید با شرایط ساختمانی بومی و اقلیمی مطابق باشد .
مراکز جنبی موزه :
علاوه بر اینکه ساختمان موزه پیرو سبکهای بنیادی و اصول معماری می باشد ، گاهی نیز بصورت مونومنتال جلب نظر می کند و به عنوان عنصر شاخص شهری مطرح می شود . در این قبیل موزه ها قسمتهای جنبی از قبیل آمفی تاتر کتابخانه، رستوران و اخیر بخشهای اطلاع رسانی کامپیوتر در نظر گرفته می شود .
پیش سالن : وسعت برای تأتر 100 تا 500 متر مربع می باشد .
حجم معمولی سالن : برای نشستن تماشاچی معادل 5/20 تا 35 متر مکعب برای هر صندلی است .
جای نشستن تماشاچیان : گنجایش جای مذکور به نوع و اندازه ی صندلی و فاصله گذاری بین ردیفها بستگی دارد . صندلیها سنتی نیلز به فضایی به اندازه 840*500 میلیمتر دارد . ساخت صندلیهای مدرن بسیار متفاوت بوده و به 1400*450 میلیمتر فضا نیاز دارد . اندازه متوسط صندلیها 530 میلیمتر است.
انبار سالن : از این فضا جهت نگهداری صندلی های یدک و یا اضافه استفاده می شود . برای نگهداری 1000 صندلی تا شو فضایی معادل 20 الی 36 متر مربع نیاز خواهد بود.
رستوران : باید طوری طرح ریزی شود تا انواع نشستن های گوناگون فراهم و میسر باشد . در طراحی رستوران نوع محیط مهم است که شامل روشنایی و تزیینات هم شود . فضاهای بزرگ باید به محوطه های کوچکتر و خودمانی تقسیم شود . این کار بوسیله ی تیغه های متفاوتی مقدور می باشد . بسته به نوع رستوران فضای لازم برای هر نفر معادل 3/1 الی 9/1 متر مربع باید در نظر گرفته شود .
سرویس بار خوراک سرپایی ( Snack Bar ) : این بخش معمولاً به غذاهای سبک است که روی پیش خوان می خورند یا مهمان گرفته و به سوی میز خالی می رود . با فضای پیش خوان و محل پخته و تهیه غذا برای هر نفر 5/1 تا 20/2 متر مربع فضا لازم است .
کافه تریای سلف سرویس : تخصیص فضا 4/1 الی 7/1 برای هر نفر با پیشخوان طویل ، فضای آمد و شد کافی باید منظور شود زیرا وسایل چرخدار برای جمع آوری ظروف خالی در کار خواهد بود .
اندازه میز ها : برحسب نوع رستوران اندازه ی میزها متفاوت خواهد بود . حداقل اندازه میز بریا کافه تریا از این قرار است : میز دو نفری 600*600 میلمیتر و چهار نفری 600*1100 میلمیتر . فضاهای مورد نیاز : هرجای نشستن 480 الی 2150 میلمیتر ، نسبت فضای خدماتی به فضای خدماتی به فضای کار 25 و 50 درصد فضای خالص آشپزخانه 15 الی 25 درصد .
نحوه ارائه و نمایش آثار در فضای موزه :
ارائه و نمایش آثار همـراه با بر چسبهای مخـتلف و سایر اطلاعات نوشتاری و بصـری به چندین شـکل انجـام می گیرد . ارائه و نمایش آثار در داخل تالار بصورت آزاد الف – قرار دادن آثار به روی پایه ب – نصب آثار بر روی دیوار ج – استقرار در داخل غرفه ها
نمایش و ارائه آثار در داخل و یترین:
الف – نمایش آثار نخبه در ویترین های انفرادی ب – ویترینهای جمعی عمودی ج – ویترینهای افقی جمعی د – ویترینهای زمینی آثار نخبه در ویترینهای انفرادی و دارای تجهیزات ایمنی کامل به نمایش در می آیند و چنانچه دارای حجم مناسب باشند در ویترینهای عمودی قرار می گیرند .
تجهیزات فنی و تأسیسات موزه :
تجهیزات فنی و تأسیات موزه را بطور کلی گروه مهندسان متخصص انجام می دهند ولی نکاتی هم وجود دارد که باید با آن آسنا شد و در صورت نیاز با مهندسان همفکری و یا حتی آنان را راهنمایی نمایند .
سیستم برق :
کلیه وسایل برقی موزه باید به نحوی طرح و تعبیه شوند که در صورت گسترش موزه آنها را نیز بتوان گسترش داد .کنتور اصلی و فیوز های مختلف موزه باید همواره در مکانی محفوظ و دور از دسترس بازدید کننده باشد و همچنین شبها باید سیستم انتقال به اتاق سر نگهبان موزه ساختمان را نشان می دهد و توضیحاتی در مورد مقابله با موارد پیش بینی شده و اضطراری باید در موزه موجود باشد .
سیستم تهویه :
سیستم تهویه موزه نیز از اهمیت بسیار برخوردار است ، زیرا تهویه نامناسب زیانهای جبران ناپذیری به اشیاء موزه وارد می کند و محیط را نیز برای بازدید کننده غیرقابل تحمل می سازد . در انتخاب سیستم تهویه علاوه بر نیاز موزه و شرایط اقلیمی باید عامل سوم یعنی صرفه جویی در انرژی را نیز مد نظر داشت . در مورد موزه رادیاتورهای مولد هوا باید در نقاطی نصب شوند که فضای مفید موزه را اشغال نکنند . همچنین اشیاء نباید مستقیما ً در معرض هوای سرد یا گرم قرار گیرند .
مقابله با سرقت :
در کلیه موزه ها وجود آزیرهای خطر که در صورت وقوع سرقت به صدا در می آیند کاملا ضروری است . ولی این رنگهای خطر برای جلوگیری از سرقت کافی نیست ، برای اشیایی که در ویترینها نگهداری می شوند روش معمول آن است که شیشه ویترینها را در هنگام تعطیلی موزه به وسیله صحفات فلزی که به هنگام روز در دیوار پنهان می شود پوشید ، در حقیقت ویترین داخل محفظه محکم فلزی قرار گیرد .
مقابله با آتش سوزی :
توانایی مقابله با آتش سوزی در موزه ها کاری حیاتی است . برای این منظور ابتدا باید در معماری و بخصوص معماری داخلی موزه از مـوادی استفاده کرد که قابلیت اشتغال آنها در حداقل ممکن باشد و در مواردی که استفاده از مواد قابل اشتعال اجتناب ناپذیر است . ماننـد چوب باید آنها را با آخرین نوع عایقهای موجود اندود. رعایت ضوابط ایمنی در سیم کشی برق موزه نیز از وقوع آتش سوزیها می کاهد. زنگهای خطر آتش سوزی نیز امروزه متداول شده است .
آسانسور و بالا بر :
موزه های مجهز نیاز به نیاز به دو نوع بالا بردارند ، برای بازدید کنندگان و برای حمل و بار و خدمات اداری ، نوع اول که ورودی موزه در دسترسی می باشد باید از ظرفیت کامل برخوردار بوده ، بتواند صندلی چرخدار معلولین را در خود جای دهد . نوع دوم که برای حمل بار و خدمات اداری است بطور کلی در عقب ساختمان قرار دارد . چنانچه موزه فاقد آسانسور باشد برای خدمات ویژه معلولین باید حداقل یک سطح شیبدار را نظر گرفت . در جایی که راه نمایش دارای اختلاف سطح شیبدار را در نظر گرفت . در جایی که راه نمایش دارای اختلاف سطح از طریق پله و یا هر نوع مشکل دیگری برای استفاده از صندلی چرخدار است باید از آسانسور و رامپ استفاده شودومانند ساختمانهای عمومی لازم نیست که این دسترسی ها دقیقاً موازی با راه اصلی نمایشگاه باشد .
